تومور مغزی مجموعه‌ای از سلول‌های مغزی است که رشد غیرقابل کنترلی دارند یا به عبارتی تقسیم کنترل نشده دارند که باعث ایجاد تومور می‌شوند.
این تومورهای می‌توانند طبیعت خوش خیم یا بدخیم داشته باشند که در خود اندام سر (اولیه) یا در نتیجه متاستاز سرطانی که اندام دیگری را تحت تأثیر قرار داده است (ثانویه) ایجاد شوند. تومور ثانویه همیشه بدخیم است، در حالی که اگر از منشا تومور داخل سر باشد، ممکن است خوشخیم یا سرطانی باشد.
تشخیص و درمان تومورهای مغزی یکی از دشوارترین بخش‌های پزشکی است. برای اینکه بهبودی مطلوب باشد، مهم است که درمان را به موقع شروع کنید. در مقاله علائم کلی تومورهای داخل مغزی و همچنین علائم ضایعات انکولوژیک در بزرگسالان و کودکان، روند درمان تومور مغزی و هر آنچا نیاز دارید تا درمورد تومور مغزی بدانید را بررسی خواهیم کرد.
تومور مغزی چیست؟
تومورهای مغزی، تومورهای داخل جمجمه‌ای هستند که می‌توانند مستقیماً در بافت مغز و اعصاب، غشاء، رگ‌های خونی و ساختار‌های غدد درون ریز مغز ایجاد شوند. همانطور که اشاره کردیم، این دست از تومورها می‌توانند خوشخیم یا بدخیم باشند که دراین صورت یک سری تفاوت‌هایی باهم خواهند داشت:
تومورهای خوش خیم
بر نواحی خاصی از مغز که مستقیماً در مجاورت تومور هستند، فشار وارد می‌کنند و می‌توانند منجر به اختلال در عملکرد ساختار‌های فردی در خود مغز شوند.
این نوع از تومورها معمولا رشد آهسته‌ای دارند. احتمال اینکه این تومورها پس از درمان برگردند یا به سایر قسمت‌های مغز پخش شوند کمتر از تومورهای بدخیم است. ممکن است پزشک برای توصیف بعضی تومورهای خوشخیم مغز از عبارت «درجه پایین» یا «گرید پایین» استفاده کند.
تومور دارای رفتار ناشناخته یا نامشخص توموری است که پزشکان با قاطعیت نمی‌توانند درباره نوع و رفتار آن اظهار نظر نمایند.
تومورهای بدخیم
با رشد بسیار سریع و توانایی رشد در بافت‌های اطراف مشخص می‌شوند. گلیوما یکی از شایع‌ترین انواع تومورهای بدخیم مغزی است. تهاجمی‌ترین نوع آن گلیوبلاستوما است. به سرعت رشد می‌کند، هیچ لبه واضحی ندارد. درمان ضعیف، با درصد بالایی از عود از مشخصه تومور بدخیم است.
ممکن است پزشک برای توصیف تومورهای بدخیم از اصطلاح «درجه بالا» یا «گرید بالا» استفاده کند. ممکن است به آنها «سرطان مغز» نیز گفته شود.
سایر تومورهای بدخیم مغزی عبارتند از:
- مننژیوم – تومورهای مننژ
- تومورهای عصبی اپیتلیال (گانگلیوما و آستروسیتوم)
- نورینوما‌ها تومورهای خاصی از پوسته سلول‌های عصبی هستند.
چرا تومور مغزی ایجاد می‌شود؟
مغز و نخاع، سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل می‌دهند. سیستم عصبی مرکزی از انواع سلول‌ها و بافت‌های مختلف ساخته شده‌است. نام تومورهای مغزی معمولا از اسم سلول یا بافت منشا آنها گرفته می‌شود.
تومورهای مغزی می‌توانند از هر قسمتی از مغز شروع شوند. بسته به موقعیت قرارگیری آنها در مغز، باعث بروز علائم متفاوتی می‌شوند. تومورها می‌توانند از نخاع نیز شروع شوند.
دانشمندان هنوز علت دقیق تومورها را مشخص نکرده‌اند، اما پیشنهاداتی وجود دارد که رشد آنها به عملکرد تشعشعات رادیواکتیو، نفوذ سموم به بدن و آلودگی محیطی مرتبط است. در کودکان، توسعه تومورهای مادرزادی امکان‌پذیر است که یکی از دلایل آن نقض رشد داخل رحمی است.
آسیب‌های مغزی تروماتیک می‌توانند به یک عامل احتمالی تبدیل شوند، همچنین می‌توانند یک فرآیند از قبل موجود را فعال کنند.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی از تومورهای مغزی می‌توانند پس از پرتودرمانی که برای درمان سایر آسیب‌شناسی‌ها، درمان سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و عفونت HIV تجویز می‌شود، ایجاد شوند. یک استعداد ژنتیکی برای انواع خاصی از سرطان مغز وجود دارد. اما برای بسیاری از افراد، علت ناشناخته باقی مانده است.
حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد تومورهای مغزی منشأ متاستاتیک دارند یعنی سرطان از جایی دیگر به مغز سرایت کرده‌است. این‌ها سلول‌هایی هستند که توسط جریان خون (کمتر لنف) به عروق مغز، بافت‌ها، غشا‌ها وارد می‌شوند. حدود ۶۰ درصد از این تومورها متعدد هستند. در اغلب موارد، سرطان‌های زیر به مغز متاستاز می‌دهند:
در مردان – آسیب ریه، سرطان کولورکتال، آسیب کلیه
در زنان- سرطان سینه، ملانوم، سرطان روده بزرگ و ریه
میزان شیوع تومور مغزی و سرطان مغز چقدر است؟
تومورهای مغزی اولیه نسبتا نادر هستند. این رقم، تومورهای منشا گرفته از سایر نواحی سیستم عصبی مرکزی را نیز شامل می‌شود. این نواحی عبارتند از:
- نخاع
- لایه‌های پوشاننده مغزی (مِنَنژ یا پرده‌های مغزی)
- اعصاب منشا گرفته از مغز
تعداد تعداد مبتلایان به تومور مغزی روز به روز در حال افزایش است. این امر دلایل مختلفی دارد. احتمالا علت این امر این باشد که امروزه متخصصان حوزه سلامت در زمینه تشخیص و نگه‌داری سوابق بیماران مبتلا به تومور مغزی بهتر عمل می‌کنند.
چه کسانی به تومورهای مغزی مبتلا می‌شوند؟
شیوع تومورهای مغزی در افراد مسن نسبت به سایر قشرهای جامعه بیشتر است. از هر ۱۰۰ بیمار مبتلا به تومور مغز یا نخاع، حدود ۲۵ نفر سن ۷۵ سال به بالا دارند (۲۵٪).
تومورهایی که مغز و نخاع را درگیر می‌کنند، دومین نوع شایع سرطان در میان کودکان هستند.
علائم کلی تومور مغزی
علائم کانونی اغلب جزء اولین علائمی هستند که ظاهر می‌شوند. آنها به دلیل فشار تومور بر روی بافت‌های اطراف و واکنش‌های شیمیایی به سلول‌های خارجی، خونریزی، انسداد رگ‌های خونی توسط آمبولی تومور، فشرده‌سازی بافت‌ها و اعصاب ایجاد می‌شوند.
با رشد تومور، علائم نواحی مجاور به هم می‌پیوندند، سپس علائم عمومی مغز، اگر تومور بزرگ باشد، به اصطلاح اثر توده‌ای ممکن است رخ دهد (ساختار‌های اصلی مغز جابجا می‌شوند، ناحیه مخچه در دهانه جمجمه فرو می‌رود).
یکی از علائم اولیه تومور مغزی سردرد است. این نوع سردرد معمولاً موضعی است و به دلیل تحریک عروق خونی، اعصاب، مننژ‌ها رخ می‌دهد. ممکن است درد منتشر در سرتاسر سر وجود داشته باشد، این درد برای ضایعات مننژ‌ها معمول است. طبیعتاً درد به صورت حمله‌ای، عمیق، شدید یا ترکیدنی است.
علامت دیگر استفراغ است که با غذا خوردن ارتباطی ندارد. ممکن است در اوج سردرد باشد یا نباشد.
سرگیجه به شکل فرورفتگی، چرخش بدن یا‌اشیاء به اطراف رخ می‌دهد.
ضعف عضلانی، هیپرتونیک عضلانی، ناهمواری در یک طرف و طرف دیگر بدن، تغییر در رفلکس‌های تاندون ممکن است. احساس عضلانی-مفصلی نیز ممکن است دچار مشکل شود – احساس در حین حرکات، فشار، ارتعاش.
برای بسیاری از تومورها، یک سندرم تشنج معمولی است و گاهی اوقات اولین علامت آسیب مغزی می‌شود. ممکن است غایب یا تشنج‌های تونیک-کلونیک، صرع جکسونی وجود داشته باشد. در برخی افراد، هاله قبل از حملات نیز ممکن است. با رشد تومور، ممکن است تشنج‌های جزئی یا کاهش فعالیت کانون‌ها وجود داشته باشد.
برخی افراد دچار اختلالات روانی می‌شوند. شلختگی، عدم ابتکار عمل، پرخاشگری، سرخوشی یا شادی بی‌دلیل، بی‌تفاوتی، از خود راضی بودن نیز می‌تواند نشانه آسیب مغزی باشد. رشد تومور شدت علائم را افزایش می‌دهد. توهمات بینایی، اختلالات شدید حافظه، مشکلات شنوایی، اختلالات توجه و مشکلات تفکر ممکن است رخ دهد.
ممکن است مشکلاتی در بینایی، احتقان در عصب بینایی وجود داشته باشد مانند دیدن مگس‌‌پران جلوی چشم، تاری دید. همچنبن میدان دید ممکن است از بین برود.
مراحل تومور مغزی در بزرگسالان
برای تومور مغزی در کل، ۴ مرحله متمایز می‌شود که از خفیف‌ترین تا شدیدترین دسته‌بندی شود:
- مرحله اول – یکی از قسمت‌های مغز یک تومور کوچک دارد، یک بخش را تحت تأثیر قرار می‌دهد، هیچ نفوذی به بافت‌های همسایه وجود ندارد، به نواحی اطراف مغز فشار وارد می‌شود.
- مرحله دوم – رشد تومور آهسته است، اما نفوذ به مناطق همسایه وجود دارد.
- مرحله سوم – تومور ساختار خود را تغییر می‌دهد، سلول‌ها سریعتر تقسیم می‌شوند، بخش‌ها و بافت‌های همسایه جوانه می‌زنند.
- مرحله چهارم – تومور بزرگ است، به ساختار‌های مغزی همسایه رشد می‌کند، متاستاز‌های دور امکان‌پذیر است.
علائم بسته به مرحله تومور
مرحله اول با تظاهرات ضعیف علائم مشخص می‌شود، بافت‌های اندام اندکی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این تشخیص زودهنگام تومور بدخیم و برداشتن آن با جراحی است که فرصتی برای نجات زندگی و پیش‌آگهی مطلوب می‌دهد. علائم عبارت‌اند از:
- درد در سر با طبیعت مزمن
- ضعف عضلانی
در مرحله دوم، روند بدخیمی بافت‌های سالم مجاور آغاز می‌شود. با این حال، در بیشتر موارد، تومورها با سرعت کمتری رشد می‌کنند و احتمال بهبودی کامل پس از جراحی وجود دارد. علاوه بر این، علائم زیر ظاهر می‌شود:
- حالت تهوع، حملات استفراغ، اختلالات در دستگاه گوارش
- افزایش فشار داخل جمجمه
- احساس ناخوشی به طور کلی بدون دلایل اساسی
- بدتر شدن عملکرد اندام‌های بینایی
در مرحله سوم، تومور به سرعت رشد می‌کند، متاستاز شروع می‌شود و درمان، علاوه بر جراحی، شامل دارو، شیمی درمانی و پرتودرمانی می‌شود.
- توهم که صدا‌ها شنیده می‌شوند و تصاویر بصری ظاهر می‌شوند.
- نقض عملکرد گفتار
- تغییرات رفتاری مانند نوسانات خلقی، رفتار غیر معمول
- مشکل در تمرکز
- مردمک در حرکت مداوم
- مشکل در حفظ تعادل هنگام راه رفتن
- احساس بی‌حسی در اندام‌ها
مرحله چهارم غیر قابل عمل تشخیص داده می‌شود و بهبودی نامطلوب است. تومور به سرعت رشد می‌کند و متاستاز‌ها به طور کامل بر مغز تأثیر می‌گذارد. علائم سرطان مغز در این مرحله شامل از کار افتادن سیستم‌های حمایتی بدن، افتادن به کما و توقف عملکرد ریه است.
سرطان مغز در کودکان
برای اینکه به موقع متوجه شروع یک بیماری کشنده شوید، مهم است که مراقب وضعیت کودک باشید. علائم اولیه سرطان مغز در کودکان عبارت‌اند از:
- خستگی، بی‌حالی
- تغییر ناگهانی در فعالیت بدنی؛ ضعف، خواب آلودگی
- از دست دادن اشتها، اصرار به استفراغ
- کاهش وزن
- پوست رنگ پریده
- تب بدون دلیل مشخص
کودکان ممکن است از درد در مفاصل و استخوان‌ها، سردرد‌های مداوم برای مدت طولانی شکایت داشته باشند که با مسکن‌ها تسکین نمی‌یابند. در طول معاینه، غدد لنفاوی بزرگ در گردن، زیر بغل قابل تشخیص است. بزرگسالان باید با خونریزی از بینی، خونریزی ضعیف کنترل شده همراه با زخم‌های کوچک، احساس تهوع مداوم و حملات استفراغ بی‌علت آگاه شوند. بسته به محل تومور و فشار آن بر مغز، علائم عصبی شروع به ظاهر شدن می‌کنند.
بنابراین، علامت اصلی هر تومور سردرد‌های شدیدی است که با مصرف داروی مسکن از بین نمی‌رود و عمدتاً در صبح رخ می‌دهد. در صورت مشکوک شدن، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
درمان تومور مغزی به چه صورت است؟
نه تنها باید خود تومور را شناسایی کرد، بلکه باید نوع آن یعنی خوش خیم یا سرطانی را نیز تعیین کرد، مرحله و نوع سلول‌ها را ارزیابی کرد (انواع مختلف تومورها رشد می‌کنند و به روش متفاوتی به درمان پاسخ می‌دهند. ).
تشخیص:
به منظور تشخیص تومور مغزی، اولین معاینه توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. پزشک شکایات عمومی را ارزیابی می‌کند، معاینه می‌کند، تون عضلانی، رفلکس‌ها، تماس، احساسات و عملکرد‌های شناختی را بررسی می‌کند. EEG، اکو-انسفالوگرافی نیز انجام می‌شود. برای ارزیابی وضعیت فوندوس، حدت بینایی و میدان‌های بینایی مراجعه به چشم پزشک نشان داده شده است.
مشکوک به تشکیل تومور نشانه‌ای برای CT یا MRI مغز است. آنژیوگرافی عروق مغزی، PET و سایر معاینات تکمیلی ممکن است تجویز شود. در برخی موارد، بیوپسی می‌تواند به تعیین نوع سرطان کمک کند، اما ممکن است در همه موارد امکان‌پذیر نباشد
روش‌های مدرن درمان
درمان بسته به ویژگی‌های دوره تومور مغزی انتخاب می‌شود. مؤثرترین روش برداشتن تومور با جراحی است. استفاده از میکروسکوپ جراحی امکان حذف ریشه‌ای تومور مغزی و به حداقل رساندن آسیب به بافت‌های سالم را فراهم می‌کند. اگر تومور را نتوان به طور کامل حذف کرد، پس از برداشتن جزئی آن، برای بیمار پرتو درمانی و همچنین شیمی درمانی، درمان هدفمند (تارگت تراپی) یا ایمونوتراپی تجویز می‌شود.
برای تومورهای بدخیم با اندازه کوچک (تا ۳ سانتی‌متر)، جراحی رادیو تاکتیک استریوتاکتیک امکان‌پذیر است (در شتاب دهنده‌های خطی از نوع Cyber-Knife یا دستگاه‌های اشعه گاما گاما نایف).
برای برداشتن بافت تومور، پرتو‌های زیادی از تشعشع به طور همزمان استفاده می‌شود که به یک نقطه هدایت می‌شوند یا در یک پرتو جمع می‌شوند. جهت آن در طول جلسه تابش دائماً تغییر می‌کند، اما پرتو لزوماً از بافت تومور عبور می‌کند.
برای تومورهای بزرگ و به خصوص در مواردی که برداشتن سریع تومور غیرممکن باشد، از پرتودرمانی خارجی کلاسیک استفاده می‌شود. در برخی موارد پس از جراحی برای کاهش خطر عود (رشد مجدد) استفاده می‌شود.
شیمی درمانی با در نظر گرفتن نوع تومور با دارو‌های سیتوتوکسیک انجام می‌شود. اثربخشی شیمی درمانی مداوم اگر با پرتودرمانی ترکیب شود به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
درمان هدفمند همراه با رادیوتراپی و شیمی درمانی بقای بیماران مبتلا به تومورهای تهاجمی مغزی را بهبود می‌بخشد. اغلب در درمان گلیوبلاستوما استفاده می‌شود.
روش‌های استفاده از ایمونوتراپی برای تومورهای بدخیم (واکسن‌های ضد تومور، دارو‌های ایمنی) و ادغام آن با استاندارد‌های درمانی موجود در حال حاضر در حال بررسی است.
چگونه از ابتلا به تومور مغزی پیشگیری کنیم؟
نمی‌توان گفت که راه‌هایی وجو دارد که به طور قطع از ابتلا به این بیماری جلوگیری می‌کند اما برای پیشگیری از تومورهای مغزی اقدامات زیر بسیار موثر است:
- سبک زندگی سالم
- فعالیت بدنی مطلوب (ترجیحا در هوای تازه)
- استراحت کافی
- ترک عادت‌های بد (سیگاری‌ها و افرادی که از الکل سوء استفاده می‌کنند، احتمال ایجاد تومورهای مغزی تقریباً ۳۰٪ افزایش می‌یابد).
- رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات
- محدود کردن موقعیت‌های استرس‌زا (یا تغییر نگرش به شرایط منفی).
یک اقدام مؤثر برای پیشگیری از سرطان مغز، ترک سیگار و خوردن محصولات گوشتی بسیار فرآوری شده حاوی مواد سرطان‌زا است. به همان اندازه مهم است که یک سبک زندگی سالم با فعالیت بدنی متوسط داشته باشید، از استرس دوری کنید و وزن طبیعی خود را برای سن خود حفظ کنید. برای تشخیص زودهنگام تومور، باید به طور دوره‌ای با یک متخصص انکولوژی مشورت کنید و یک آزمایش خون برای وجود نشانگر‌های تومور انجام دهید.
عواقب تومور مغزی چیست؟
تومورهای مغزی، به ویژه اگر بدخیم یا متاستاتیک باشند، اغلب منجر به ناتوانی شدید یا مرگ می‌شوند. عواقب عمل به طور مستقیم به نوع و محل تومور بستگی دارد. بنابراین، ۳۰ تا ۶۰ درصد از بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، متعاقباً سازگاری اجتماعی دارند، توانا هستند و می‌توانند در شرایط تسهیل شده به کار قبلی خود بازگردند.
پس از پرتودرمانی، بیمار ممکن است واکنش‌های پرتویی را به دلیل آسیب و پوسیدگی سلول‌های بافت مغز اطراف توسط اشعه گاما تجربه کند.
شیمی درمانی می‌تواند یک اثر نوروتوکسیک بر مغز انسان داشته باشد که در نقض عملکرد‌های ذهنی بالاتر، اختلالات حافظه و هوش بیان می‌شود.
افراد مبتلا به تومور مغزی چقدر عمر می‌کنند؟
طول عمر بیماران تومور مغزی با درمان مطلوب برای تومورهای مغزی خوش خیم با اندازه کوچک و قابل دسترسی برای برداشتن جراحی داده می‌شود. تومورهای خوش خیم آهسته‌تر رشد می‌کنند که میانگین طول عمر بیماران را تا ۱۰ سال یا بیشتر افزایش می‌دهد.
تومورهای بدخیم مغزی پاسخ به درمان بدی دارند زیرا نمی‌توان آنها را به طور ریشه‌ای حذف کرد. به طور متوسط، امید به زندگی بیماران اغلب از یک سال تجاوز نمی‌کند. در میان بیماران جوان‌تر، شانس کلی بقا اغلب بیشتر است، اما با افزایش سن کاهش می‌یابد.
توانبخشی برای کمک به بیماران مبتلا به تومور مغزی:
برای بازگشت بیمار به شیوه زندگی عادی پس از درمان، پزشک ممکن است بسته به ماهیت و درجه آسیب مغزی، روش‌های توانبخشی را تجویز کند.
- فیزیوتراپی برای بازگرداندن هماهنگی حرکتی و قدرت عضلانی ضروری است.
- کلاس‌های با گفتار درمانگر برای اختلالات گفتار مفید است.
- درمان توسط روانشناس یا روان درمانگر برای بیماران مبتلا به افسردگی توسعه یافته، اختلال حافظه و تفکر ضروری است.
- مصرف دارو‌های ضد تشنج برای جلوگیری از حملات صرع.
- پس از اتمام درمان، باید به خاطر داشت که تومورهای مغزی ممکن است عود کنند و باید معاینات پیشگیرانه منظم انجام شود.
