غده هیپوفیز هورمون‌هایی را تولید و به جریان خون منتشر می‌کند. بیشتر تومورهای هیپوفیز خوش‌خیم هستند. تومورهای خوش‌خیم غده هیپوفیز را آدنوم هیپوفیز نیز می‌گویند. هیپوفیز یک غده کوچک است که درون یک حفره توخالی، درست پشت چشم‌ها قرار دارد. این غده با تولید هورمون و ترشح آن‌ها به جریان خون بسیاری از عملکردهای بدن را کنترل می‌کند. غده هیپوفیز بخشی از سیستم اندوکرین (دستگاه درون ریز) است. بنابراین به تومورهای غده هیپوفیز، تومورهای اندوکرین نیز می‌گویند.
انواع تومور هیپوفیز
تومورهای هیپوفیزی را بسته به وجود یا عدم وجود قابلیت ترشح هورمون به دو گروه تقسیم می‌کنند. به تومورهای هیپوفیزی که هورمون تولید نمی‌کنند، تومورهای غیرترشحی یا غیر عملکردی گفته می‌شود. به تومورهایی که هورمون تولید می‌کنند، تومورهای ترشحی یا عملکردی گفته می‌شود. علائم بیمار به این بستگی دارد که تومور هورمون تولید می‌کند یا خیر.
تومورهای هیپوفیزی که هورمون تولید نمی‌کنند
تومورهای هیپوفیزی که هورمون تولید نمی‌کنند معمولا نسبت به تومورهایی که هورمون تولید می‌کنند بزرگ‌تر هستند. این تومورها می‌توانند به عصب بینایی که در نزدیکی آن قرار دارد فشار وارد کنند و باعث ایجاد تغییر در بینایی فرد شوند. این تومورها همچنین می‌توانند بر روی بافت طبیعی غده هیپوفیز نیز اثر بگذارند و موجب ایجاد تغییراتی در سطح هورمون‌ها شوند.
تومورهای هیپوفیزی که هورمون تولید می‌کنند
انواع مختلفی از تومورهای هیپوفیزی تولیدکننده هورمون وجود دارد. این تومورها بسته به نوع هورمونی که تولید می‌کنند، می‌توانند علائمی غیرعادی ایجاد کنند.
پرولاکتینوم
پرولاکتینوم‌ها هورمونی به نام پرولاکتین تولید می‌کنند. این هورمون تولید شیر بعد از بارداری را تنظیم می‌کنند. این تومورها از شایع‌ترین نوع تومورهای هیپوفیزی هستند. پرولاکتینوم می‌تواند باعث بروز علائم زیر شود:
- ناباروری
- از دست دادن میل جنسی
- اختلال نعوظ
- افزایش تولید شیر در سینه زنان
تومورهایی که هورمون رشد تولید می‌کنند!
تومورهایی که هورمون رشد تولید می‌کنند می‌توانند باعث بروز یک بیماری به نام آکرومگالی شوند. علائم آکرومگالی عبارتند از:
- قد کشیدن بیش از حد در افراد جوان
- افزایش اندازه بیش از حد دست، پا و فک تحتانی در افراد بزرگسال
تومورهایی که هورمون ACTH تولید می‌کنند!
ACTH مخفف هورمون آدرنو-کورتیکو-تروپیک است. ACTH غدد فوق کلیه تحریک می‌کند که هورمون کورتیزول تولید کنند. تومورهایی که هورمون ACTH تولید می‌کنند می‌توانند موجب یک سری علائم شوند که تحت عنوان سندرم کوشینگ شناخته می‌شوند. این علائم عبارتند از:
- افزایش وزن
- گرد و قرمز شدن صورت
- فشار خون بالا
تومورهایی که هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید می‌کنند
تومورهای هیپوفیزی که TSH تولید می‌کنند می‌توانند موجب علائم زیر شوند:
- کاهش وزن
- تعریق
- لرزش
- افزایش سرعت ضربان قلب (تپش قلب)
میزان شیوع تومور هیپوفیز چقدر است؟
حدود ۸ مورد از از هر ۱۰۰ مورد تومور مغزی (۸ درصد) از نوع ومورهای هیپوفیزی هستند. اکثر تومورهای هیپوفیزی خوش‌خیم هستند (سرطانی نیستند). این تومورها معمولا به آرامی رشد می‌کنند و به سایر نواحی پخش نمی‌شوند.
آزمایش‌های تشخیص تومور هیپوفیز
پزشک بیمار را معاینه می‌کند و علائم را بررسی می‌کند. برای تشخیص هورمون هیپوفیزی یک سری آزمایش‌ها باید انجام شوند. این کار به پزشک کمک می‌کند تا برای درمان بیمار برنامه‌ریزی کند. آزمایش‌هایی که روی بیمار انجام می‌شوند عبارتند از:
- MRI یا سی‌تی اسکن
- آزمایش خون
درمان تومور هیپوفیز
درمان لازم برای بیمار به نوع تومور هیپوفیز بستگی دارد. نوع درمان به کیفیت حال بیمار و علائم او نیز بستگی دارد.
پایش
تومورهای هیپوفیزی معمولا طی چند سال به آرامی رشد می‌کنند. امکان دارد پزشک برای یک تومور کوچک که علائمی ندارد، پایش منظم تومور با اسکن MRI را به بیمار توصیه کند. به این عمل پایش فعال می‌گویند. سپس در صورتی که نشانه‌ای حاکی از رشد تومور یا بروز علائم وجود داشته باشد، بیمار تحت درمان قرار می‌گیرد.
جراحی تومور هیپوفیز
جراحی از جمله رایج‌ترین روش‌های درمان تومورهای هیپوفیزی است. جراح مغز و اعصاب هر چقدر از تومور را که ممکن باشد با جراحی برمی‌دارد. جراح یک لوله را از طریق بینی وارد می‌کند تا تومور را بردارد. به این عمل جراحی آندوسکوپیک ترانس اسفنوئیدال گفته می‌شود.
پرتو درمانی تومور هیپوفیز
در پرتودرمانی از اشعه ایکس پر انرژی برای نابود کردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. امکان دارد بیمار پس از جراحی تحت پرتودرمانی قرار گیرد تا توموری را که پس از جراحی نیز باقی مانده، از بین ببرد. احتمالا بیمار تحت پرتودرمانی خارجی یا پرتودرمانی استریوتاکتیک (stereotactic radiotherapy: SRT or SRS) قرار گیرد.
درمان برای کاهش سطح هورمون‌ها
ممکن است بیمار در برخی از انواع تومورهای هیپوفیزی، داروهایی برای کاهش سطح هورمون دریافت کند. برای مثال ممکن است بیمار برای پرولاکتینوم، دارویی بنام کابرگولین (داستینکس Dostinex) دریافت کند. این دارو مانع تولید هورمون پرولاکتین در تومور هیپوفیزی می‌شود. این داروها تومور را برطرف نمی‌کنند، ولی به کاهش علائم کمک می‌کنند.
جایگزینی هورمون
اگر کل غده هیپوفیز یا بخش عمده‌‌ای از آن با جراحی برداشته شود، بیمار قرص‌های جایگزینی هورمون دریافت می‌کند. جایگزینی هورمون موارد زیر را شامل می‌شود:
- هورمون‌های تیروئید
- هورمون‌های جنسی استروژن و آندروژن
- هورمون رشد
داروهای جایگزینی هورمون به صورت قرص، تزریق یا به صورت چسب (patch) به بیمار داده می‌شود.
بازگشت تومور هیپوفیز
اگر تومور هیپوفیز بازگردد، ممکن است بتوان باز هم جراحی یا پرتودرمانی انجام داد. همچنین امکان دارد پزشک یک داروی شیمی درمانی به نام تموزولوماید (یا تموزولامید یا تمودال) را برای بیمار تجویز کند.
پیگیری (فالو آپ)
بیمار بعد از پایان درمان نیز مرتبا با پزشک یا پرستار خود ملاقات می‌کند. پزشک در هر قرار ملاقات بیمار را معاینه می‌کند. پزشک درباره حال و احوال بیمار از او سوال می‌پرسد، و سوالاتی از این قبیل نیز از بیمار می‌پرسد: آیا علائم یا عوارض جانبی داشته‌اید؟ و آیا نگران چیزی هستید؟ همچنین امکان دارد در برخی از این ملاقات‌ها اسکن MRI انجام شود. فاصله بین چکاپ‌های بیمار به شرایط فردی او بستگی دارد.
کنار آمدن با تومورهای هیپوفیز
کنار آمدن با تشخیص تومور مغزی هم در عمل و هم از نظر عاطفی بسیار دشوار است. به ویژه اگر فرد به یک تومور نادر مبتلا شود شرایط سخت‌تر می‌شود. کسب اطلاعات کافی درمورد نوع تومور، و روش درمان آن می‌تواند روند کنار آمدن با تومور را آسان‌تر کند.
