سرطان کبد زمانی شروع می‌شود که سلول‌های غیرطبیعی در کبد شروع به رشد کنترل نشده می‌کنند. این سلول‌ها نهایتا به بافت و عضو مهاجم گسترش پیدا می‌کنند و ممکن است به سایر بخش‌های بدن منتشر شوند.
سرطان کبدی سرطانی است که در کبد شروع می‌شود. ممکن است به آن «سرطان اولیه کبد» بگویند. منظور از «اولیه» این است که در خود کبد شروع شده است. در مقابل به کانسری که از عضو دیگری شروع شده و به کبد گسترش یافته، «سرطان ثانویه کبد» یا «سرطان با متاستاز به کبد» می‌گوییم. نوع سلول‌های این حالت، مشابه تومور اولیه آن خواهد بود.
سالانه نزدیک به ۶ هزار نفر در ایران به کانسر اولیه کبد مبتلا می‌شوند. البته شیوع سرطان ثانویه کبد بیشتر است.
افتراق سرطان اولیه و ثانویه بسیار مهم است، چرا که نوع بیماری و درمان کاملا متفاوت است. پس به سرطان پستانی که به کبد منتشر شده نگوییم سرطان کبد!
با ایران سرطان همراه باشید.
کبد چیست؟
قبل از این که به سرطان کبد بپردازیم، بهتر است با کبد و وظایف آن آشنا شویم. کبد از نظر حجم، بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن انسان محسوب می‌شود و بعد از پوست دومین عضو بزرگ بدن در مجموع است. کبد وزنی در حدود ۱ تا ۱.۵ کیلوگرم دارد و فضای بالای شکم را اشغال کرده است. کبد دقیقا زیر ریه است و توسط دنده‌ها در سمت راست بدن محافظت می‌شود.
کبد چه وظایفی دارد؟
وظایف کبد به شرح زیر است:
ذخیره مواد غذایی
دو رگ خونی، به کبد خونرسانی می‌کنند: سرخرگ کبدی و سیاهرگ باب کبدی (ورید باب).
تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام سیاهرگ باب کبدی یا ورید باب جمع‌آوری شده و وارد کبد می‌شود و تمام مواد جذب‌شده در دستگاه گوارش نیز از کبد عبور می‌کنند.
با عبور خون در کبد، مواد غذایی از جمله کربوهیدرات، پروتئین، چربی و ویتامین‌ها جذب کبد می‌شود.
تبدیل چربی به انرژی در صورت نیاز
کبد غذای خورده شده را به انرژی تبدیل می‌کند. کبد از کربوهیدرات و چربی، انرژی تولید می‌کند.
تولید صفرا
کبد شما، صفرا تولید می‌کند. صفرا ماده‌ای است که به هضم و جذب غذا کمک می‌کند. صفرا در کیسه کوچکی زیر کبد به نام کیسه صفرا ذخیره می‌شود. صفرا از طریق مجرای صفراوی وارد روده می‌شود. این مجرا کبد را به ابتدای روده باریک وصل می‌کند.
تولید پروتئین
کبد، تولید پروتئین‌ها از جمله آلبومین را بر عهده دارد. آلبومین پروتئینی است که در خون یافت می‌شود و به تعادل مایعات در بافت و خون کمک می‌کند.
کمک به انعقاد خون
کبد موادی تولید می‌کند که در انعقاد خون نقش دارند. این مواد به کنترل خونریزی کمک می‌کنند.
تولید مواد مورد نیاز بدن
کبد موادی تولید می‌کند که برای سلامت استخوان‌ها و بافت‌های شما حیاتی است. همچنین کلسترول تولید می‌کنند که جزء مهمی از دیواره سلولی است.
شکستن مواد مضر (سم زدایی)
کبد در بدن نقش سم‌زدایی را برعهده دارد. در صورتی که کبد دچار مشکل شود، سموم انباشته می‌شوند و سیستم کلی بدن دچار مشکل می‌شود.
سایر وظایف کبد
کبد، وظیفۀ متابولیسم داروها را در بدن بر عهده دارد. شرکت در خون‌سازی (در دورۀ پیش‌از تولد) و مقاومت در برابر عفونت‌ها و ذخیرۀ آهن از دیگر فعالیت‌های کبد است.
سرطان کبد چیست؟
سرطان کبد به نوع سرطانی اطلاق می‌شود که از بافت‌های کبد، یکی از اندام‌های حیاتی بدن منشأ می‌گیرد و منجر به تشکیل بافت‌های تومور بدخیم می‌شود که تمایل به تقسیم مداوم و تشکیل توده‌ها دارند. عملکرد‌های مهم در هضم به دلیل ایجاد بافت‌های تومور بدخیم در بافت کبد، ممکن است اختلالاتی در عملکرد ذکر شده کبد ایجاد شود و مشکلات سلامتی جدی ایجاد شود.
انواع سرطان کبد
کبد دارای انواعی سلولی مختلفی است. بنابراین سرطان‌های ناشی از آن نیز انواع مختلفی دارند.
نوع سرطان کبد بستگی به محل ایجاد آن و سلول ایجاد کننده آن دارد. آگاهی از نوع سرطان کبد به تعیین نوع درمان کمک می‌کند.
انواع مختلف سرطان اولیه کبد عبارتند از:
- کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) شایع‌ترین نوع کانسر کبد است. وقتی صحبت از سرطان کبد می‌شود منظور همین نوع هپاتوسلولار است.
- کانسر فیبرولاملار، نوع نادری از HCC است.
- سرطان مجاری صفراوی (کلانژیوکارسینوم) در مجاری صفراوی داخل یا خارج کبد شروع می‌شود.
- آنژیوسارکوم (یا همانژیوسارکوم)، که در عروق خونی کبد شروع شده و بسیار نادر است.
- هپاتوبلاستوم، نوع نادری از سرطان در اطفال است.
بیشتر اطلاعات مباحث سرطان کبد در سایت ایران سرطان، درباره کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) است.
علائم سرطان کبد
زمانی که سرطان کبد در مراحل اولیه است، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشید. کارسینوم کبدی (HCC) و کلانژیوکارسینوم داخل کبدی (IHC) علائم مشابهی دارند. علائم سرطان کبد عبارت‌اند از:
- یک توده زیر قفسه سینه یا درد در سمت راست شکم یا درد در نزدیکی‌شانه راست
- زردی (بیماری که باعث زرد شدن پوست و چشم می‌شود)
- خستگی
- ادرار تیره رنگ
- احساس غر گرفتگی
- احساس ناراحتی در شکم
- حالت تهوع، استفراغ
- از دست دادن اشتها
- زود سریع شدن
- کاهش وزن غیر قابل توضیح
- کبودی هایی که خود به خود ظاهر می شوند یا به راحتی روی پوست ایجاد می شوند
- ضعف و خستگی
غربالگری سرطان کبد
غربالگری به معنای آزمایش افراد برای شناسایی مراحل اولیۀ سرطان کبد است. غربالگری قبل از مرحله‌ای انجام می‌شود که افراد علائم شدید داشته باشند. برای اینکه غربالگری مفید باشد، آزمایش‌ها باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:
- در تشخیص سرطان‌ها مطمئن و دقیق عمل کنند.
- بیش از اینکه برای افراد شرکت‌کننده ضرر داشته باشند، سودرسان باشند.
- به نحوی باشند که افراد به انجام آن‌ها تمایل داشته باشند. (هزینه نسبتاً پایین)
برخی از افراد که بیماری‌های زیر را دارند به میزان بیشتری در معرض ابتلا به شایع‌ترین نوع کانسر اولیه کبد یعتی هپاتوسلولار کارسینوما (HCC) هستند:
- افراد مبتلا به سیروز کبدی
- افراد مبتلا به عفونت‌های مزمن و طولانی‌مدت مانند هپاتیت B یا C
- افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی
در صورتی که به تشخیص پزشک در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کانسر کبد قرار داشته باشید، معمولاً هر ۶ ماه یک‌بار باید سونوگرافی انجام دهید تا هر گونه تغییر در کبد بررسی شود. همچنین ممکن است لازم باشد آزمایش خون برای سنجش سطح AFP (آلفا-فِتوپروتئین) انجام دهید؛ AFP در برخی افراد مبتلا به HCC افزایش می‌یابد.
آزمایش AFP به طور خاص برای اندازه‌گیری میزان پروتئین آلفا-فتوپروتئین انجام می‌شود. متأسفانه فقط در حدود نیمی از تومورها میزان بالایی از AFP را نشان می‌دهند. بنابراین معمولاً یک تست AFP عادی خون، وجود سرطان کبد را نشان نمی دهد. کسی که مبتلا به سیروز و بازسازی کبد است، احتمالاً سطح AFP را از قبل افزایش داده است. در نتیجه پزشکان اکثراً مایل هستند که بررسی کنند آیا سطح AFP خون ثابت است یا خیر.
انجام منظم این آزمایشات سبب تشخیص سریع‌تر سرطان شده و شانس درمان را افزایش می‌دهد.
علت سرطان کبد
سلول‌های سرطانی زمانی پدید می‌آیند که بافت‌هایی که از آن منشأ می‌گیرند در معرض عواملی به نام سرطان‌زا قرار می‌گیرند که باعث تغییراتی در عملکرد ژنتیکی سلول‌ها می‌شود و در نتیجه توانایی تقسیم نامحدود و تشکیل توده‌ها را به دست می‌آورند. بافت‌های سرطانی علاوه بر تکثیر دائمی، می‌توانند از طریق تعامل با رگ‌های خونی به سایر بافت‌های بدن نیز منتقل شوند و باعث تشکیل توده‌های سرطانی جدید شوند.
در نتیجه این فرآیند که متاستاز نامیده می‌شود، ممکن است مشکلات تهدید‌کننده زندگی در نتیجه بدتر شدن عملکرد بافت‌ها و اندام‌های تشکیل دهنده بدن ایجاد شود. از آنجایی که بافت کبد خون خوبی دارد، بافت‌های سرطانی که در بافت کبد ظاهر می‌شوند ممکن است از بافت‌های تشکیل‌دهنده کبد سرچشمه بگیرند، یا ممکن است از بافت‌های سرطانی متعلق به بافت‌های خارجی که در نتیجه متاستاز سلول‌های سرطانی منشأ می‌گیرند ایجاد شوند. از بافت‌های مختلف در نتیجه مطالعات نشان داده شده است که شایع‌ترین علت تومور‌های بدخیم شناسایی شده در کبد به دلیل متاستاز انواع سرطان منشأء از دستگاه گوارش است.
علاوه بر این، انواع سرطان‌های منشأ گرفته از بافت کبد به نام‌های سرطان کبد، سرطان کلانژیوسلولار، هپاتوبلاستوما و آنژیوسارکوم نیز به طور مکرر در کلینیک مشاهده می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد سرطان‌های مبتنی بر کبد را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
- عفونت‌های ویروس هپاتیت
- مصرف مزمن الکل
- قرار گرفتن در معرض مواد سمی
- سیگار کشیدن
- مصرف استروئید
- بیماری‌های ژنتیکی
تشخیص سرطان کبد
پزشکان در صورت مشاهدۀ علائم، از آزمایشات زیر برای بررسی دقیق‌تر وضعیت کبد استفاده می‌کنند:
آزمایش خون برای تشخیص سرطان کبد
آزمایشات خون می‌توانند ناهنجاری‌های عملکردی کبد را نشان دهند.
تصویربرداری از کبد
از آزمایشات تصویربرداری مانند MRI، سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن برای مشاهده تغییرات کبد و تشخیص کانسر کبد استفاده می‌شود.
بیوپسی (نمونه‌برداری)
مطمئن‌ترین روش برای تشخیص تفاوت رشد سرطان کبد بدخیم یا خوش‌خیم، بررسی آن با برداشتن نمونه‌ای از بافت و بررسی آن در زیر میکروسکوپ است. به این فرآیند بیوپسی گفته می‌شود. نمونه‌برداری ممکن است همزمان با سونوگرافی یا سی‌تی اسکن انجام شود. نمونۀ برداشته‌شده سپس به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. همه مبتلایان به سرطان کبد، نیازی به انجام بیوپسی ندارند.
لاپاراسکوپی کبد
در لاپاراسکوپی، جراح ابزاری به نام لاپاراسکوپ (یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر با دوربین و نور در انتهای آن) را از طریق یک برش کوچک در شکم در بدن قرار می‌دهد. لاپاراسکوپ به جراح اجازه می‌دهد تا مستقیماً به کبد نگاه کند و علائم سرطان کبد را ارزیابی کند.
آزمایش مرحله‌بندی سرطان
در صورتی که پزشک تشخیص دهد که به سرطان اولیه کبد مبتلا هستید، ممکن است آزمایشات بیشتری را درخواست دهد تا از مرحله سرطان (میزان رشد و گسترش تومور) آگاه شود.
درمان سرطان کبد
روش درمان سرطان کبد در مراحل مختلف متفاوت است. درمان مناسب همچنین به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع سرطان کبد
- محل قرارگیری تومور
- مرحله سرطان کبد
- عملکرد کبد و وضعیت سلامت عمومی بیمار
در مجموع، روش‌های اصلی درمان کانسر کبد عبارتند از:
- جراحی سرطان کبد
- درمان دارویی
- پرتو درمانی
- فرسایش گرمایی با آر اف یا مایکروویو
برنامه‌ریزی برای درمان سرطان کبد با توجه به عوامل مختلفی مانند وضعیت سلامت بیمار، وسعت بیماری، شدت علائم و نوع سرطان تعیین می‌شود. در این راستا، گزینه درمانی اولیه در موارد مناسب، برداشتن بافت تومور کشف شده در کبد با جراحی است. علاوه بر این، از آنجایی که تومور‌های شناسایی شده در کبد معمولاً توده‌های متاستاتیک هستند، شیمی درمانی و رادیوتراپی ممکن است در درمان در نظر گرفته شود. در برخی از تومور‌های کبد، توده‌های تومور را می‌توان با روش‌های مداخله‌ای مانند رادیوفرکوئنسی یا کموامبولیزاسیون کاهش یا از بدن خارج کرد. به لطف توسعه فناوری پزشکی، روش‌های درمانی مؤثر جدیدی علیه سلول‌های سرطانی در حال توسعه است و به لطف استفاده گسترده از ایمونوتراپی و درمان‌های مبتنی بر سلول که به دارو‌های هوشمند نیز معروف هستند، می‌توان از درمان‌های مؤثرتر و موفق‌تری استفاده کرد. در موارد منتخب، ممکن است کبد به طور کامل برداشته شود و در صورت یافتن اهداکننده مناسب، پیوند کبد برنامه‌ریزی شود.
