آستروسیتوم کودکان : انواع، علائم و راه های درمان

«آستروسیتوم ­‌ها» شایع­ترین نوع تومور مغزی و نخاعی در کودکان هستند. آستروسیتوم کودکان ، از دسته نوعی تومور مغزی به نام «گلیوم» است. بیش از ۴ مورد از هر ۱۰ مورد تومور مغزی و نخاعی در کودکان (بیش از ۴۰درصد) از نوع «آستروسیتوم» است. «آستروسیتوم» ممکن است در هر سنی در کودکان ایجاد شود. احتمال بروز آسترسیتوم در دختران و پسران برابر است.

آستروسیتوم کودکان از کجا شروع می­‌شود؟

«آستروسیتوم‌­ها» از سلول­‌هایی به نام «آستروسیت» منشا می­‌گیرند. آستروسیت­‌ها سلول­‌های ستاره شکل هستند. آستروسیت‌­ها سلول‌­های عصبی (نورون‌­ها) مغز را پشتیبانی می‌­کنند.

برخی از آستروسیتوم‌­ها شدیداً «لوکالیزه» (کانونی) هستند. یعنی در اسکن مغزی یا طی عمل می‌­توان مرز بین تومور و بافت سالم مغز را مشاهده کرد. شیوع این نوع تومورها در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.

به سایر آستروسیتوم ­ها «منتشر» گفته می‌­شود. در این نوع مرز مشخصی بین تومورهای منتشر و بافت طبیعی مغز وجود ندارد. آستروسیتوم در کودکان می­‌تواند در هر ناحیه‌­ای از مغز و نخاع شروع شود، از جمله نواحی که آستروسیتوم می­‌تواند از آنجا شروع شود عبارتند از:

• مخ (مغز قدامی)
• مخچه (مغز خلفی)
• ساقه مغز
• مسیرهای عصبی بینایی (اعصاب بینایی)

عوامل خطر و علل ایجاد آستروسیتوم کودکان

متاسفانه هنوز به طور دقیق نمی­‌دانیم علت ایجاد سرطان‌­­هایی مانند آستروسیتوم کودکان چیست و چگونه می­‌توان از بروز این نوع از سرطان­‌ها پیشگیری کرد.

اما می­‌دانیم که یک سندرم ارثی به نام «نوروفیبروماتوز 1» (NF1) خطر ابتلا به گلیوم درجه پایین (از جمله آستروسیتوم درجه پایین) را افزایش می­‌دهد. حدود ۱۵ الی ۲۰ مورد از هر ۱۰۰ مورد گلیوم درجه پایین (حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد) ناشی از NF1 هستند. به همین دلیل به طور مرتب روی کودکان مبتلا به NF1 معاینه چشم انجام می‌­شود. معاینه چشم به منظور بررسی «مشکلات بینایی احتمالی ناشی از تومور» در مسیر عصب بینایی صورت می­‌گیرد.

علائم و نشانه­‌های آستروسیتوم کودکان

ممکن است کودک از چند هفته یا چند ماه قبل از تشخیص آستروسیتوم علائمی را بروز دهد. این امر به ویژه زمانی صدق می­‌کند که کودکان مبتلا به «آستروسیتوم­‌های درجه پایین با سرعت رشد کم» شده باشند. بسیاری از علائم تومور آستروسیتوم کودکان، عمومی و غیر­اختصاصی هستند. برخی از علائم نیز مشابه علائم بیماری­‌های خفیف کودکان هستند. این علائم عبارتند از:

• سردرد صبحگاهی
• تهوع یا استفراغ (استفراغ اغلب باعث بهبود سردرد می­‌شود.)
• دوبینی و تاری دید
• تشنج

سایر علائم تومور نیز به محل آستروسیتوم در مغز بستگی دارد. در نوزادان، ممکن است دور سر افزایش یابد. در این صورت پزشک باید دور سر را در چکاپ­‌های نوزاد اندازه­‌گیری کند. همچنین ممکن است ناحیه نرم بالای جمجمه (فونتانل) نوزاد متورم شود.

اگر بابت اینکه کودک­تان علائم تومور مغزی دارد نگران هستید، او را برای بررسی علائم نزد پزشک عمومی ­ببرید.

آزمایش‌­هایی که برای تشخیص آستروسیتوم کودکان استفاده می‌شود:

اولین آزمایش­‌هایی که ممکن است برای شناخت آستروسیتوم کودکان روی کودک انجام شوند عبارتند از:

• سی­‌تی اسکن
• اسکن MRI

ممکن است به منظور انجام آزمایش روی تومور از آن نمونه­‌برداری کنند. این عمل «بیوپسی» نامیده می­‌شود. جراح در حین عمل با استفاده از سوزن نمونه‌­برداری می­‌کند.

پزشکان از کودک بسته به نتایج اسکن تصمیم می‌­گیرد که انجام آزمایش «بیوپسی» ایمن است یا خیر. گاهی قبل از اقدام به درمان امکان انجام بیوپسی نیست. موقعیت تومور در مغز ممکن است علت این امر باشد.

ممکن است کودک برای انجام برخی از انواع آزمایش‌­ها به آرام‌­بخش یا بیهوشی عمومی نیاز داشته باشد. این کار کمک می­‌کند که کودک آرام بگیرد.

تشخیص قطعی ابتلا به تومور آستروسیتوم کودکان

به والدینی که ابتلای فرزندشان به سرطان به تازگی تشخیص داده شده است یک سری اطلاعات در خصوص پیشامدهای احتمالی هنگام تشخیص اولیه ارائه می­‌دهیم.

حتی اگر از قبل به شما گفته باشند احتمال ابتلا به تومور مغزی وجود دارد، باز هم تایید تومور از جانب پزشک همچنان می‌تواند شوکه‌­کننده باشد.

انواع آستروسیتوم کودکان

۴ نوع اصلی آستروسیتوم وجود دارد:

درجه پایین

• آستروسیتوم پیلوسیتیک (درجه ۱) (pilocytic astrocytoma)
• آستروسیتوم منتشر (درجه ۲) (diffuse astrocytoma)

درجه بالا

• آستروسیتوم آناپلاستیک (درجه ۳) (anaplastic astrocytoma)
• گلیوبلاستوم مولتی­فورم (درجه ۴) (GBM)

تقریبا ۸ مورد از هر ۱۰ مورد آستروسیتوم از نوع «گرید پایین» (درجه پایین) هستند (تقریبا ۸۰ درصد). تومور گرید پایین به این معناست که سلول‌­های تومور شبیه سلول­‌های طبیعی هستند، تومورها رشد نسبتا کندی دارند و احتمال پخش شدن آنها کمتر از سایر تومورها است.

کمتر از ۲ مورد از هر ۱۰ مورد آستروسیتوم از نوع «گرید بالا» هستند (کمتر از ۲۰ درصد). سرعت رشد این تومورها و احتمال پخش شدن آنها به دیگر نواحی بدن نسبت تومورهای درجه پایین بیشتر است.

تصمیم‌گیری در خصوص شیوه درمان

پزشک متخصص در مورد بهترین گزینه­‌های موجود برای درمان کودک تصمیم ­گیری می­‌کند. هم شما و هم فرزندتان در تصمیم‌­گیری نهایی در مورد شیوه درمان و مراقبت نقش خواهید داشت. درمان آستروسیتوم کودکان به موارد زیر بستگی دارد:

• درجه تومور – سریع یا کند بودن سرعت رشد
• محل تومور در مغز
• امکان­‌پذیر بودن برداشتن تومور با جراحی
• سن کودک

درمان

روش­‌های درمانی اصلی آستروسیتوم عبارتند از:

• جراحی
• پرتو درمانی (رادیوتراپی)
• شیمی­‌درمانی (کموتراپی)

ممکن است برای کاهش تورم مغز به کودک استروئید بدهند (در محاوره، معمولا به استروئید، «کورتون» گفته می‌شود). معمولا یک داروی استروئیدی به نام دگزامتازون به کودک داده می‌­شود.

درمان آستروسیتوم کودکان درجه پایین

درمان اصلی این نوع تومورها جراحی است. گاهی اوقات امکان جراحی وجود ندارد، یا ممکن است جراح نتواند کل تومور را با عمل بردارد.

در صورتی که جراحی موفقیت‌­آمیز نباشد یا امکان جراحی وجود نداشته باشد، پزشک در مورد انجام سایر گزینه­­‌های درمانی برای فرزندتان با شما صحبت خواهد کرد.

جراحی آستروسیتوم کودکان

روش اصلی برای درمان بیشتر آستروسیتوم ­‌های کودکان جراحی است؛ در واقع با جراحی هر چقدر از تومور را که ممکن باشد برمی­‌دارند. اما گاهی برداشتن کل تومور در بعضی نواحی مغز امکان‌­پذیر نیست.

مثلا انجام جراحی برای برداشتن تومورهای ساقه مغز ممکن است به بافت طبیعی مغز در اطراف تومور آسیب شدیدی وارد کند.

به طور کلی برداشتن تومورهای «درجه پایین» نسبت به تومورهای «درجه بالا» آسان­‌تر است، زیرا تومورهای «درجه پایین» کمتر تهاجمی هستند. تومورهای «درجه پایین» برخلاف تومورهای «درجه بالا» به بافت مغزی اطراف تومور پخش نمی‌­شوند.

ممکن است جراحی تنها درمان لازم برای کودک باشد.

شنیدن اینکه کودک­تان به جراحی مغز احتیاج دارد بسیار ترسناک است. جراح مغز و اعصاب اطفال جراحی را انجام می‌­دهد. این جراحان تخصص و مهارت بسیاری در درمان کودکان مبتلا به تومور مغزی دارند.

گاهی اوقات امکان جراحی وجود ندارد. یا ممکن است جراح نتواند کل تومور را با عمل بردارد، در این صورت پزشک در مورد انجام سایر گزینه­­‌های درمانی موجود روی فرزندتان با شما صحبت خواهد کرد.

انتظار هوشیارانه بعد از جراحی آستروسیتوم کودکان

اگر پزشکان متخصص بتوانند بخش عمده تومور را با جراحی بردارد، در این صورت کودک به صورت دقیق پایش خواهد شد و ممکن است مرتبا روی او اسکن انجام شود، اما در این مرحله نیازی به انجام درمان‌­های دیگر نیست.

پرتو درمانی

در پرتو درمانی برای درمان آستروسیتوم کودکان از اشعه ایکس پر انرژی استفاده می‌­کنند تا سلول‌­های سرطانی را از بین ببرند. ممکن است پزشک پیشنهاد می‌دهد که کودک تحت پرتو درمانی قرار گیرد. این روش درمانی معمولا برای کودکان بالای ۸ سال انجام می­‌شود.

سعی پزشکان بر این است که از انجام پرتو درمانی روی کودکان زیر خودداری کنند:

• کودکان زیر ۳ سال
• کودکان مبتلا به NF1 (نوروفیبروماتوز ۱)

علت این امر این است که در این کودکان احتمال بروز عوارض جانبی شدید در طول درمان و بعد از درمان بیشتر از سایرین است.

پروتون درمانی (درمان با پرتو پروتون)

پروتون-درمانی، نوعی پرتو درمانی است. در این روش برای از بین بردن سلول­های سرطانی به جای اشعه ایکس پرانرژی از اشعه پروتون استفاده می‌­کنند. پروتون­‌ها جز ریز­ذره‌­های اتم هستند. تفاوت آنها با اشعه ایکس این است که اشعه پروتون پس از متوقف شدن یک انفجار ناگهانی از جنس انرژی تولید می‌­کند که درون خود تومور باقی می­‌ماند. بنابراین آسیب کمتری به سلول­های سالم اطراف تومور وارد می‌­کند.

تحقیقات نشان می‌­دهد که پروتون درمانی می­‌تواند در درمان برخی انواع تومورهای مغزی کودکان از جمله آستروسیتوم کودکان مفید واقع شود. این امر شامل برخی (نه همه) کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه پایین می­‌شود.

در حال حاضر تعداد دستگاه‌های پروتون درمانی محدودی در دنیا وجود دارد.

شیمی درمانی

شیمی‌­درمانی عمدتا از طریق ورید کودک انجام می­‌شود. شیمی­‌درمانی به معنی استفاده از داروهای ضد سرطان برای از بین بردن سلول‌­های سرطانی است. ممکن است پزشک متخصص شیمی‌­درمانی را به جای پرتو درمانی برای کودک تجویز کند. از طرفی ممکن است کودک همزمان تحت شیمی­‌درمانی و پرتو درمانی قرار گیرد.

شیمی­‌درمانی می­‌تواند برای درمان برخی انواع آستروسیتوم­‌ها در نوزادان و کودکان خردسال مفید واقع شود. ترکیب دقیق داروها و زمانبندی مصرف آنها با هم متفاوت است. اما به طور کلی شیمی­‌درمانی هر ۲ تا ۶ هفته یکبار انجام می‌‌شود. پس از تشخیص ابتلا به سرطان در کودکان زیر ۲ سال، این کودکان معمولا حدود ۲ سال تحت شیمی­‌درمانی قرار می­‌گیرند. ممکن است کودک پس از شیمی‌­درمانی یک دوره تحت پرتو درمانی قرار گیرد تا از بازگشت آستروسیتوم جلوگیری شود.

به طور کلی انجام شیمی­‌درمانی برای درمان گلیوم‌­های درجه پایین ممکن است از یک سال تا ۱۸ ماه طول بکشد. اما عمده درمان کودک در بخش سرپایی یا بخش بستری روزانه انجام می­‌شود و پس از آن بیمار می­‌تواند به خانه برود. بسیاری از کودکان در حین انجام شیمی­‌درمانی به مدرسه نیز می­‌روند. پیش­بینی نحوه عملکرد شیمی­‌درمانی برای پزشکان دشوار است. شیمی­‌درمانی در نابودی سلول­‌هایی که به سرعت در حال رشد و تقسیم هستند بسیار خوب عمل می­‌کند. تومورهای «درجه پایین» به کندی رشد می­‌کنند، بنابراین کوچک شدن این تومورها ممکن است مدتی طول بکشد.

درمان آستروسیتوم کودکان با  درجه بالا

ممکن است فرزندتان تحت درمان­‌های زیر قرار بگیرد:

جراحی

ممکن است کودک به منظور نیل به اهداف زیر تحت جراحی قرار گیرد:

• برداشتن کل تومور یا برداشتن هر مقداری از آن که ممکن باشد
• برداشتن یک قطعه از تومور برای دیدن آن زیر میکروسکوپ و تعیین نوع آن (بیوپسی)

تجمع مایعات

برخی تومورها موجب تجمع مایعات در مغز می­‌شوند. تجمع مایعات در مغز «هیدروسفالی» نامیده می­‌شود. درمانی که برای کاهش این مایعات انجام می­‌شود جراحی است. ممکن است جراح اقدامات زیر را نیز به منظور کاهش مایعات انجام دهد:

• یک سوراخ ایجاد کند تا مایعات به ناحیه دیگری از مغز، یعنی جایی که این مایعات جذب می‌­شوند، تخلیه شود. این عمل «وِنتریکولوستومی» نام دارد.
• یک لوله کوچک به نام «شانت» را وارد مغز کودک کند تا مایعات به قسمت دیگری از بدن مانند شکم تخلیه شود و بدن آن را دفع کند.

شنیدن اینکه کودک­تان به جراحی مغز احتیاج دارد بسیار ترسناک است اما بهتر است استرس خود را کنترل کنید و نسبت به نتیجه آن امیدوار باشید. جراح مغز و اعصاب اطفال جراحی را انجام می­‌دهد. این جراحان تخصص و مهارت بسیاری در درمان و مراقبت از کودکان مبتلا به تومور مغزی دارند.

پرتو درمانی

ممکن است کودک پس از جراحی تحت پرتو درمانی قرار گیرد. احتمال آغاز پرتو درمانی بلافاصله بعد از جراحی بسیار بالا است، به ویژه اگر بیمار علائم زیادی داشته باشد. در پرتودرمانی از اشعه ایکس پرانرژی برای نابود کردن سلول­های سرطانی باقیمانده استفاده می­‌شود. سعی پزشکان بر این است که از انجام پرتو درمانی روی کودکان زیر خودداری کنند:

• کودکان زیر ۳ سال
• کودکان مبتلا به NF1

علت این امر این است که در این کودکان احتمال بروز عوارض جانبی شدید در طول درمان و بعد از درمان بیشتر از سایرین است. پزشکان ممکن است دوز پرتو درمانی را کاهش دهند یا آن را به تاخیر بیاندازند تا وقتی که کودک کمی بزرگتر شود، اینگونه می­‌توان از بروز این عوارض جانبی پیشگیری کرد.

شیمی درمانی

تحقیقات نشان می­‌دهند که شیمی‌­درمانی می‌­تواند به کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه بالا کمک کند. پس از تشخیص ابتلا به سرطان در کودکان زیر ۲ سال، این کودکان معمولا به مدت تقریبا ۱۲ تا ۱۸ ماه تحت شیمی‌­درمانی قرار می­‌گیرند. ممکن است کودک پس از شیمی‌­درمانی یک دوره تحت پرتو درمانی قرار گیرد. اما همچنان به تحقیقات بیشتری احتیاج داریم تا بفهمیم بهترین داروها برای کودک چه هستند و چه مدت باید درمان را ادامه دهیم. به همین دلیل، بسیاری از کودکانی تحت شیمی­‌درمانی قرار می­‌گیرند، در واقع بخشی از یک کارآزمایی بالینی هستند.

ایمپلنت‌های شیمی درمانی

ایمپلنت ویفر (Wafer) راهی برای رساندن داروهای شیمی­‌درمانی به محل تومورهای مغزی است. ویفر از ژلی ساخته شده است که حاوی کارموستین (یک داروی شیمی‌­درمانی) است. جراح در هنگام جراحی مغز برای برداشتن بخشی از تومور یا کل آن، حداکثر ۸ ویفر در محلی که تومور در آنجا بوده قرار می‌­دهد. ویفر طی چند روز پس از جایگذاری به آرامی داروی شیمی­‌درمانی کارموستین را در محل تومور آزاد می­‌کند. استفاده از این روش درمانی برای کودکان خیلی رایج نیست.

داروی هدفمند در درمان سرطان

«داروهای هدفمند» سرطان تفاوت­‌هایی (نسبت به سلول‌های طبیعی) را که به بقا و رشد سلول سرطانی کمک می­‌کند هدف قرار می‌­دهند.

محققان به استفاده از یک «داروی هدفمند» به نام «بِواسیزوماب» برای درمان آستروسیتوم کودکان توجه نشان می‌‌دهند. بواسیزوماب یکی از پروتئین­‌های سلول­‌های سرطانی به نام «فاکتور رشد اندوتلیال عروقی» (VEGF) را هدف قرار می­‌دهد. این پروتئین به رشد عروق خونی سرطان­‌ها کمک می­‌کند، و بدین طریق این تومورها می­‌توانند مواد غذایی و اکسیژن لازم را از خون دریافت کنند. بواسیزوماب این پروتئین را بلاک کرده و رشد عروق خونی سرطان را متوقف می­‌کند، بنابراین تومور گرسنه می­‌ماند و نمی­‌تواند رشد کند.

امروزه پزشکان از بواسیزوماب برای درمان انواع مختلف سرطان­‌ها در بزرگسالان استفاده می­‌کنند. محققان در حال تحقیق روی این موضوع هستند که: آیا در کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه بالا، افزودن بواسیزوماب به پرتو درمانی و شیمی­‌درمانی بهتر از پرتو درمانی و شیمی­‌درمانی به تنهایی جواب می­‌دهد؟

عود آستروسیتوم کودکان

ممکن است آستروسیتوم مدتی پس از درمان برگردد (عود کند). درمان تومور مغزی که دوباره برگشته است به درمانی که کودک طی سری اول دریافت کرده است بستگی دارد.

ممکن است جراح دوباره بتواند بیمار را جراحی کند. اگر فرزندتان سری قبلی تحت پرتو درمانی قرار نگرفته باشد، ممکن است پزشک در این مرحله پرتو درمانی را برای کودک تجویز کند. اگر فرزندتان قبلا تحت پرتو درمانی قرار گرفته باشد، ممکن است دوباره هم بتواند تحت این درمان قرار گیرد. یا ممکن است پزشک شیمی­‌درمانی را به جای پرتو درمانی تجویز کند.

اثرات جانبی

عوارض جانبی ناشی از درمان برای هر کودک متفاوت است. برخی از عوارض جانبی شیمی­‌درمانی و پرتو درمانی در طول درمان بروز می­‌کنند و پس از پایان درمان نیز از بین می­‌روند. سایر عوارض جانبی تحت عنوان «عوارض دیررس» یا «عوارض طولانی مدت» نیز ماه‌­ها یا سال­‌ها پس از درمان بروز می­‌کنند. این نوع عوارض ممکن است خفیف یا چالش‌­انگیز باشند. همه کودکان دچار عوارض طولانی مدت چالش‌­انگیز نمی­‌شوند.

پس از پایان درمان تیمی از متخصصان مرتبا کودک را پایش می‌­کنند تا در صورت بروز عوارض بلند مدت به او کمک کنند.

عوارض جانبی احتمالی ناشی از درمان ممکن است منجر به بروز مشکلاتی در مدرسه یا مراحل رشد کودک شوند. به علت محل قرارگیری تومور، بسیاری از کودکان مشکلات هورمونی پیدا می‌کنند. ممکن است کودک پس از درمان دچار یک سری ناتوانی­‌های جسمی یا تشنج شود.

منبع