«آستروسیتوم ها» شایعترین نوع تومور مغزی و نخاعی در کودکان هستند. آستروسیتوم کودکان ، از دسته نوعی تومور مغزی به نام «گلیوم» است. بیش از ۴ مورد از هر ۱۰ مورد تومور مغزی و نخاعی در کودکان (بیش از ۴۰درصد) از نوع «آستروسیتوم» است. «آستروسیتوم» ممکن است در هر سنی در کودکان ایجاد شود. احتمال بروز آسترسیتوم در دختران و پسران برابر است.
آستروسیتوم کودکان از کجا شروع میشود؟
«آستروسیتوم‌ها» از سلول‌هایی به نام «آستروسیت» منشا می‌گیرند. آستروسیت‌ها سلولهای ستاره شکل هستند. آستروسیت‌ها سلولهای عصبی (نورون‌ها) مغز را پشتیبانی می‌کنند.
برخی از آستروسیتوم‌ها شدیداً «لوکالیزه» (کانونی) هستند. یعنی در اسکن مغزی یا طی عمل می‌توان مرز بین تومور و بافت سالم مغز را مشاهده کرد. شیوع این نوع تومورها در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.
به سایر آستروسیتوم ها «منتشر» گفته میشود. در این نوع مرز مشخصی بین تومورهای منتشر و بافت طبیعی مغز وجود ندارد. آستروسیتوم در کودکان می‌تواند در هر ناحیه‌ای از مغز و نخاع شروع شود، از جمله نواحی که آستروسیتوم می‌تواند از آنجا شروع شود عبارتند از:
- مخ (مغز قدامی)
- مخچه (مغز خلفی)
- ساقه مغز
- مسیرهای عصبی بینایی (اعصاب بینایی)
عوامل خطر و علل ایجاد آستروسیتوم کودکان
متاسفانه هنوز به طور دقیق نمی‌دانیم علت ایجاد سرطان‌هایی مانند آستروسیتوم کودکان چیست و چگونه می‌توان از بروز این نوع از سرطان‌ها پیشگیری کرد.
اما می‌دانیم که یک سندرم ارثی به نام «نوروفیبروماتوز 1» (NF1) خطر ابتلا به گلیوم درجه پایین (از جمله آستروسیتوم درجه پایین) را افزایش می‌دهد. حدود ۱۵ الی ۲۰ مورد از هر ۱۰۰ مورد گلیوم درجه پایین (حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد) ناشی از NF1 هستند. به همین دلیل به طور مرتب روی کودکان مبتلا به NF1 معاینه چشم انجام میشود. معاینه چشم به منظور بررسی «مشکلات بینایی احتمالی ناشی از تومور» در مسیر عصب بینایی صورت می‌گیرد.
علائم و نشانه‌های آستروسیتوم کودکان
ممکن است کودک از چند هفته یا چند ماه قبل از تشخیص آستروسیتوم علائمی را بروز دهد. این امر به ویژه زمانی صدق می‌کند که کودکان مبتلا به «آستروسیتوم‌های درجه پایین با سرعت رشد کم» شده باشند. بسیاری از علائم تومور آستروسیتوم کودکان، عمومی و غیراختصاصی هستند. برخی از علائم نیز مشابه علائم بیماری‌های خفیف کودکان هستند. این علائم عبارتند از:
- سردرد صبحگاهی
- تهوع یا استفراغ (استفراغ اغلب باعث بهبود سردرد میشود.)
- دوبینی و تاری دید
- تشنج
سایر علائم تومور نیز به محل آستروسیتوم در مغز بستگی دارد. در نوزادان، ممکن است دور سر افزایش یابد. در این صورت پزشک باید دور سر را در چکاپ‌های نوزاد اندازه‌گیری کند. همچنین ممکن است ناحیه نرم بالای جمجمه (فونتانل) نوزاد متورم شود.
اگر بابت اینکه کودکتان علائم تومور مغزی دارد نگران هستید، او را برای بررسی علائم نزد پزشک عمومی ببرید.
آزمایش‌هایی که برای تشخیص آستروسیتوم کودکان استفاده میشود:
اولین آزمایش‌هایی که ممکن است برای شناخت آستروسیتوم کودکان روی کودک انجام شوند عبارتند از:
ممکن است به منظور انجام آزمایش روی تومور از آن نمونه‌برداری کنند. این عمل «بیوپسی» نامیده میشود. جراح در حین عمل با استفاده از سوزن نمونه‌برداری می‌کند.
پزشکان از کودک بسته به نتایج اسکن تصمیم می‌گیرد که انجام آزمایش «بیوپسی» ایمن است یا خیر. گاهی قبل از اقدام به درمان امکان انجام بیوپسی نیست. موقعیت تومور در مغز ممکن است علت این امر باشد.
ممکن است کودک برای انجام برخی از انواع آزمایش‌ها به آرام‌بخش یا بیهوشی عمومی نیاز داشته باشد. این کار کمک می‌کند که کودک آرام بگیرد.
تشخیص قطعی ابتلا به تومور آستروسیتوم کودکان
به والدینی که ابتلای فرزندشان به سرطان به تازگی تشخیص داده شده است یک سری اطلاعات در خصوص پیشامدهای احتمالی هنگام تشخیص اولیه ارائه می‌دهیم.
حتی اگر از قبل به شما گفته باشند احتمال ابتلا به تومور مغزی وجود دارد، باز هم تایید تومور از جانب پزشک همچنان می‌تواند شوکه‌کننده باشد.
انواع آستروسیتوم کودکان
۴ نوع اصلی آستروسیتوم وجود دارد:
درجه پایین
- آستروسیتوم پیلوسیتیک (درجه ۱) (pilocytic astrocytoma)
- آستروسیتوم منتشر (درجه ۲) (diffuse astrocytoma)
درجه بالا
- آستروسیتوم آناپلاستیک (درجه ۳) (anaplastic astrocytoma)
- گلیوبلاستوم مولتیفورم (درجه ۴) (GBM)
تقریبا ۸ مورد از هر ۱۰ مورد آستروسیتوم از نوع «گرید پایین» (درجه پایین) هستند (تقریبا ۸۰ درصد). تومور گرید پایین به این معناست که سلولهای تومور شبیه سلولهای طبیعی هستند، تومورها رشد نسبتا کندی دارند و احتمال پخش شدن آنها کمتر از سایر تومورها است.
کمتر از ۲ مورد از هر ۱۰ مورد آستروسیتوم از نوع «گرید بالا» هستند (کمتر از ۲۰ درصد). سرعت رشد این تومورها و احتمال پخش شدن آنها به دیگر نواحی بدن نسبت تومورهای درجه پایین بیشتر است.
تصمیم‌گیری در خصوص شیوه درمان
پزشک متخصص در مورد بهترین گزینه‌های موجود برای درمان کودک تصمیم گیری می‌کند. هم شما و هم فرزندتان در تصمیم‌گیری نهایی در مورد شیوه درمان و مراقبت نقش خواهید داشت. درمان آستروسیتوم کودکان به موارد زیر بستگی دارد:
- درجه تومور – سریع یا کند بودن سرعت رشد
- محل تومور در مغز
- امکان‌پذیر بودن برداشتن تومور با جراحی
- سن کودک
درمان
روش‌های درمانی اصلی آستروسیتوم عبارتند از:
- جراحی
- پرتو درمانی (رادیوتراپی)
- شیمی‌درمانی (کموتراپی)
ممکن است برای کاهش تورم مغز به کودک استروئید بدهند (در محاوره، معمولا به استروئید، «کورتون» گفته میشود). معمولا یک داروی استروئیدی به نام دگزامتازون به کودک داده میشود.
درمان آستروسیتوم کودکان درجه پایین
درمان اصلی این نوع تومورها جراحی است. گاهی اوقات امکان جراحی وجود ندارد، یا ممکن است جراح نتواند کل تومور را با عمل بردارد.
در صورتی که جراحی موفقیت‌آمیز نباشد یا امکان جراحی وجود نداشته باشد، پزشک در مورد انجام سایر گزینه‌های درمانی برای فرزندتان با شما صحبت خواهد کرد.
جراحی آستروسیتوم کودکان
روش اصلی برای درمان بیشتر آستروسیتوم های کودکان جراحی است؛ در واقع با جراحی هر چقدر از تومور را که ممکن باشد برمی‌دارند. اما گاهی برداشتن کل تومور در بعضی نواحی مغز امکان‌پذیر نیست.
مثلا انجام جراحی برای برداشتن تومورهای ساقه مغز ممکن است به بافت طبیعی مغز در اطراف تومور آسیب شدیدی وارد کند.
به طور کلی برداشتن تومورهای «درجه پایین» نسبت به تومورهای «درجه بالا» آسان‌تر است، زیرا تومورهای «درجه پایین» کمتر تهاجمی هستند. تومورهای «درجه پایین» برخلاف تومورهای «درجه بالا» به بافت مغزی اطراف تومور پخش نمی‌شوند.
ممکن است جراحی تنها درمان لازم برای کودک باشد.
شنیدن اینکه کودکتان به جراحی مغز احتیاج دارد بسیار ترسناک است. جراح مغز و اعصاب اطفال جراحی را انجام می‌دهد. این جراحان تخصص و مهارت بسیاری در درمان کودکان مبتلا به تومور مغزی دارند.
گاهی اوقات امکان جراحی وجود ندارد. یا ممکن است جراح نتواند کل تومور را با عمل بردارد، در این صورت پزشک در مورد انجام سایر گزینه‌های درمانی موجود روی فرزندتان با شما صحبت خواهد کرد.
انتظار هوشیارانه بعد از جراحی آستروسیتوم کودکان
اگر پزشکان متخصص بتوانند بخش عمده تومور را با جراحی بردارد، در این صورت کودک به صورت دقیق پایش خواهد شد و ممکن است مرتبا روی او اسکن انجام شود، اما در این مرحله نیازی به انجام درمان‌های دیگر نیست.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی برای درمان آستروسیتوم کودکان از اشعه ایکس پر انرژی استفاده می‌کنند تا سلولهای سرطانی را از بین ببرند. ممکن است پزشک پیشنهاد می‌دهد که کودک تحت پرتو درمانی قرار گیرد. این روش درمانی معمولا برای کودکان بالای ۸ سال انجام میشود.
سعی پزشکان بر این است که از انجام پرتو درمانی روی کودکان زیر خودداری کنند:
- کودکان زیر ۳ سال
- کودکان مبتلا به NF1 (نوروفیبروماتوز ۱)
علت این امر این است که در این کودکان احتمال بروز عوارض جانبی شدید در طول درمان و بعد از درمان بیشتر از سایرین است.
پروتون درمانی (درمان با پرتو پروتون)
پروتون-درمانی، نوعی پرتو درمانی است. در این روش برای از بین بردن سلولهای سرطانی به جای اشعه ایکس پرانرژی از اشعه پروتون استفاده می‌کنند. پروتون‌ها جز ریزذره‌های اتم هستند. تفاوت آنها با اشعه ایکس این است که اشعه پروتون پس از متوقف شدن یک انفجار ناگهانی از جنس انرژی تولید می‌کند که درون خود تومور باقی می‌ماند. بنابراین آسیب کمتری به سلولهای سالم اطراف تومور وارد می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد که پروتون درمانی می‌تواند در درمان برخی انواع تومورهای مغزی کودکان از جمله آستروسیتوم کودکان مفید واقع شود. این امر شامل برخی (نه همه) کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه پایین میشود.
در حال حاضر تعداد دستگاه‌های پروتون درمانی محدودی در دنیا وجود دارد.
شیمی درمانی
شیمی‌درمانی عمدتا از طریق ورید کودک انجام میشود. شیمی‌درمانی به معنی استفاده از داروهای ضد سرطان برای از بین بردن سلولهای سرطانی است. ممکن است پزشک متخصص شیمی‌درمانی را به جای پرتو درمانی برای کودک تجویز کند. از طرفی ممکن است کودک همزمان تحت شیمی‌درمانی و پرتو درمانی قرار گیرد.
شیمی‌درمانی می‌تواند برای درمان برخی انواع آستروسیتوم‌ها در نوزادان و کودکان خردسال مفید واقع شود. ترکیب دقیق داروها و زمانبندی مصرف آنها با هم متفاوت است. اما به طور کلی شیمی‌درمانی هر ۲ تا ۶ هفته یکبار انجام میشود. پس از تشخیص ابتلا به سرطان در کودکان زیر ۲ سال، این کودکان معمولا حدود ۲ سال تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند. ممکن است کودک پس از شیمی‌درمانی یک دوره تحت پرتو درمانی قرار گیرد تا از بازگشت آستروسیتوم جلوگیری شود.
به طور کلی انجام شیمی‌درمانی برای درمان گلیوم‌های درجه پایین ممکن است از یک سال تا ۱۸ ماه طول بکشد. اما عمده درمان کودک در بخش سرپایی یا بخش بستری روزانه انجام میشود و پس از آن بیمار می‌تواند به خانه برود. بسیاری از کودکان در حین انجام شیمی‌درمانی به مدرسه نیز می‌روند. پیشبینی نحوه عملکرد شیمی‌درمانی برای پزشکان دشوار است. شیمی‌درمانی در نابودی سلول‌هایی که به سرعت در حال رشد و تقسیم هستند بسیار خوب عمل می‌کند. تومورهای «درجه پایین» به کندی رشد می‌کنند، بنابراین کوچک شدن این تومورها ممکن است مدتی طول بکشد.
درمان آستروسیتوم کودکان با درجه بالا
ممکن است فرزندتان تحت درمان‌های زیر قرار بگیرد:
جراحی
ممکن است کودک به منظور نیل به اهداف زیر تحت جراحی قرار گیرد:
- برداشتن کل تومور یا برداشتن هر مقداری از آن که ممکن باشد
- برداشتن یک قطعه از تومور برای دیدن آن زیر میکروسکوپ و تعیین نوع آن (بیوپسی)
تجمع مایعات
برخی تومورها موجب تجمع مایعات در مغز می‌شوند. تجمع مایعات در مغز «هیدروسفالی» نامیده میشود. درمانی که برای کاهش این مایعات انجام میشود جراحی است. ممکن است جراح اقدامات زیر را نیز به منظور کاهش مایعات انجام دهد:
- یک سوراخ ایجاد کند تا مایعات به ناحیه دیگری از مغز، یعنی جایی که این مایعات جذب می‌شوند، تخلیه شود. این عمل «وِنتریکولوستومی» نام دارد.
- یک لوله کوچک به نام «شانت» را وارد مغز کودک کند تا مایعات به قسمت دیگری از بدن مانند شکم تخلیه شود و بدن آن را دفع کند.
شنیدن اینکه کودکتان به جراحی مغز احتیاج دارد بسیار ترسناک است اما بهتر است استرس خود را کنترل کنید و نسبت به نتیجه آن امیدوار باشید. جراح مغز و اعصاب اطفال جراحی را انجام می‌دهد. این جراحان تخصص و مهارت بسیاری در درمان و مراقبت از کودکان مبتلا به تومور مغزی دارند.
پرتو درمانی
ممکن است کودک پس از جراحی تحت پرتو درمانی قرار گیرد. احتمال آغاز پرتو درمانی بلافاصله بعد از جراحی بسیار بالا است، به ویژه اگر بیمار علائم زیادی داشته باشد. در پرتودرمانی از اشعه ایکس پرانرژی برای نابود کردن سلولهای سرطانی باقیمانده استفاده میشود. سعی پزشکان بر این است که از انجام پرتو درمانی روی کودکان زیر خودداری کنند:
- کودکان زیر ۳ سال
- کودکان مبتلا به NF1
علت این امر این است که در این کودکان احتمال بروز عوارض جانبی شدید در طول درمان و بعد از درمان بیشتر از سایرین است. پزشکان ممکن است دوز پرتو درمانی را کاهش دهند یا آن را به تاخیر بیاندازند تا وقتی که کودک کمی بزرگتر شود، اینگونه می‌توان از بروز این عوارض جانبی پیشگیری کرد.
شیمی درمانی
تحقیقات نشان میدهند که شیمی‌درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه بالا کمک کند. پس از تشخیص ابتلا به سرطان در کودکان زیر ۲ سال، این کودکان معمولا به مدت تقریبا ۱۲ تا ۱۸ ماه تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند. ممکن است کودک پس از شیمی‌درمانی یک دوره تحت پرتو درمانی قرار گیرد. اما همچنان به تحقیقات بیشتری احتیاج داریم تا بفهمیم بهترین داروها برای کودک چه هستند و چه مدت باید درمان را ادامه دهیم. به همین دلیل، بسیاری از کودکانی تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، در واقع بخشی از یک کارآزمایی بالینی هستند.
ایمپلنت‌های شیمی درمانی
ایمپلنت ویفر (Wafer) راهی برای رساندن داروهای شیمی‌درمانی به محل تومورهای مغزی است. ویفر از ژلی ساخته شده است که حاوی کارموستین (یک داروی شیمی‌درمانی) است. جراح در هنگام جراحی مغز برای برداشتن بخشی از تومور یا کل آن، حداکثر ۸ ویفر در محلی که تومور در آنجا بوده قرار می‌دهد. ویفر طی چند روز پس از جایگذاری به آرامی داروی شیمی‌درمانی کارموستین را در محل تومور آزاد می‌کند. استفاده از این روش درمانی برای کودکان خیلی رایج نیست.
داروی هدفمند در درمان سرطان
«داروهای هدفمند» سرطان تفاوت‌هایی (نسبت به سلولهای طبیعی) را که به بقا و رشد سلول سرطانی کمک می‌کند هدف قرار میدهند.
محققان به استفاده از یک «داروی هدفمند» به نام «بِواسیزوماب» برای درمان آستروسیتوم کودکان توجه نشان میدهند. بواسیزوماب یکی از پروتئین‌های سلولهای سرطانی به نام «فاکتور رشد اندوتلیال عروقی» (VEGF) را هدف قرار می‌دهد. این پروتئین به رشد عروق خونی سرطان‌ها کمک می‌کند، و بدین طریق این تومورها می‌توانند مواد غذایی و اکسیژن لازم را از خون دریافت کنند. بواسیزوماب این پروتئین را بلاک کرده و رشد عروق خونی سرطان را متوقف می‌کند، بنابراین تومور گرسنه می‌ماند و نمی‌تواند رشد کند.
امروزه پزشکان از بواسیزوماب برای درمان انواع مختلف سرطان‌ها در بزرگسالان استفاده می‌کنند. محققان در حال تحقیق روی این موضوع هستند که: آیا در کودکان مبتلا به آستروسیتوم درجه بالا، افزودن بواسیزوماب به پرتو درمانی و شیمی‌درمانی بهتر از پرتو درمانی و شیمی‌درمانی به تنهایی جواب می‌دهد؟
عود آستروسیتوم کودکان
ممکن است آستروسیتوم مدتی پس از درمان برگردد (عود کند). درمان تومور مغزی که دوباره برگشته است به درمانی که کودک طی سری اول دریافت کرده است بستگی دارد.
ممکن است جراح دوباره بتواند بیمار را جراحی کند. اگر فرزندتان سری قبلی تحت پرتو درمانی قرار نگرفته باشد، ممکن است پزشک در این مرحله پرتو درمانی را برای کودک تجویز کند. اگر فرزندتان قبلا تحت پرتو درمانی قرار گرفته باشد، ممکن است دوباره هم بتواند تحت این درمان قرار گیرد. یا ممکن است پزشک شیمی‌درمانی را به جای پرتو درمانی تجویز کند.
اثرات جانبی
عوارض جانبی ناشی از درمان برای هر کودک متفاوت است. برخی از عوارض جانبی شیمی‌درمانی و پرتو درمانی در طول درمان بروز می‌کنند و پس از پایان درمان نیز از بین می‌روند. سایر عوارض جانبی تحت عنوان «عوارض دیررس» یا «عوارض طولانی مدت» نیز ماه‌ها یا سال‌ها پس از درمان بروز می‌کنند. این نوع عوارض ممکن است خفیف یا چالش‌انگیز باشند. همه کودکان دچار عوارض طولانی مدت چالش‌انگیز نمی‌شوند.
پس از پایان درمان تیمی از متخصصان مرتبا کودک را پایش می‌کنند تا در صورت بروز عوارض بلند مدت به او کمک کنند.
عوارض جانبی احتمالی ناشی از درمان ممکن است منجر به بروز مشکلاتی در مدرسه یا مراحل رشد کودک شوند. به علت محل قرارگیری تومور، بسیاری از کودکان مشکلات هورمونی پیدا می‌کنند. ممکن است کودک پس از درمان دچار یک سری ناتوانی‌های جسمی یا تشنج شود.
