جراحی یکی از درمان‌های اصلی برای تومورهای مغزی و نخاعی است. ممکن است جراحی تومور مغزی با اهداف زیر انجام شود:
- برداشتن کل تومور جهت تلاش برای علاج آن
- برداشتن بخشی از تومور به منظور کاهش سرعت رشد آن و کاهش علائم
- تخلیه مایعات جمع شده روی مغز (هیدروسفالی)
- کمک به انجام درمان‌های دیگر مانند شیمی‌درمانی
- کمک به تشخیص تومور مغزی
شاید جراحی مغز ترسناک به نظر برسد، اما در واقع یک روش کاملا بی‌خطر است. پزشکانی که این جراحی را انجام می‌دهند متخصصان بسیار بامهارتی هستند. می‌توانید نگرانی‌های خود را با پزشکان و پرستاران متخصص سرطان مطرح کنید. آنها می‌توانند برایتان توضیح دهند که در طول عمل چه اتفاقاتی رخ خواهد داد.
جراحی تومور مغزی برای همه بیماران روش مناسبی نیست. این یک جراحی عمده (ماژور یا سنگین) است، بنابراین حال عمومی بیمار برای انجام این عمل باید خوب باشد. برخی از تومورها نیز در مناطقی از مغز رشد می‌کنند که عمل کردن آنها برای پزشکان دشوار است، از جمله این نواحی ساقه مغز است.
با پزشک خود در خصوص اینکه به جز جراحی چه گزینه‌های درمانی دیگری دارید صحبت کنید. در ادامه این صفحه، ما در ایران سرطان جراحی تومور مغزی را برای شما توضیح می‌دهیم.
چه کسی جراحی تومور مغزی را انجام می‌دهد؟
تیمی متشکل از پزشکان متخصص جراحی را انجام می‌دهند. به پزشکانی که این جراحی را انجام می‌دهند «جراح مغز و اعصاب» گفته می‌شود. ممکن است تیمی متشکل از چندین جراح مغز و اعصاب عمل شما را انجام دهند. یک جراح مغز و اعصاب نیز در نقش مشاور، آنها را راهنمایی می‌کند.
ممکن است متخصصان دیگری نیز با تیم درمان همکاری کنند. مثلا در صورت ابتلا به تومور شوانوم وستیبولار (نوروم آکوستیک) یا تومور هیپوفیزی ممکن است جراح گوش، حلق و بینی (ENT) نیز با تیم همکاری کنند.
انجام جراحی برای برداشتن کل تومور یا بخشی از آن
جراحی تومور مغزی قسمت مهمی از درمان شماست. حتی اگر جراح مطمئن نباشد که بتواند کل تومور را بردارد، باز هم به احتمال زیاد جراحی را انجام خواهد داد و هر چقدر از تومور را که ممکن باشد برمی‌دارد. این کار موجب کاهش پیشرفت تومور و رفع نسبی علائم می‌شود.
۲ نوع عمل جراحی اصلی برای تومورهای مغزی وجود دارد که «کرانیوتومی» و «نوروآندوسکوپی» نام دارند.
کرانیوتومی
کرانیوتومی شایع‌ترین نوع عمل تومور مغزی است. کرانیوتومی معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. یعنی هنگام عمل بیمار خواب است و چیزی حس نمی‌کند.
جراح مغز و اعصاب طی کرانیوتومی، ناحیه‌ای از استخوان جمجمه را برش می‌دهد. با این کار دهانه‌ای باز می‌شود که می‌توان از طریق آن جراحی روی مغز را انجام داد.
قبل از عمل اسکن (تصویربرداری) انجام می‌شود. این اسکن در یافتن محل تومور به پزشک کمک می‌کند. ممکن است در حین انجام عمل نیز از اسکن استفاده شود. برخی از این اسکن‌ها در کامپیوتر بارگیری می‌شوند و موقعیت دقیق تومور را نشان می‌دهند.
جراح از ابزارهای مختلفی برای برداشتن تومور استفاده می‌کند. این ابزار عبارتند از:
- اسکالپل (تیغ جراحی) یا قیچی مخصوص
- استفاده از امواج اولتراسوند برای تخریب تومور و سپس استفاده از دستگاه ساکشن (مکش) برای برداشتن تدریجی تومور (آسپیراسیون اولتراسونیک)
- یک میکروسکوپ اختصاصی برای مشاهده بافت مغزی به طوری که بتوان بافت سالم مغز و تومور را از هم تشخیص داد (جراحی میکروسکوپی)
- یک نور فلورسنت آبی که به جراح کمک می‌کند لبه‌های تومور را با وضوح بیشتر ببیند.
جراح پس از برداشتن تومور، استخوان را سر جایش می‌گذارد (به این استخوان، فلَپ می‌گوییم). آنها با پیچ و مهره‌های فلزی کوچک، استخوان را سر جایش محکم کرده و پوست سر را نیز روی آن بخیه می‌زنند. در بیشتر موارد، موهای بیمار جای زخم را می‌پوشانند.
کرانیوتومی بیدار
ممکن است پیشنهاد جراح این باشد که «کرانیوتومی بیدار» انجام دهید. اگر تومور نزدیک به بخشی از مغز باشد که عملکردهای حیاتی مانند گفتار، حرکت یا احساس را کنترل می‌کنند، این احتمال وجود دارد که پیشنهاد جراح برای شما «کرانیوتومی بیدار» باشد.
روش های مختلفی برای جراحی «کرانیوتومی بیدار» وجود دارد. برخی بیماران طی بخشی از عمل بیدار (هوشیار) هستند. سایر بیماران نیز در تمام مدت عمل بیدار می‌مانند. از جراحتان بپرسید که در مورد شما کدام گزینه را مد نظر دارند.
اگر قرار است طی بخشی از عمل بیدار باشید، در ابتدای عمل تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرید. سپس سطح ماده بیهوشی کاهش می‌یابد تا برای قسمت اصلی عمل به هوش بیایید. سپس طی بخش آخر عمل نیز مجدداً تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرید.
جراح در حین کرانیوتومی بیدار از شما می‌خواهد یه سری کارها انجام دهید تا بتواند عملکرد قسمتهای مختلف مغز را بررسی کند. مثلا ممکن است از شما بخواهد:
- سخن بگویید.
- بخشی از بدن خود را حرکت دهید.
- آنچه را که حس می‌کنید شرح دهید.
جراح پس از برداشتن تومور، جمجمه را ترمیم کرده و پوست را بخیه میزند. عمل تومور مغزی در حین بیداری شاید بسیار ترسناک به نظر برسد، اما این عمل رایج است و هیچ دردی احساس نخواهید کرد.
در حین جراحی یک ماده بیهوشی دریافت می‌کنید که مناطقی مانند پوست و عضله را که درد حس می‌کنند بی‌حس می‌کند. خود مغز گیرنده درد ندارد، بنابراین دردی را هم حس نخواهد کرد.
تیم جراحی اطمینان حاصل می‌کنند که تا حد ممکن راحت هستید. در تمام طول عمل یک پرستار همراه شما خواهد بود تا احساس آرامش و امنیت داشته باشید.
برخی از جراحان مغز و اعصاب این عمل را در حین پایش فعالیت الکتریکی مغز انجام می‌دهند. به این عمل «پایش نوروفیزیولوژیک» گفته می‌شود. این کار می‌تواند ایمنی جراحی را بیشتر کند و امکان برداشتن بخش بیشتری از تومور را فراهم کند.
نوروآندوسکوپی
نوروآندوسکوپی را جراحی مغزی «سوراخ کلید» (keyhole) نیز می‌نامند. ممکن است این جراحی به منظور حذف کل یا بخشی از تومورهای موجود در فضاهای سرشار از مایع مغز (بطن‌های مغزی) انجام شود. ممکن است این عمل برای تخلیه مایعات جمع‌شده روی مغز (هیدروسفالی) نیز انجام شود.
اندوسکوپ یا آندوسکوپ ابزاری پزشکی است که متشکل از یک لوله بلند دوربین‌دار است که به یک مانیتور و یک عدسی چشمی متصل است. آندوسکوپ‌ها می‌توانند انعطاف‌پذیر (تا شو) یا بدون انعطاف (صاف و ثابت) باشند.
جراح با احتیاط سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌کند. به این سوراخ، سوراخ مته‌ای (Burr) گفته می‌شود. سپس آندوسکوپ را از طریق سوراخ وارد می‌کند. جراح می‌تواند از طریق عدسی چشمی یا مانیتور چیزهایی را که جلوی نوک آندوسکوپ وجود دارد ببیند. در انتهای آندوسکوپ پنس و قیچی ریزی نیز وجود دارد. آنها از این پنس و قیچی برای برداشتن تومور استفاده می‌کنند.
برداشتن تومور هیپوفیزی از طریق بینی
هیپوفیز یک غده کوچک است که در یک فضای توخالی بالای قسمت پشت بینی قرار دارد. جراح می‌تواند تومور هیپوفیزی را از طریق بینی بردارد. به این عمل «جراحی ترانس‌اسفنوئیدال» می‌گویند.
جراح معمولا برش کوچکی روی دیواره نازک استخوان و غضروف جداکننده سوراخهای بینی (تیغه بینی) ایجاد می‌کند. آنها از طریق این سوراخ یک سری ابزارها را وارد سر می‌کنند و آنها را به غده هیپوفیز می‌رسانند تا بتوانند تومور را بردارند.
همچنین ممکن است جراح از آندوسکوپ استفاده کند. آندوسکوپ یک لوله بلند است که دارای دوربین و عدسی چشمی است. آنها از آندوسکوپ برای کار با ابزارهای جراحی و برداشتن تومور استفاده می‌کنند.
جراحی ترانس‌اسفنوئیدال برای همه مناسب نیست. اگر تومور غده هیپوفیز بزرگ باشد، احتمالا به کرانیوتومی نیاز داشته باشید.
به ندرت ممکن است بعد از جراحی ترانس‌اسفنوئیدال یک سری عوارض جانبی داشته باشید. این عوارض جانبی عبارتند از:
- آسیب به عصب کنترل‌کننده بینایی (عصب بینایی) که باعث از دست دادن بینایی می‌شود.
- سکته یا خونریزی مغزی
- عفونت لایه‌های بافتی پوشاننده مغز (مننژ)
- آسیب به قسمت سالم غده هیپوفیز که می‌تواند موجب کاهش سطح برخی از هورمون‌ها در بدن شود.
اگر در خصوص عوارض جانبی احتمالی جراحی ترانس‌اسفنوئیدال و کرانیوتومی نگران هستید، با جراح خود صحبت کنید.
جراحی برای رساندن داروی شیمی‌درمانی به محل تومور
ممکن است در حین جراحی مغز، از طریق ویفر (ایمپلنت) تحت شیمی‌درمانی در ناحیه تومور قرار گیرید. یا ممکن است یک دستگاه دسترسی به بطن (مخزن اومایا Ommaya) در محل قرار داده شود. دستگاه‌های دسترسی به بطن این امکان را فراهم می‌کنند که داروهای شیمی‌درمانی به طور مستقیم به بطن‌های مغز وارد شود.
انجام جراحی برای تخلیه مایعات جمع‌شده روی مغز
تجمع مایعات در مغز هیدروسفالی نام دارد. عمل تخلیه مایعات روی مغز می‌تواند هم به صورت جداگانه و هم به عنوان بخشی از جراحی برداشتن تومور انجام شود.
عوارض جانبی ناشی از جراحی تومور مغزی
ممکن است بهبودی پس از جراحی مغز مدتی طول بکشد. ممکن است بلافاصله بعد از جراحی دچار عوارض جانبی مانند ضعف و سرگیجه شوید. همچنین ممکن است دچار عوارض جانبی بلند مدتی چون مشکلات گفتاری نیز شوید.
آگاهی از این عوارض جانبی احتمالی ناشی از جراحی ممکن است ناراحت کننده باشد. با پزشک یا پرستار بالینی در مورد پیشامدهای احتمالی پس از جراحی مغز صحبت کنید. از آنها در خصوص عوارض جانبی احتمالی و خدمات حمایتی که در اختیارتان قرار خواهد گرفت پرس و جو کنید.
