طناب نخاعی ساختاری طولانی، ظریف و لوله مانند است که از انتهای ساقه مغز شروع می‌شود و تقریباً تا انتهای ستون فقرات امتداد می‌یابد. نخاع از دسته‌هایی از آکسون‌های عصبی تشکیل شده است که مسیرهای سیگنالی را تشکیل می‌دهند که پیام‌های ورودی و خروجی را بین مغز و بقیه بدن حمل می‌کنند. طناب نخاعی حاوی مدارهای سلول عصبی است که حرکات هماهنگی مانند: پیاده‌روی و شنا و کنترل ادرار. است. مغز و نخاع نیز توسط سه لایه بافت احاطه شده‌اند. (غشای نخاع، مننژ مدولا اسپینالیس). نخاع و مننژها در کانال نخاعی قرار دارند که به نوبه خود از وسط ستون فقرات می‌گذرد. در بیشتر بزرگسالان، ستون فقرات از 33 استخوان مجزا به نام مهره تشکیل شده است. همانطور که مغز توسط استخوان‌های جمجمه محافظت می‌شود، مهرهها نیز از نخاع محافظت می‌کنند.
تک‌تک مهرهها توسط دیسک‌های غضروفی (دیسک‌های بین مهره‌ای) از هم جدا می‌شوند که به عنوان بافر عمل می‌کنند و نیروهای وارد بر ستون فقرات ناشی از حرکاتی مانند خم شدن را کاهش می‌دهند. مهرهها و دیسک‌های بین مهره‌ای که از غضروف ساخته شده‌اند در تمام طول ستون فقرات قرار گرفته و ستون مهرهها را تشکیل می‌دهند.
سیستم عصبی مرکزی (CNS)
سیستم عصبی مرکزی یا اصطلاحاً CNS از مغز و نخاع تشکیل شده است. مغز تمام فعالیت‌های ما را کنترل می‌کند. از نحوه فکر تا نحوه رفتار. مغز پیام‌های الکتریکی را از طریق فیبرهای عصبی به بقیه بدن می‌رساند. اعصابی که از سمت راست مغز می‌آیند سمت چپ بدن را کنترل می‌کنند. اعصابی که از سمت چپ مغز می‌آیند سمت راست بدن را کنترل می‌نمایند. فیبرهای عصبی به خارج از مغز می‌روند و به همدیگر می‌پیوندند و طناب نخاعی را تشکیل می‌دهند. طناب نخاعی دستجاتی از فیبرهای عصبی بلند دارد که پیام‌ها را به از مغز به بدن و بالعکس منتقل می‌کند. این فیبرهای عصبی بزرگ را اعصاب محیطی می‌نامیم.
عملکرد مغز چگونه است؟
وظیفه مغز به عنوان بخشی از سیستم عصبی مرکزی (CNS) تنظیم بیشتر عملکردهای بدن و ذهن است. مغز همچنین شامل عملکردهای حیاتی مانند تنفس یا ضربان قلب، مهارت‌های اساسی مانند خواب، غذا خوردن یا غریزه جنسی، و همچنین عملکردهای بالاتر مانند تفکر، به خاطر سپردن، استدلال یا صحبت می‌شود. برای انجام یک کار به ظاهر ساده، مغز ما باید هزاران فرآیند را اجرا کند تا اطمینان حاصل شود که کار را به درستی انجام می‌دهیم. عملکرد صحیح مغز کلید یک زندگی سالم است.
عملکردهای اساسی حیاتی توسط قدیمی‌ترین ساختارهای مغز انجام می‌شود. به عبارت دیگر از ساختارهای موجود در مغز عقب (بصل النخاع، پونز، مخچه) و در مغز میانی. عملکردهای بالاتر مغز مانند استدلال، حافظه و توجه توسط نیمکره‌ها و لوب‌هایی که بخشی از قشر مغز را تشکیل می‌دهند کنترل می‌شوند. تحریک صحیح می‌تواند به بهبود وضعیت ظرفیت‌های مختلف شناختی کمک کند.
عملکرد مغز بسیار پیچیده است و توسط تعامل بسیاری از ساختارها تعیین می‌شود. هر دو فرآیند شیمیایی (انتقال دهنده عصبی) و الکتروفیزیولوژیکی و مورفولوژیکی (شبکه‌های عصبی) نقش دارند. مغز همراه با نخاع تحت عنوان سیستم عصبی مرکزی دسته‌بندی می‌شود. ساختار ظریف مغز از سلول‌های عصبی بسیاری تشکیل شده است که بسیار تخصصی هستند و وظایف مختلفی را برعهده دارند. برای مثال، سلول‌های عصبی هستند که مسئول پردازش محرک‌های درد یا برداشت‌های حسی هستند. با این حال، برخی از سلول‌های عصبی وظیفه هماهنگ کردن توالی عمل یا تنظیم فشار خون و دمای بدن را نیز بر عهده می‌گیرند.
جمجمه از مغز حفاظت می‌کند. نواحی اصلی مغز شامل موارد زیر است:
- مخ (که به آن مغز قدامی هم می‌گوییم)
- مخچه (که به آن مغز خلفی هم می‌گوییم)
- ساقه مغز
وظیفه مخ چیست؟
مخ بزرگترین بخش مغز است و به دو نیم‌کره راست و چپ تقسیم شده است. هر نیم‌کره چهار بخش (لوب) دارد:
- لوب پیشانی (لوب فرونتال)
- لوب آهیانه‌ای (لوب پاریِتال)
- لوب گیجگاهی (لوب تمپورال)
- لوب پس سری (لوب اُکسی پیتال)
مخ مسئول حرکات برنامه‌ریزی شده مانند راه رفتن و صحبت کردن است. همچنین مسئول موارد زیر است:
- فکر کردن
- حافظه
- احساسات
- حس‌های پنج گانه
عملکرد لوب پیشانی
به نظر می‌رسد که ناحیه پیشانی نقش مهمی در وظایف شناختی بالاتری مانند شوخ‌طبعی، احساسات و شخصیت دارد. افرادی که ضایعاتی در ناحیه لوب پیشانی دارند (مثلاً به دلیل تومور یا سکته مغزی) به طور قابل توجهی از هنجار منحرف می‌شوند، به خصوص در مورد شوخ‌طبعی خود. آنها گاهی احمقانه به نظر می‌رسند، اغلب با صدای بلند می‌خندند یا در مواقع نامناسب جوک می‌گویند.
لوب پیشانی (فرونتال) در موارد زیر نقش دارد:
- صحبت کردن
- برنامه ریزی
- حل مسئله
- شروع به حرکت
- تجزیه و تحلیل احساسات
- بخشی از شخصیت و ویژگی‌های فردی شما
عملکرد لوب گیجگاهی
اگر به لوب گیجگاهی زیر میکروسکوپ نگاه کنید، علاوه بر مراکزی با ساختار 6 لایه‌ای معمولی نئوکورتکس، مراکز آلوکورتیکال متعددی نیز وجود دارد. یعنی قشرهای لایه‌ای متفاوت و غیر شش لایه‌ای. لوب گیجگاهی (تمپورال) جایی است که شما صداها را تجزیه و تحلیل کرده و خاطرات را ذخیره می‌کنید. همچنین مسئول تجزیه و تحلیل زبان‌ها است.
عملکرد لوب آهیانه‌ای
لوب آهیانه‌ای (پاریتال) اشیاء را شناسایی می‌کند و این اطلاعات را ذخیره می‌کند. همچنین جایی است که موارد زیر را دریافت و تجزیه و تحلیل می‌کند:
- لمس
- فشار
- درد
عملکرد لوب پس سری
لوب پس سری (پشت سر) قسمت پشتی تلانسفالن (انتهای یا بزرگ مغز) است. عمدتاً شامل مناطقی است که برای پردازش و ادغام اطلاعات بصری فعالیت می‌کنند. بنابراین، بخش‌های نئوکورتیکال آن نیز به عنوان قشر بینایی (قشر بینایی اولیه و تا حدی ثانویه) خلاصه می‌شوند. لوب پس سری (اکسی پیتال) چیزهایی که می‌توانید ببینید را تجزیه و تحلیل می‌کند.
مخچه چه وظایفی دارد؟
مخچه به یک ناحیه بیرونی به نام قشر و یک ناحیه داخلی به نام مدولا تقسیم می‌شود. مخچه از ماده خاکستری، یعنی اجسام سلول‌های عصبی تشکیل شده است. مخچه در پشت مغز است. مخچه تعادل و طرز قرارگیری ما را کنترل می‌کند. همچنین در زمان‌بندی و هماهنگی حرکات دخیل است. وظیفه اصلی مخچه هماهنگی و کنترل حرکات ماست.
برای مثال، اگر نواختن یک ساز را یاد بگیرید، از مخچه استفاده می‌شود زیرا مسئول سازماندهی فرآیندهای جدید در حرکت است. وقتی صحبت از عملکرد حرکتی می‌شود، قسمت‌های مختلف مخچه وظایف مختلفی را بر عهده دارند.
به اصطلاح دهلیزی، حرکات چشم‌ها را هماهنگ می‌کند. همچنین وظیفه نگهداری و پشتیبانی را بر عهده دارد. یعنی این قسمت بدن شما را در تعادل نگه می‌دارد. پانتو مخچه بزرگترین قسمت مخچه است و در درجه اول مسئول حرکات ظریف است. مطالعات توصیف می‌کنند که مخچه نه تنها عملکردهای حرکتی بدن را هماهنگ می‌کند، بلکه وظایف دیگری را نیز انجام می‌دهد.
وظایف ساقه مغز چیست؟
ساقه مغز از نظر تکاملی قدیمی‌ترین قسمت مغز است. همراه با دی انسفالون (دی انسفالون)، تا حدی با مخچه و بخش‌هایی از مغز انتهایی، اغلب به صورت مترادف به عنوان ساقه مغز نیز شناخته می‌شود. ساقه مغز شامل تمام قسمت‌هایی از مغز است که در طول رشد جنینی از وزیکول‌های دوم و سوم مغزی ایجاد شده‌اند. از طرف دیگر ساقه مغز شامل تمام قسمت‌های مغز به جز مخ می‌شود.ساقه مغز، بخش تحتانی مغز است که با طناب نخاعی متصل می‌شود. ساقه مغز اعمالی را کنترل می‌کند که ما به طور معمول به آنها فکر نمی‌کنیم. این اعمال شامل:
- تنفس
- عطسه و سرفه
- بلع
- ضربان قلب و فشار خون
نواحی اصلی ساقه مغز شامل موارد زیر است:
- مغز میانی (midbrain)- مخ را به بخش تحتانی مغز و طناب نخاعی متصل می‌کند.
- پل مغزی (pons)- که مخچه را به بخش‌های بالاتر مغز و طناب نخاعی متصل می‌کند.
- بصل النخاع- عملکردهای مهم مانند تنفس را کنترل می‌کند.
طناب نخاعی
طناب نخاعی یک دسته از رشته‌های بلند عصبی که از مغز به سمت بخش تحتانی پشت کشیده می‌شود. طناب نخاعی پیام‌ها را بین مغز و سایر قسمت‌های بدن مبادله می‌کند. استخوان‌های ستون مهره ها (فقرات) از طناب نخاعی حفاظت می‌کنند.
انواع سلول‌ها و بافت‌های مغز و نخاع
مغز و نخاع از انواع مختلفی از سلول‌ها و بافت‌ها ساخته شده‌اند. در این قسمت به بررسی آنها پرداخته‌ایم.
سلول‌های گِلیا (گِلیال)
سلول‌های گلیال سلول‌های پشتیبان مغز و طناب نخاعی هستند. شایع‌ترین نوع تومورهای مغزی از سلول‌های گلیال شروع می‌شوند. به این تومورها، گِلیوم می‌گوییم.
سه نوع سلول‌های گلیا وجود دارد:
- آستروسیت‌ها – تومورهایی که از این سلول‌ها شروع می‌شوند آستروسیتوم یا گلیوبلاستوم نامیده می‌شوند.
- الیگودندروسیت – تومورهایی که از این سلول‌ها شروع می‌شوند الیگودندروگلیوم نامیده می‌شوند.
- سلول‌های اِپاندیما (اِپاندیمال) – تومورهایی که از این سلول‌ها شروع می‌شوند اپاندیموم نامیده می‌شوند.
توضیح: به طور کلی کلماتی که با «وم» «oma» به اتمام می‌رسند به معنای تومور یا تورم هستند. یعنی مثلا آستروسیتوم یعنی تومور آستروسیت. از طرف دیگر تلفظ یا نوشتار این پسوند در متون مختلف متفاوت است. مثلا astrocytoma را ممکن است در جاهای مختلف به صورت آستروسیتوم یا آستروسیتوما ملاحظه کنید.
نورون‌ها
به نورون‌ها «سلول‌های عصبی» هم گفته می‌شود. نورون‌ها سلول‌های تخصص یافته‌ای هستند که هر کاری که انجام می‌دهیم را کنترل می‌کنند. مغز و طناب نخاعی ما از میلیاردها سلول عصبی ساخته شده‌اند. تومورهای مغزی که از سلول‌های عصبی شروع شوند نادر هستند. به آنها اغلب تومورهای نورونال گفته می‌شود.
سلول‌های نورواِکتودرم
سلول‌های نورواِکتودرم (نورواکتودرمال) از ابتدایی‌ترین مراحل تکامل بدن در رحم مادر باقی مانده‌اند. آنها را می‌توان در بخش‌های مختلف مغز کودکان و جوانان مشاهده کرد. معمولا این سلول‌ها بی آزار هستند، اما به ندرت سرطانی می‌شوند. شایع‌ترین نوع تومور مغزی که از سلول‌های نورواکتودرم شروع می‌شود «مِدولوبِلاستوم» است. آنها معمولا از پشت مغز (مخچه) شروع شده و عمدتا کودکان را درگیر می‌کنند.
مِنَنژ ها
مننژ ها لایه‌هایی هستند که از مغز و طناب نخاعی حمایت و حفاظت می‌کنند. مایع شفافی به نام «مایع مغزی-نخاعی» یا «CSF» در فضای ساخته شده توسط مننژها حرکت می‌کند. شایع‌ترین نوع تومو مغزی که از مننژ شروع می‌شود، مننژیوم نام دارد.
مایع اطراف مغز (مایع مغزی نخاعی)
مغز و نخاع توسط مایع شفافی به نام مایع مغزی نخاعی (یا CSF) احاطه شده‌اند. این مایع از مغز و نخاع حمایت و حفاظت می‌کند. بطن‌ها فضاهایی درون مغز هستند که با CSF پر شده‌اند. بطن‌ها با فضای وسط مننژها مرتبط هستند. بنابراین مایع می‌تواند در اطراف و درون مغز و طناب نخاعی در گردش باشد.
۴ بطن درون مغز وجود دارد:
- دو بطن جانبی – یکی در هر سمت مخ
- بطن سوم
- بطن چهارم
بعضی از تومورهای مغزی می‌توانند به CSF پخش شوند. ممکن است پزشکان نمونه‌ای از CSF شما (از طریق کمر شما) بگیرند تا به تشخیص تومور مغزی کمک کند.
غده هیپوفیز
غده هیپوفیز هورمون‌هایی تولید می‌کند که برای عملکرد بدن ضروری هستند. اثرات این هورمون‌ها عبارتند از:
- رشد
- فرآیندهای شیمیایی که در داخل بدن اتفاق می‌افتد (متابولیسم)
- عادت ماهانه و تولید تخمک در بانوان
- تولید اسپرم در مردان
انواع مختلف تومور می‌توانند از غده هیپوفیز آغاز شوند.
در مورد تومور هیپوفیز بیشتر بدانید.
غده پینه‌آل (صنوبری)
غده پینه‌آل در قسمت میانی مغز درست پشت ساقه مغز قرار گرفته است. این غده، هورمونی با نام ملاتونین تولید می‌کند که الگوی خواب را کنترل می‌کند.
سد خونی مغزی
سد خونی مغزی یک فیلتر طبیعی میان خون و مغز است که از مغز در برابر مواد مضر محافظت می‌کند. این سد مانع از رسیدن برخی از داروها به مغز می‌شود. به همین علت بعضی از داروهای شیمی درمانی نیز نمی‌توانند وارد مغز شوند.
کلام آخر
ما در این مقاله بیشتر پیرامون عملکردهای اندام‌های مغز و نخاع صحبت کردیم. همانطور که گفته شد؛ مغز و نخاع نیز توسط سه لایه بافت احاطه شده‌اند. (غشای نخاع، مننژ مدولا اسپینالیس). نخاع و مننژها در کانال نخاعی قرار دارند که به نوبه خود از وسط ستون فقرات می‌گذرد. در بیشتر بزرگسالان، ستون فقرات از 33 استخوان مجزا به نام مهره تشکیل شده است. همانطور که مغز توسط استخوان‌های جمجمه محافظت می‌شود، مهرهها نیز از نخاع محافظت می‌کنند.
