مرحله سرطان کبد بیانگر اندازه تومور و گسترش یا عدم گسترش آن به بافت‌های دیگر است. مرحله سرطان نقش مهمی در انتخاب روش درمانی دارد. آزمایشاتی که پس از تشخیص سرطان انجام می‌شوند، به مشخص‌شدن مرحله سرطان کبد کمک می‌کنند. از سی‌تی اسکن، MRI و لاپاراسکوپی برای مرحله‌بندی سرطان ریه استفاده می‌شود.
معرفی سیستم‌های مرحله بندی سرطان کبد
سیستم‌های مرحله بندی سرطان کبد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت، عبارتند از:
- سیستم مرحله‌بندی عددی
- سیستم مرحله‌بندی تومور، گره، متاستاز (TNM)
- سیستم مرحله‌بندی BCLC
- تقسیم‌بندی بر اساس امکان برداشتن تومور
سیستم مرحله بندی عددی
سیستم مرحله بندی عددی یکی از سیستم‌های مرحله بندی سرطان کبد است و این بیماری را به ۴ مرحلۀ اساسی تقسیم می‌کند (از مرحلۀ ۱ تا ۴). مرحلۀ ۱ همان سرطان اولیه است. مرحلۀ ۴، نشان‌دهنده سرطان پیشرفته است و به این معناست که تومور به گره‌های لنفاوی یا سایر بخش‌های بدن گسترش یافته است.
سیستم مرحله بندی TNM
سیستم مرحله بندی TNM، یکی از رایج‌ترین سیستم‌های مرحله‌بندی سرطان کبد است. TNM مخفف سه اصطلاح Tumor (تومور)، Node (گره لنفاوی)، Metastasis (متاستاز) است. در بیانی ساده‌تر، این سیستم با استفاده از سه معیار، مرحلۀ سرطان را مشخص می‌کند؛ اندازه خود تومور، انتشار سرطان به گره‌های لنفاوی اطراف تومور، گسترش تومور به سایر نقاط بدن.
سیستم مرحله بندی TNM، یکی از سیستم‌های جهانی است و در سرتاسر دنیا توسط پزشکان استفاده می‌شود. برای پزشکان بسیار مهم است که از سیستم‌های جهانی استفاده کنند؛ چرا که در این صورت، مرحله‌بندی سرطان بیمار طبق معیارهای بین‌المللی انجام می‌شود و بنابراین، نتایج تحقیقات در همه جای دنیا قابل استفاده خواهد بود. پزشک با استفاده از سیستم TNM، می‌تواند به صورت خیلی دقیق اقدام به توصیف تومور و مرحله سرطان کبد کند.
تومور (T)
حرف T که ابتدای کلمه Tumor به معنای تومور است، اندازۀ تومور یا همان ناحیۀ سرطانی را نشان می‌دهد. از حرف T به همراه رقم‌های ۱ تا ۴ برای توصیف اندازه و محل تومور استفاده می‌شود. بعضی از مراحل به گروه‌های جزئی‌تری تقسیم می‌شوند که به توصیف جزئیات تومور کمک می‌کند. مهم‌ترین معیارهایی که پزشکان در این قسمت به آن‌ها توجه می‌کنند، اندازه تومور و گسترش آن به رگ‌های خونی موجود در کبد است. گسترش یا عدم گسترش تومور به رگ‌های خونی از طریق تصویربرداری امکان‌پذیر است.
| T1 | این مرحله به دو زیرمرحله T1a و T1b تقسیم می‌شود. | |
| T1a | بدین معناست که صرفاً یک تومور در کبد وجود دارد و اندازۀ آن، حداکثر ۲ سانتی‌متر است. تومور می‌تواند به رگ‌های خونی کبد گسترش یافته یا نیافته باشد. | |
| T1b | بدین معناست که صرفاً یک تومور در کبد وجود دارد و اندازۀ آن، بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر است. ضمناً به هیچ یک از عروق خونی کبد گسترش نیافته است. | |
| T2 | بدین معناست که:
· صرفاً یک تومور در کبد وجود دارد و اندازۀ آن، بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر است و به عروق خونی کبد گسترش یافته است. · چندین تومور در کبد وجود دارد و اندازۀ آن‌ها، کوچک‌تر از ۵ سانتی‌متر است. |
|
| T3 | بدین معناست که چندین تومور در کبد وجود دارد و حداقل یکی از آن‌ها بزرگ‌تر از ۵ سانتی‌متر است. | |
| T4 | بدین معناست که تومور به یکی از ساختارهای زیر گسترش یافته است:
· شاخۀ اصلی یکی از رگ‌های خونی اصلی (ورید باب یا شریان کبدی) · اندام‌های نزدیک به کبد (مانند کیسۀ صفرا) · پرده صفاق |
|
گره (N)
حرف N که ابتدای کلمه Node به معنای گره است، نشان می‌دهد که آیا سرطان به گره‌های لنفاوی مجاور گسترش یافته است یا خیر.
| N0 | بدین معناست که هیچ سلول سرطانی در گره‌های لنفاوی مجاور وجود ندارد. |
| N1 | بدین معناست که سلول سرطانی در گره‌های لنفاوی نزدیک کبد وجود دارد (در صورتی که در گره‌های لنفاوی، سلول سرطانی مشاهده شود، بدین معناست که با سرطان پیشرفته (مرحله ۴) روبرو هستیم.) |
متاستاز (M)
حرف M که ابتدای کلمه Metastasis است، به گسترش و مهاجرت سلول‌های سرطانی از یک بافت به بافت‌های دیگر، گفته می‌شود. در اصطلاح علمی، به این گسترش، متاستاز گفته می‌شود.
| M0 | بدین معناست که هیچ نشانه‌ای از گسترش تومور به خارج از بافت کبد مشاهده نمی‌شود. |
| M1 | بدین معناست که تومور سرطانی موجود در کبد به سایر اندام‌ها مانند ریه‌ها یا استخوان‌ها گسترش یافته است (سرطان پیشرفته) |
سیستم مرحله بندی BCLC
پزشکان غالباً از سیستم مرحله بندی کلینیک سرطان کبد بارسلونا (BCLC) به منظور انتخاب روش درمانی برای سرطان سلول کبدی (HCC) استفاده می‌کنند. در این سیستم، به مواردی از قبیل تعداد و اندازه تومورهای کبدی، نحوه عملکرد کبد و هم‌چنین سلامت عمومی و وضعیت عملکردی بیمار توجه می‌شود.
همان‌طور که گفته شد، هنگامی که پزشک می‌خواهد مناسب‌ترین روش درمانی را برای بیمار انتخاب کند، به عملکرد کبد نیز توجه می‌کند. توجه به عملکرد کبد زمانی پررنگ‌تر می‌شود که بیمار به سیروز کبدی نیز مبتلا باشد. پزشکان از سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو (Child-Pugh System) برای تعیین نحوۀ عملکرد کبد استفاده می‌کنند.
سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو برای تعیین نحوه عملکرد کبد
سیستم نمره‌دهی چایلد-پاگ با بررسی ۵ مورد زیر به تعیین نحوه عملکرد کبد می‌پردازد:
- سطح بیلی‌روبین در خون
- سطح آلبومین در خون (آلبومین، پروتئینی است که توسط کبد ساخته می‌شود)
- سرعت لخته‌شدن خون
- وجود مایع در شکم (آسیت)
- تاثیر بیماری کبدی بر عملکرد مغز (انسفالوپاتی)
به هر یک از موارد بالا، نمره‌ای توسط پزشک داده می‌شود و بر اساس آن نمره، افراد در سه دسته قرار می‌گیرند:
- دسته A: بدین معناست که کبد به طور طبیعی کار می‌کند.
- دسته B: به معنای آسیب خفیف تا متوسط کبدی است.
- دسته C: به معنای آسیب شدید کبدی است؛ متاسفانه، در این مرحله، امکان بهبود سرطان بسیار پایین است.
سلامت عمومی و وضعیت عملکردی بیمار (PS)
وضعیت عملکردی (PS)، مقیاسی برای درجه‌بندی میزان خوب‌بودن بیمار و سلامت عمومی وی است:
- PS0: کاملاً سر پا و تا حدودی شبیه به دوران قبل از بیماری هستید.
- PS1: قادر به انجام کارهای فیزیکی سنگین نیستید اما می‌توانید کارهای دیگر را انجام دهید.
- PS2: تقریباً نیمی از روز را سرپا هستید. می‌توانید از خودتان مراقبت کنید اما نمی‌توانید کار کنید.
- PS3: بیش از نیمی از روز را روی تخت هستید و برای مراقبت از خود به کمک احتیاج دارید.
- PS4: دائماً روی تخت دراز کشیده‌اید و به مراقبت احتیاج دارید.
مراحل سیستم مرحله بندی BCLC
این سیستم دارای ۵ مرحله است که در ادامه، آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
مرحله ۰
بدین معناست که اندازه تومور کوچک‌تر از ۲ سانتی‌متر است، وضعیت سلامت عمومی شما خوب است (PS0) و کبد به طور طبیعی کار می‌کند (دسته A در سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو).
مرحله A (مرحلۀ اولیه)
بدین معناست که صرفاً یک تومور در کبد وجود دارد (با هر اندازه‌ای) و یا حداکثر ۳ تومور در کبد وجود دارد (حداکثر ۳ سانتی‌متر)، وضعیت سلامت عمومی خوبی دارید و سرپا هستید (PS0) و کبد شما به خوبی کار می‌کند (دسته A یا B در سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو)
مرحله B (مرحله متوسط)
بدین معناست که چندین تومور در کبد وجود دارد اما احساس خوبی دارید (PS0) و کبد شما به خوبی کار می‌کند (دسته A یا B در سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو).
مرحله C (مرحله پیشرفته)
بدین معناست که تومور سرطانی به عروق خونی، گره‌های لنفاوی و سایر اندام‌های بدن گسترش یافته است. از نظر وضعیت عملکردی در دسته PS1 یا PS2 قرار دارید (پاراگراف مربوطه را بخوانید)، کبد هم‌چنان خوب کار می‌کند (دسته A یا B در سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو).
مرحله D
بدین معناست که آسیب شدید کبدی دارید (دسته C در سیستم نمره‌دهی چایلد-پیو) و ضمناً از نظر وضعیت عملکردی نیز وضع خوبی نداشته و نیاز به مراقبت دارید (PS3 یا PS4).
تقسیم بندی بر اساس امکان برداشتن تومور
پزشک ممکن است بر اساس امکان یا عدم امکان برداشتن تومور، سرطان کبد را به دو دسته تقسیم‌بندی کند:
- برداشتن تومور طی عمل جراحی امکان‌پذیر است (تومور قابل‌برداشت)
- برداشتن تومور طی عمل جراحی امکان‌پذیر نیست (تومور غیرقابل‌برداشت)
جراحی برای برداشتن توموری که صرفاً در کبد قرار دارد، شامل برداشتن قسمتی از کبد و یا پیوند کبد است. در صورتی که نتوان از عمل جراحی بهره برد، از سایر روشهای درمان برای کنترل سرطان استفاده می‌شود.
درمان سرطان کبد
با استفاده از سیستم های مرحله بندی سرطان کبد، مرحله بیماری مشخص می‌شود. مرحله سرطان به پزشک کمک می‌کند تا مناسب‌ترین روش درمانی را برای بیمار در نظر بگیرد. انتخاب روش درمانی به موارد زیر نیز بستگی دارد:
- محل قرارگیری تومور
- نحوه عملکرد کبد
- سایر بیماری‌هایی که بیمار به آن‌ها مبتلاست.
در صورتی که تومور سرطانی صرفاً در کبد قرار داشته باشد، ممکن است بیمار از عمل جراحی بهره ببرد. این عمل جراحی شامل برداشتن قسمتی از کبد و یا پیوند کبد است.
ممکن است در صورتی که نتوان از عمل جراحی بهره برد، از روشهای درمان موضعی استفاده کرد:
- فرسایش گرمایی با امواج RF و امواج مایکروویو
- کموآمبولیزاسیون
برای سرطان پیشرفته کبد نیز ممکن است از درمان دارویی هدفمند (مثل سورافِنیب) برای کنترل رشد تومور استفاده شود. ممکن است از سایر روشهای درمانی مانند داروهای مسکن و ضدتهوع نیز برای کمک به کاهش علائم استفاده شود.
