در این صفحه از ایران سرطان، به عوامل خطر و علل سرطان کبد می‌پردازیم. طبق تحقیقات، برخی از عوامل ممکن است احتمال ابتلا به سرطان کبد را در فرد افزایش دهند که به آن‌ها عوامل خطر سرطان کبد گفته می‌شود. عوامل خطر به معنای ایجاد ۱۰۰٪ بیماری نیستند و نداشتن آن‌ها عدم ایجاد سرطان را قطعاً رد نخواهد کرد.
علل ابتلا به سرطان کبد
خطر ابتلا به سرطان به عوامل زیادی از جمله سن، ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی بستگی دارد. وقتی می‌گوییم «سرطان کبد» منظور ما سرطانی است که از خود سلول‌های کبدی و بافت کبد شروع شده است. به آن، سرطان اولیه کبد هم می‌گوییم. شایع‌ترین نوع سرطان اولیه کبد، کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) نام دارد؛ طی سال‌های گذشته تعداد موارد سرطان اولیه کبد در ایران و جهان در حال افزایش است.
در صورتی که سرطان از جای دیگر به کبد گسترش یافته باشد، به آن متاستاز کبد یا سرطان ثانویه کبد می‌گوییم. این حالت در واقع یک سرطان کبد نیست، چرا که نوع بافت آن از جنس خود بافت کبد نیست. در ادامه به برخی از مهمترین عوامل خطر و علل سرطان کبد می‌پردازیم:
سن بالا
اگرچه ممکن است سرطان کبد در هر سنی ایجاد شود، اما در افراد مسن به میزان بیشتری شایع است. بیشتر افرادی که تشخیص سرطان کبد برای آن‌ها داده می‌شود، بالای ۶۰ سال هستند. بیشترین میزان، مربوط به به افراد ۸۵ تا ۸۹ ساله است.
سیروز کبدی
سیروز، وضعیتی پیش‌رونده و برگشت‌ناپذیر در کبد است که باعث تشکیل بافت زخم در کبد می شود و احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد (کارسینوم هپاتوسلولار یا همان HCC). بسته به علت بروز سیروز کبدی، میزان خطر متفاوت است. سیروز کبدی می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود:
- عفونت مزمن ناشی از ویروس‌های هپاتیت B یا C
- مصرف طولانی‌مدت مشروبات الکلی
- بیماری‌های ارثی مانند هموکروماتوزیس (بیماری مربوط به ذخیرۀ آهن در بدن است که منجر به ذخیره بیش‌ازحد آهن از مواد غذایی می‌شود. مقدار آهن اضافه در بدن به تدریج ممکن است در بافت‌ها و اعضای مختلف مانند کبد، قلب و پانکراس رسوب کند) و نقص آنتی‌تریپسین آلفا-۱
- بیماری کبد چرب غیرالکلی
- سیروز صفراوی اولیه (PBC)
اضافه‌وزن
اضافه‌وزن نیز یکی دیگر از علل سرطان کبد است و خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. دیابت و بیماری کبد چرب غیرالکلی، در افرادی که اضافه‌وزن دارند، شایع‌تر است؛ همان‌طور که در بالا توضیح داده شد، کبد چرب غیرالکلی، احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
بیماری کبد چرب غیر الکلی
ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
وجود چربی در کبد طبیعی است، اما اگر این میزان از چربی بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل کبد شود، فرد به بیماری کبد چرب دچار شده است؛ یعنی حالتی که کبد در شکستن چربی‌ها دچار مشکل شده و در نتیجه، چربی در کبد رسوب می‌کند. این تجمع چربی ناشی از مصرف زیاد الکل نیست. هنگامی که مصرف زیاد الکل باعث ایجاد چربی در کبد می‌شود، به آن، کبد چرب الکلی گفته می‌شود.
بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، گروهی از بیماری‌ها مانند استئاتوز خفیف کبدی و استئاتوهپاتیت غیرالکلی را شامل می‌شود. در هنگام ابتلا به این بیماری‌ها، چربی در کبد تجمع می‌یابد. چربی تجمع‌یافته باعث التهاب و آسیب می‌شود که ممکن است منجر به سیروز کبدی شود. بیماری کبد چرب غیرالکلی در افرادی که مبتلا به سندروم متابولیک هستند، شایع است.
ابتلا به سندروم متابولیک بدین معنا است که بیمار، همزمان مبتلا به بیش از ۳ نارسایی مرتبط با متابولیسم است (حداقل سه تا از چهارتا)؛
- چاقی به ویژه چاقی دور شکمی
- افزایش فشار خون سیستولیک (عدد بزرگ‌تر) بالاتر از ۱۴۰ میلی‌متر جیوه یا فشار دیاستولیک (عدد کوچک‌تر) بالاتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه.
- سطوح افزایش یافتۀ تری گلیسرید و سطوح پایین کلسترول خوب یا HDL در خون
- مقاومت به انسولین
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن، خطر ابتلا به انواع سرطان‌های مختلف از جمله سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
در صورت مصرف همزمان سیگار و مشروبات الکلی، خطر ابتلا به سرطان کبد بیشتر می‌شود. ضمناً خطر ابتلا به سرطان کبد در افراد سیگاری مبتلا به هپاتیت B یا C بیشتر است.
الکل
مشروبات الکلی یکی از مهمترین علل سرطان کبد هستند. مصرف زیاد الکل خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. نوشیدن طولانی‌مدت مشروبات الکلی می‌تواند باعث سیروز کبدی شود که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. ضمن این‌که الکل می‌تواند مستقیماً به DNA داخل سلول‌های کبد آسیب برساند.
خطر ابتلا به سرطان کبد در افراد مبتلا به هپاتیت B یا C که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند، بسیار بیشتر است.
عفونت مزمن ناشی از ویروس‌های هپاتیت
عفونت طولانی‌مدت ناشی از ویروس‌های هپاتیت B و C، خطر ابتلا به سرطان اولیه کبد را افزایش می‌دهد؛ زیرا این ویروس‌ها عمدتاً باعث آسیب رسیدن به کبد (سیروز کبدی) می‌شوند. نوشیدن مشروبات الکلی توسط افراد مبتلا به هپاتیت C یا B، خطر ابتلا به سرطان کبد را دوچندان می‌کند.
دیابت
افراد مبتلا به دیابت در مقایسه با افرادی که دیابت ندارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کبد هستند. این امر ناشی از سطح بالای انسولین در افراد مبتلا به دیابت و یا به دلیل آسیب کبدی ناشی از دیابت است. ضمناً افراد دیابتی که دارای عوامل خطر دیگر مانند سیروز کبدی و عفونت هپاتیت هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد قرار دارند.
برخی از درمان‌های دیابت مانند متفورمین ممکن است خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهند.
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)
بر اساس مطالعات انجام شده، افراد مبتلا به HIV یا ایدز، به میزان بیشتری در معرض ابتلا به سرطان کبد هستند. زیرا این افراد، سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند و بنابراین، بدن آن‌ها، توانایی کمتری برای مقابله با عفونت دارد.
آفلاتوکسین
مصرف سم آفلاتوکسین یکی دیگر از علل سرطان کبد است. آفلاتوکسین، ماده‌ای است که در بادام‌زمینی، گندم، سویا، ذرت و برنج کپک‌زده یافت می‌شود. سم قارچی آفلاتوكسين در درازمدت مي‌تواند منجر به سرطان كبد و در كوتاه‌مدت هم موجب ایجاد مسمومیت‌های حاد شود. آفلاتوكسین‌ها، سموم قارچی هستند كه از گونه‌های قارچ آسپرژیلوس مانند آسپرژیلوس فلاووس و اسپرژیلوس پارازيتیكوس منشا می‌گیرند.
میوه پوپل
براساس شواهد، افرادی که به جویدن پوپل (میوه درخت نخل هندی) عادت دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان کبد هستند.
مواد شیمیایی
طبق شواهد، قرارگرفتن در معرض وینیل کلراید، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. هم‌چنین شواهد محدودی وجود دارد که نشان می‌دهند قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض مواد شیمیایی دیگر مانند آرسنیک و تری کلرواتیلن نیز از عوامل خطر و علل سرطان کبد است. افراد ممکن است به خاطر شغل خود با این مواد شیمیایی در تماس باشند.
سابقۀ خانوادگی
افرادی که سابقه خانوادگی سرطان کبد دارند، ممکن است نسبت به سایرین، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کبد باشند.
سنگ کیسۀ صفرا یا برداشتن کیسۀ صفرا
افرادی که قبلاً سنگ کیسه صفرا داشته‌اند و یا به تشخیص پزشک، کیسه صفرای آن‌ها برداشته شده است، بیشتر در معرض خطر هستند؛ زیرا افزایش فشار در مجرای صفراوی، باعث بروز التهاب طولانی‌مدت در بافت کبد می‌شود.
سایر علل سرطان کبد
علل احتمالی مختلفی برای سرطان کبد توسط افراد و رسانه‌ها اعلام می‌شود اما مشخص نیست کدام یک از آن‌ها بر اساس شواهد و مدارک هستند. ممکن است مواردی را شنیده باشید که ما در اینجا ذکر نکرده‌ایم. این امر بدان دلیل است که یا شواهدی در مورد آن‌ها وجود ندارد و یا این که دقیق نیستند.
