پرتودرمانی به معنای استفاده از اشعه (معمولا اشعه ایکس)، برای درمان سلولهای سرطانی است. پرتو درمانی تومور مغزی و نخاعی یک روش درمانی رایج است. در زبان انگلیسی به آن رادیوتراپی (radiotherapy) گفته می‌شود.
پرتودرمانی می‌تواند در این نواحی انجام شود:
- تومور و محدوده اطراف بافت سالم
- کل مغز
- کل نخاع
هر چه درباره پرتو درمانی تومور مغزی نیاز دارید در ادامه آمده است؛ با ایران سرطان همراه باشید.
پرتودرمانی چه زمانی برای شما انجام می‌شود؟
اگه به هر دلیلی نتوان بیمار را جراحی کرد، پرتودرمانی روش درمانی اصلی خواهد بود. مثلا در دو حالت زیر: ۱- اگر حال بیمار به قدری بد باشد که نتوان او را جراحی کرد، یا ۲- اگر تومور در ناحیه‌ای باشد که جراح نتواند آن را جراحی کند، مثل ساقه مغز.
ممکن است بیمار بعد از جراحی نیز به منظور نیل به اهداف زیر تحت شیمی درمانی قرار گیرد:
- درمان هرگونه توموری که جراح نتوانسته باشد آن را بردارد.
- کاهش احتمال عود تومور در آینده.
ممکن است برخی افراد همزمان تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی قرار گیرند (شیمی درمانی-پرتودرمانی یا کمورادیوتراپی chemoradiotherapy).
پرتودرمانی را زمانی می‌توان آغاز کرد که زخم ناشی از جراحی کاملا ترمیم شده باشد، که این فرایند نیز حدود چند هفته طول می‌کشد. ممکن است در خصوص زمان شروع درمان مضطرب شوید. اگر در خصوص زمان شروع درمان نگران هستید، پزشک بهترین گزینه برای مطرح کردن نگرانی‌هایتان است.
فواصل بین دفعات رادیوتراپی تومور مغز
کل دوز پرتودرمانی را به چند بخش کوچک‌تر به نام «فراکشن» تقسیم می‌کنند و آن را در هر جلسه می‌تابانند. این کار به سلولهای سالم کمک می‌کند که بین جلسات درمان خود را بازیابی کنند. ممکن است برای برخی انواع تومور، قادر باشید که کل دوز پرتودرمانی را در یک فراکشن دریافت کنید (پرتوجراحی یا رادیوسرجری radiosurgery یا SRS).
معمولا از شنبه تا چهارشنبه، هر روز یک بار تحت درمان قرار می‌گیرید (یک فراکشن در روز). یعنی ممکن است در کل ۱۵ الی ۳۰ بار پرتودرمانی انجام دهید.
ممکن است پرتودرمانی به منظور تسهیل علائم یا کاهش سرعت رشد تومور انجام شود. به این شیوه «پرتودرمانی تسکینی» گفته می‌شود و معمولا دوره کوتاه‌تری از درمان را شامل می‌شود. این روند ممکن است حدود دو هفته طول بکشد.
انواع پرتو درمانی تومور مغزی
برای درمان تومورهای مغزی یا نخاعی معمولا تحت «پرتودرمانی خارجی» قرار می‌گیرید. پرتودرمانی خارجی سلولهای سرطانی را با استفاده از اشعه از بین می‌برد، این اشعه از دستگاه به ناحیه سرطانی تابیده می‌شود. متداول‌ترین دستگاهی که برای پرتودرمانی خارجی استفاده می‌شود «دستگاه شتاب دهنده خطی» (LINAC) نامیده می‌شود. این دستگاه از الکتریسیته برای تولید پرتو استفاده می‌کند.
ممکن است تحت انواع متفاوتی از پرتودرمانی قرار بگیرید:
- پرتودرمانی تطبیقی (کانفورمال)
- پرتودرمانی استریوتاکتیک (SRT)
- پرتودرمانی با پروتون (PBT)
پرتودرمانی تطبیقی
پرتودرمانی تطبیقی (کانفورمال conformal) اشعه‌های تابش را تا حد ممکن با تومور متناسب می‌کند. این امر بدین معناست که تومور دوز بالایی دریافت می‌کند و بافت‌های سالم اطراف دوز کمتری دریافت خواهند کرد.
پرتودرمانی تطبیقی با دستگاه LINAC انجام می‌شود. این روش، متداول‌ترین نوع پرتودرمانی برای تومورهای مغزی و نخاعی است.
پرتو درمانی استریوتاکتیک (SRT)
در «رادیوتراپی استریوتاکتیک» می‌توان دوزهای بالایی از اشعه را از زوایای مختلف اطراف بدن به بیمار داد. این بدان معناست که تیم درمانی می‌تواند دوز بسیار بالایی از اشعه را به سمت تومور و دوز بسیار کمتری از آن را نیز به سمت بافت‌های اطراف آن بتابد.
رادیوتراپی استریوتاکتیک برای همه بیماران مناسب نیست. ممکن است برای توموری که قطر آن کمتر از ۳ سانتیمتر است از این روش استفاده شود.
برخی از بیماران تحت «پرتوجراحی» یا «رادیوسرجری» (radiosurgery) (SRS) قرار می‌گیرند. رادیوسرجری نوعی از پرتودرمانی استریوتاکتیک است که در یک جلسه انجام می‌شود.
پرتو درمانی با پروتون (PBT)
در این روش درمانی از پرتو پروتون پرانرژی برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده می‌شود. این روش فقط برای استفاده در انواع خاصی از سرطان‌ها مناسب است. در بزرگسالان، سرطان‌هایی که از قاعده جمجمه یا نزدیک ستون فقرات شروع می‌شوند، مشمول این روش می‌شوند.
قبل از رادیو تراپی
طی پرتودرمانی باید سرتان تا حد امکان بی‌حرکت باقی بماند. در این صورت می‌توان درمان را تا حد ممکن دقیق انجام داد. به ثابت نگه داشتن سر «بی‌حرکت‌سازی» می‌گویند. بنابراین، قبل از شروع پرتودرمانی، ماسک پرتودرمانی برای بیمار ساخته می‌شود یا برای او «فریم سر» نصب می‌شود. نوع «بی‌حرکت‌سازی» شما به نوع پرتودرمانی بستگی دارد.
قبل از شروع درمان، به منظور برنامه‌ریزی برای درمان باید سی‌تی اسکن انجام دهید. سی‌تی اسکن به پزشكان كمك می‌كند تا محل تابش پرتو را مشخص كنند.
اتاق پرتو درمانی
دستگاه‌های پرتودرمانی بسیار بزرگ هستند و وقتی برای اولین بار آنها را می‌بینید ممکن است مضطرب شوید. این دستگاه طی انجام فرایند درمان به دور شما می‌چرخد. اما در هیچ مرحله‌ای با شما تماس پیدا نخواهد کرد.
قبل از شروع اولین درمان، پرتونگار برایتان توضیح می‌دهد که قرار است چه چیزهایی ببینید یا بشنوید. در بعضی اتاق‌های درمان می‌توانید به پخش‌کننده موسیقی خودتان وصل شوید و به موسیقی که خودتان دوست دارید گوش کنید.
انجام پرتودرمانی خارجی
برای انجام این نوع درمان باید روی تخت مخصوص درمان دراز بکشید. زیرا موقعیت و جای‌گیری شما اهمیت بسیاری دارد. ممکن است کمی طول بکشد تا پرتونگار شما را آماده کند. پس از اینکه روی تخت دراز کشیدید، پرتونگار «ماسک مخصوص» یا «فریم سر» را روی سر شما قرار می‌دهد. آنها قبل از شروع فرایند درمان اتاق را ترک می‌کنند تا خود در معرض اشعه قرار نگیرند.
پرتونگار از از طریق مانیتور از اتاق کناری شما را می‌بیند و به صحبت‌هایتان گوش می‌کند. اگر می‌خواهید تکان بخورید یا می‌خواهید دستگاه خاموش شود به آنها اطلاع دهید.
باید کاملا بی‌حرکت دراز بکشید. در حین درمان، پرتودرمانی را حس نخواهید کرد.
رادیو تراپی خارجی شما را رادیواکتیو نمی‌کند
ابن نوع پرتودرمانی شما را رادیواکتیو نمی‌کند. بنابراین پس از انجام این نوع درمان، هیچ ایرادی ندارد که کنار سایر افراد از جمله زنان باردار یا کودکان قرار گیرید.
رفت و آمد به جلسات رادیوتراپی
اگر ترجیح می‌دهید که پرتودرمانی خود را در ساعات مشخصی از روز انجام دهید، به پرتونگار اطلاع دهید. آنها سعی خواهند کرد که نوبت شما را تنظیم کنند.
ممکن است پارک کردن ماشین در بیمارستان دشوار باشد. بهتر است از کارکنان بخش رادیوتراپی در خصوص موارد زیر سوال کنید:
- آیا می‌توانند به شما مجوز پارک کردن در بیمارستان بدهند یا خیر؟
- در مورد تخفیف پارکینگ سوال بپرسید!
- بپرسید که از کجا می‌توانید در خصوص کرایه رفت و آمد کمک بگیرید؟
- در خصوص اینکه کجا می‌توانید به صورت رایگان پارک کنید سوال بپرسید؟
اگر راه دیگری برای رفتن به بیمارستان ندارید، کادر پرتودرمانی می‌توانند با واحد حمل و نقل بیمارستان برای جابجایی شما هماهنگ کنند. اما در این صورت زمان ملاقات همیشه در موعدهای مقرر نخواهد بود. آنها معمولا این شرایط را بر اساس درآمد شما تنظیم می‌کنند تا مطئن باشند که از پس آن برمی‌آیید.
برخی بیمارستان‌ها راننده مخصوص دارند و یا می‌توانند با آمبولانس هماهنگ کنند. برخی خیریه‌ها نیز خدماتی چون رفت و آمد به بیمارستان را ارائه می‌دهند.
عوارض جانبی رادیوتراپی مغز
انجام پرتودرمانی برای درمان تومور مغزی می‌تواند شما را خسته کند. یک سری عوارض جانبی احتمالی دیگر نیز وجود دارد.
