تومور مغزی در فضاهای مایع مغزی نخاعی، مننژها یا اعصاب جمجمه‌ای ایجاد می‌شود. با این حال، این اصطلاح بیش از صد نوع مختلف تومور مغزی را در برمی‌گیرد. در بین انواع تومورهای مغزی در کودکان، حدود دو سوم آنها خوش‌خیم هستند، به این معنی که آنها به‌کندی رشد می‌کنند و در برخی موارد نیز می‌توانند به‌وضوح از بافت مغز اطراف تشخیص داده شوند.
تومورهای سیستم عصبی مرکزی بعد از سرطان خون (لوسمی) دومین نوع شایع سرطان دوران کودکی هستند و تقریباً در هر قسمتی از سیستم عصبی دیده می‌شوند. بدون شک ترسناک‌ترین تومور سیستم عصبی مرکزی برای خانواده‌ها همان تومور است که در مغز ایجاد می‌شود. این تومورها بیشتر در مخچه در کودکان دیده می‌شود و متأسفانه بخش قابل توجهی از آنها بدخیم یعنی سرطان‌ها هستند.
انواع تومورهای مغزی در کودکان
بیش از 100 نوع مختلف تومور وجود دارد که می‌تواند در مغز یا سیستم عصبی مرکزی ایجاد شود. تومورهای مغزی می‌توانند در هر قسمت از مغز یا نخاع (تومورهای اولیه مغز) شروع شوند ویا می‌تواند از جای دیگری در بدن به مغز یا نخاع سرایت کند. این به عنوان تومور مغزی ثانویه یا متاستاز مغزی شناخته می‌شود. تومورهای مغزی ثانویه در کودکان بسیار کمتر از بزرگسالان است.
شایع‌ترین در بین انواع تومورهای مغزی در کودکان عبارت‌اند از:
- آستروسیتوم (گلیوما)
- اپاندیموم
- مدولوبلاستوما
انواع تومور مغزی در کودکان دیگری نیز وجود دارد، از جمله:
- تومورهای سلول زایا
- تومورهای شبکه مشیمیه
- تومورهای جنینی با روزت‌های چندلایه
- کرانیوفارنژیوم
- تومور رابدوئید آتیپیک تراتوئید
- پینئوبلاستوم
آستروسیتوم (گلیوما)
آستروسیتوما نوعی تومور مغزی است که گلیوما نیز نامیده می‌شود. این به این دلیل است که آنها از نوعی سلول گلیال به نام آستروسیت رشد می‌کنند. آنها می‌توانند در هر نقطه از مغز رشد کنند.
اکثر آستروسیتوم‌ها در کودکان درجه پایین هستند. این بدان معناست که سلول‌های تومور شبیه سلول‌های طبیعی هستند. تومورها نسبتاً آهسته رشد می‌کنند و احتمال گسترش کمتری دارند. به‌ندرت آستروسیتوما درجه بالایی دارد. این تومورها تمایل به رشد سریع‌تری دارند و به‌احتمال زیاد به سایر نواحی مغز یا ستون فقرات گسترش می‌یابند. بسیار نادر است که به نواحی دیگر بدن سرایت کند.
آستروسیتوما شایع‌ترین نوع تومور مغز و نخاع در کودکان است. شایع‌ترین زیرگروه آستروسیتوم، آستروسیتوم پیلوسیتیک است. این یک نوع گلیوما درجه پایین است. سالانه حدود 90 کودک مبتلا به این نوع تشخیص داده می‌شوند.
گلیوماهای مسیر بینایی (OPGs)
اینها تومورهایی هستند که روی اعصابی ایجاد می‌شوند که اطلاعات را از چشم از طریق مغز منتقل می‌کنند. آنها بیشتر آستروسیتومای پیلوسیتیک هستند. این نوع تومورها معمولاً به‌کندی رشد می‌کنند و باعث ایجاد تغییراتی در بینایی کودک شما می‌شوند.
گلیوما منتشر خط وسط
گلیومای خط میانی منتشر درگذشته گلیومای پونتین درونی منتشر (DIPG) نامیده می‌شد. همچنین ممکن است گلیوم ساقه مغز نامیده شود. این تومورها حاوی یک تغییر ژنتیکی شناخته شده به نام نشانگر زیستی H3 K27M جهش هستند. گلیوماهای منتشر خط میانی درجه بالایی دارند و به‌سرعت رشد می‌کنند. این بدان معنی است که علائم به‌سرعت ایجاد می‌شود.
جراحی برای این تومورها معمولاً امکان‌پذیر نیست. این به این دلیل است که تومور در ناحیه حساس و مهمی از مغز قرار دارد. پزشکان معمولاً از رادیوتراپی برای درمان آنها استفاده می‌کنند. محققان به دنبال این هستند که چگونه می‌توانند تشخیص و درمان کودکان مبتلا به این نوع تومورها را بهبود بخشند.
اپاندیموم
اپندیموم‌ها معمولاً از سلول‌های اپاندیمی شروع می‌شوند. این سلول‌ها نواحی پر از مایع مغز (بطن‌ها) و نخاع را می‌پوشانند. وظیفه آنها ترمیم هرگونه بافت عصبی آسیب‌دیده است. آنها بیشتر در نوزادان خردسال تا 5 سال دیده می‌شوند.
انواع تومورهای مغزی در کودکان
در ادامه انواع تومورهای مغزی را توضیح خواهیم داد.
تومورهای جنینی
این نوع تومورها از سلول‌های باقی‌مانده از رشد اولیه در رحم ایجاد می‌شوند. همه تومورهای جنینی درجه 4 هستند. این بدان معنی است که آنها درجه بالایی دارند (بدخیم). انواع مختلفی از تومورهای جنینی وجود دارد. هر نوع را می‌توان بیشتر به زیرگروه‌ها تقسیم کرد. این بر اساس اطلاعات ژنتیکی و مولکولی آنها است. برخی از انواع اصلی عبارت‌اند از:
- مدولوبلاستوما
- تومورهای جنینی با روزت چندلایه (ETMR)
- تومور تراتوئید غیرمعمول رابدوئید (ATRT)
- پینئوبلاستوم
مدولوبلاستوما
مدولوبلاستوما شایع‌ترین تومور سرطانی (بدخیم) مغز در کودکان است. بزرگسالان نیز می‌توانند به این نوع تومور مبتلا شوند، اما نادر است. این نوع تومورهای مغزی درجه بالایی دارند زیرا:
تومور اغلب به‌سرعت رشد می‌کند.
آنها می‌توانند به سایر نواحی مغز و نخاع سرایت کنند.
مدولوبلاستوما در پشت مغز در مخچه ایجاد می‌شود.
پزشکان قبلاً در مورد مدولوبلاستوما به عنوان یک تومور بدخیم یورو و کتودرمی ( PNET ) صحبت می‌کردند. این اصطلاح دیگر استفاده نمی‌شود.
تومورهای جنینی با روزت چندلایه (ETMR)
تومورهای جنینی با روزت‌های چندلایه گروهی از تومورهای جنینی نادر هستند. آنها به دلیل ظاهری که در زیر میکروسکوپ دارند با هم گروه‌بندی شده‌اند. این نوع تومورها می‌توانند در قسمت‌های مختلف مغز ایجاد شوند. تومورهای ETMR درجه بالایی دارند و معمولاً کودکان تا سن 3 سالگی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. درمان‌های اصلی برای ETMRها عبارت‌اند از:
تومور رابدوئید آتیپیک تراتوئید (ATRT)
این تومورها نوع دیگری از تومورهای نادر جنینی هستند. اکثر این موارد در کودکان زیر 3 سال رخ می‌دهد. به‌ندرت ممکن است در بزرگسالان رخ دهد. این تومورها تمایل به رشد سریع دارند (درجه بالا). آنها می‌توانند در قسمت‌های مختلف مغز رشد کنند. درمان‌های اصلی برای ATRT عبارت‌اند از:
- عمل جراحي
- شیمی درمانی
- پرتودرمانی
پینئوبلاستوم
پینئوبلاستوم یک نوع نادر تومور جنینی است. این بیماری عمدتاً کودکان 2 سال اول زندگی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد. پزشکان این تومورها را با ترکیبی از موارد زیر درمان می‌کنند:
- عمل جراحي
- شیمی درمانی
- پرتودرمانی
کرانیوفارنژیوم
کرانیوفارنژیوم تومورهای مغزی یک از موارد بسیار نادر ، دربین انواع تومورهای مغزی در کودکان هستند. 2 نوع مختلف وجود دارد:
- کرانیوفارنژیوم آدامانتینوس (ACP)
- کرانیوفارنژیوم پاپیلاری (PCP)
کرانیوفارنژیوم آدامانتینوس (ACP) بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. آنها همچنین می‌توانند در بزرگسالان رخ دهند؛ اما کمتر رایج است. کرانیوفارنژیوم پاپیلاری عمدتاً در بزرگسالان رخ می‌دهد.
کرانیوفارنژیوما تومورهایی با درجه پایین هستند. این بدان معنی است که آنها به‌کندی رشد می‌کنند. کرانیوفارنژیوم معمولاً گسترش نمی‌یابد.
آنها نزدیک به ساختارهای مهم مغز رشد می‌کنند و می‌توانند با رشد آنها مشکلاتی ایجاد کنند. آنها می‌توانند باعث تغییرات در سطح هورمون‌ها و مشکلات بینایی شوند. پزشکان معمولاً کرانیوفارنژیوم را با جراحی و در صورت لزوم رادیوتراپی درمان می‌کنند.
تومورهای سلول زایا
تومورهای سلول زاینده در بین انواع تومورهای مغزی در کودکان، موردی بسیار نادر به حساب می‌آید . آنها بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می‌شوند. آنها از سلول‌های باقی‌مانده از اولین رشد بدن در رحم رشد می‌کنند. به طور معمول این سلول‌ها بی‌ضرر هستند، اما برخی از آنها می‌توانند خارج از کنترل شروع به رشد کنند. دو گروه اصلی از تومورهای سلول زاینده وجود دارد. آنها هستند:
- تومورهای سلول زایای غیر ژرمینوماتوز (NGGCT) یا تومورهای سلول زایای ترشح‌کننده
- ژرمینوم یا تومورهای سلول زایای غیر ترشحی
انواع مختلفی از تومورهای سلول زایای ترشح‌کننده وجود دارد. این تومورها مقادیر بالاتر از حد طبیعی موادی تولید می‌کنند که می‌توانند در خون یا مایع مغزی نخاعی (CSF) ظاهر شوند. این مواد نشانگر تومور هستند.
اگر پزشک فکر کند که ممکن است یک تومور سلول زایا ترشح‌کننده داشته باشد، ممکن است فرزند شما آزمایش خون یا سوراخ کمری انجام دهد. آنها به دنبال نشانگرهای تومور مانند:
- آلفا فتوپروتئین (AFP)
- بتا کوریوگونادوتروپین انسانی (بتا HCG)
با روزت پزشکان اغلب این تومورها را از بیوپسی تشخیص می‌دهند. درمان‌های اصلی برای تومورهای سلول زایا که نشانگرهای تومور ترشح می‌کنند عبارت‌اند از:
- شیمی درمانی
- رادیوتراپی
- ممکن است فرزند شما پس از شیمی درمانی و رادیوتراپی جراحی شود، اما این اتفاق نادر است.
ژرمینوم ها معمولاً به پرتودرمانی و شیمی درمانی پاسخ خوبی می‌دهند. به همین دلیل، پزشکان در تلاش‌اند تا میزان رادیوتراپی که به کودکان و جوانان مبتلا به ژرمینوم می‌دهند را کاهش دهند. آنها امیدوارند که این به کاهش اثرات طولانی‌مدت درمان تومور مغزی کمک کند.
تومورهای شبکه کوروئید
شبکه مشیمیه شبکه‌ای از رگ‌ها و سلول‌های خونی است. کار اصلی آن ساخت مایع مغزی نخاعی است. این تومورها نادر هستند. آنها عمدتاً کودکان را مبتلا می‌کنند، اما می‌توانند نوجوانان و بزرگسالان را نیز تحت‌تأثیر قرار دهند. 3 زیرگروه از تومورهای شبکه مشیمیه وجود دارد. اینها هستند:
- پاپیلوم شبکه مشیمیه
- پاپیلوم مشیمیه شبکه غیرمعمول
- کارسینوم شبکه کوروئید
پاپیلوما شبکه کوروئید شایع‌ترین نوع از 3 نوع است.
درمان برای هر نوع تومور شبکه کوروئید متفاوت است. اکثر کودکان مبتلا به پاپیلوم شبکه کوروئید فقط تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند. گاهی اوقات ممکن است از قبل درمان دیگری مانند شیمی درمانی داشته باشند. کودکان مبتلا به پاپیلوم شبکه کوروئید آتیپیک معمولاً تحت عمل جراحی و شیمی درمانی قرار می‌گیرند. کودکانی که کارسینوم شبکه کوروئید دارند جراحی و شیمی درمانی می‌شوند و برخی ممکن است رادیوتراپی نیز داشته باشند.
تومورهای نخاعی
یکی دیگر از انواع تومورهای مغزی در کودکان، تومور نخاعی است. این تومورها به دلیل اینکه در ستون فقرات ایجاد می‌شوند با هم گروه‌بندی می‌شوند. اما بسته به نوع سلولی که تومور در آن شروع شده، انواع مختلفی وجود دارد. برخی از انواع عبارت‌اند از:
- آستروسیتوم
- اپاندیموم ها
- گانگلیوماها
- ATRT
- تومورهای سلول زایا
پزشکان این تومورها را با ترکیبی از موارد زیر درمان می‌کنند:
- رادیوتراپی
- شیمی درمانی
- عمل جراحي
علل ایجاد انواع تومورهای مغزی در کودکان چیست؟
متأسفانه، هیچ اطلاعات قطعی در دست علم پزشکی در مورد علل تومورهای مغزی دوران کودکی وجود ندارد. تقریباً هر توموری ناشی از مشکلاتی در کد ژنتیکی انسان است، اما پزشکی هنوز راه درازی برای تعیین علت دقیق هر تومور در پیش دارد. از سوی دیگر، با توجه به دانش فعلی ما – به جز برخی بیماری‌های خاص – خیلی مهم نیست که چه چیزی باعث ایجاد تومور مغزی می‌شود. علت هر چه باشد، اگر تومور مغزی وجود داشته باشد، آنچه باید انجام شود مشخص است.
علائم انواع تومورهای مغزی در کودکان
بسته به محل، اندازه و نوع تومور، می‌تواند به علائم بسیار متفاوتی منجر شود. با این حال، افزایش سردرد، استفراغ مکرر، سرگیجه یا تشنج علائم اولیه بسیار شایعی هستند که قطعاً باید روشن شوند.
متأسفانه، تومورهای مغزی در کودکان می‌توانند برای مدت طولانی بدون شناسایی رشد کنند، زیرا مغز کودک نسبتاً «انعطاف‌پذیرتر» از مغز بزرگسالان است. این وضعیت با توجه به محل تومور متفاوت است. به‌عنوان‌مثال، تومور نزدیک به عصب بینایی ممکن است زودتر ظاهر شود، در حالی که تومورهای لوب فرونتال مغز ممکن است دیرتر ظاهر شوند. این رفتار موذیانه تومورها یک وضعیت قابل‌انتظار است. خانواده‌ها بیشتر ناراحت می‌شوند؛ زیرا می‌گویند “ما متوجه بیماری فرزندمان نشدیم” اما متأسفانه این تصویر مورد انتظار در تومورهای دوران کودکی است و هیچ عیب یا نقصی در خانواده‌ها وجود ندارد.
علائم انواع تومورهای مغزی در کودکان با توجه به سن متفاوت است!
سردرد که یکی از شایع‌ترین یافته‌های تومورهای مغزی در نوزادان کمتر از دو سال است، ممکن است موردتوجه قرار نگیرد؛ زیرا کودک نمی‌تواند خود را بیان کند. برای مثال، در این گروه سنی، رشد سر سریع‌تر از حد انتظار ممکن است نشانه تومور باشد.
ممکن است یافته‌های مختلفی مانند عقب‌ماندگی در مراحل رشد داشته باشد.
خانواده‌ها نباید فراموش کنند که تومورهای مغزی بیماری‌های بسیار نادری هستند و هیچ قانونی وجود ندارد که هر کودکی با تغییر در وضعیت عمومی دچار تومور مغزی شود. حتی یک دندان درآوردن ساده می‌تواند الگوی غذاخوردن و خواب کودک را مختل کند. به همین دلیل است که نسبت‌دادن هر مشکلی در کودک به بیماری مغزی چیزی جز اضطراب بی‌مورد را در پی ندارد. مهم این است که این تغییرات دائمی شود. در چنین شرایطی باید با پزشک متخصص اطفال مشورت کرد. اگر پزشکان اطفال ما مشکوک باشند نظر جراح مغز و اعصاب را می‌خواهند.
علائم انواع تومورهای مغزی در کودکان بزرگ‌تر
سردرد، تهوع، استفراغ از شایع‌ترین علائم هستند. بی‌ثباتی کودک در حال راه‌رفتن، شروع به زمین‌خوردن ممکن است یکی دیگر از یافته‌ها باشد. اما همان‌طور که قبلاً ذکر شد، اگر مثلاً کودک چند بار زمین بخورد، وحشت‌زدگی بی‌فایده است. نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که در وضعیت عمومی کودک نسبت به مثلاً یک ماه قبل تفاوت واضح و پایدار وجود دارد. در چنین شرایطی خانواده‌ها باید آرامش خود را حفظ کنند و ارزیابی فرزندان خود را با نظر پزشک اطفال آغاز کنند.
برای تکرار، این رفتار درستی نیست که هر تغییر یا مشکلی در کودک را به تومور مغزی نسبت دهیم. تومورهای مغزی بیماری شایعی در میان جمعیت عمومی نیستند و نکته مهم این است که بیمار را در دست راست ارزیابی کنیم.
در صورت داشتن هر یک از علائم زیر به پزشک عمومی (GP) خود مراجعه کنند:
- سردرد
- احساس یا بیمار بودن
- تشنج
- مشکلات چشم یا بینایی آنها
- مشکلات در قدرت، تعادل یا هماهنگی آنها
- تغییر در رفتار آنها
- مشکلات در وضعیت بدن آنها
- بلوغ را به تأخیر انداخته یا متوقف کرد.
- اندازه سر کودک شما بزرگ‌تر از آنچه باید باشد.
