تومورهای چشمی، علائم و درمان آن

تومورهایی که از بافت های اطراف چشم یا ساختارهای داخل چشم (اوربیت، غده اشکی، قرنیه و غیره) ایجاد می شوند، تومورهای چشمی نامیده می شوند. تومورها، رشد بافتی هستند که می‌توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. ملانوم مشیمیه شایع ترین تومور بدخیم در بزرگسالان و رتینوبلاستوما در کودکان است. علائم به ناحیه آسیب دیده بستگی دارد و اغلب برای مدت طولانی هیچ علامتی ایجاد نمی کند، به خصوص اگر تومور داخل چشم را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام تومورهای چشمی در روند درمان آن اهمیت زیادی دارد. پرتودرمانی یا براکی‌تراپی چشمی توسط پزشکان متخصص ما با جدیدترین روش‌های جراحی و سیستم‌های تصویربرداری انجام می‌شود.

چه کسانی به تومور چشم مبتلا می شوند؟

تومورهای چشمی، تومورهایی هستند که در همه گروه های سنی دیده می شوند. تومورهای چشمی از مهم ترین بیماری‌هایی هستند که زندگی بیماران را تهدید می‌کنند. در صورت وجود تومور چشمی احتمالی باید توسط پزشک متخصص در این زمینه تشخیص صحیح داده شود و برای تشخیص افتراقی و صحیح از روش های درمانی صحیح استفاده شود.

در بیمارستان لیو، یک رویکرد درمانی شخصی برای تمام تومورهای چشم و مدار چشم اعمال می شود و سن، وضعیت سلامت عمومی، نوع تومور و مرحله بیمار در نظر گرفته می شود.

طبقه بندی تومورهای چشمی بر اساس ناحیه آسیب دیده

تومورهای روی پلک

تشکیل بافت جدید خوش خیم که بر پلک تأثیر می گذارد شامل هیپرکراتوز می باشد. لایه کراتینه پوست پلک بیش از حد تکثیر می شود. این مورد شامل زگیل های روی پلک نیز می شود که توسط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود. زانتلاسما، رسوبات چربی روی پلک است. اگر در افراد جوان رخ دهد، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال متابولیسم لیپید باشد.

تومورهای بدخیم پوست نیز می توانند روی پلک ایجاد شوند. شایع ترین کارسینوم، سلول بازال است که نوعی سرطان پوست سبک است. اسپینالیوما (کارسینوم سلول سنگفرشی) یا ملانوم بدخیم (سرطان سیاه پوست، “خال مادرزادی” تحلیل رفته) بسیار کمتر دیده می شود.

تومورهای ملتحمه

ملانوم بدخیم نیز می تواند روی ملتحمه ایجاد شود. کارسینوم سلول سنگفرشی نیز در ملتحمه رخ می دهد، دامنه وسیعی دارد و اغلب در مرز بین ملتحمه و قرنیه ایجاد می شود.

با این حال، تومورهای خوش خیم ملتحمه مانند خال ملتحمه (nevus = خال مادرزادی)، بسیار شایع تر هستند. از آنجایی که در موارد نادر، انحطاط به تومور بدخیم نیز در اینجا امکان پذیر است، بررسی های منظم چشم پزشکی ضروری است. تومورهای خوش خیم دیگر، عبارت‌اند از: لیمبوس درموئید (برآمدگی پوستی گرد مایل به سفید روی ملتحمه)، لیپودرموئید (تومور ملتحمه ناشی از سلول های چربی) و پاپیلوم های ملتحمه (که توسط ویروس های پاپیلومای انسانی، HPV ایجاد می شود).

تومورهای مشیمیه

ملانوم uveal بدخیم (uveal melanoma) شایع ترین تومور بدخیم چشم در بزرگسالان است. این از سلول های رنگدانه در مشیمیه که به طور غیرقابل کنترلی تکثیر می شوند، ایجاد می شود. ملانوم مشیمیه از نظر بیولوژیکی از ملانوم پوستی متمایز است. این را می توان در تجزیه و تحلیل کروموزوم (سیتوژنتیک) تومور نیز مشاهده کرد. در برخی از افراد مبتلا، تغییرات (جهش) در ژن های خاصی مانند جهش در ژن GNAQ، جهش GNA11 یا از دست دادن کروموزوم  (مونوسومی) وجود دارد. اگر تومور دارای ویژگی های ژنی خاصی باشد، این روی پیش آگهی تأثیر می گذارد.

تومورهای شبکیه

رتینوبلاستوما شایع ترین تومور بدخیم چشم در کودکان است. بر روی شبکیه تاثیر می گذارد و از طریق یک جهش ژنتیکی ایجاد می شود. گاهی اوقات والدین حامل جهش ژنی هستند و آن را به فرزندشان منتقل می کنند. با این حال، این شکل ارثی رتینوبلاستوما تنها در حدود 10 درصد موارد رخ می دهد. اما در 90 درصد موارد، نقص ژنتیکی دوباره (خود به خود) رخ می دهد. رتینوبلاستوما تقریباً همیشه قبل از پنج سالگی رخ می دهد؛ زیرا از سلول های نابالغ شبکیه منشا می گیرد.

تومورهای چشمی چگونه ایجاد می شوند و عوامل خطر چیست؟

علل ایجاد تومورهای چشمی اغلب نامشخص است. در مورد تومورهای پوست (پلک)، اشعه ماوراء بنفش یک عامل خطر در نظر گرفته می شود، به ویژه در مورد قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش زیاد مانند سولاریوم یا جوش قوس الکتریکی. UV نیز یک عامل تعیین کننده در ایجاد سرطان پوست است. متخصصان گمان می کنند، افرادی که پوست روشنی دارند و سال ها بدون محافظ در معرض نور خورشید قرار گرفته اند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پوست هستند.

در مورد تومورهای ملتحمه یا مشیمیه، یک خال از قبل (نوس ملتحمه یا مشیمیه) و به اصطلاح ملانوز که در آن سلول‌های رنگدانه بیش از حد تکثیر می شوند، می تواند علت آن باشد. اشعه ماوراء بنفش، عفونت HIV و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) از عوامل خطر سرطان سلول سنگفرشی ملتحمه هستند. برخی از پزشکان، تغییرات ژنتیکی را عامل رتینوبلاستوما می دانند، به این معنی که به اصطلاح، ارثی است.

علائم عمومی تومورهای چشمی چیست؟

تومورهای چشمی باعث ایجاد شکایاتی مانند اختلال در میدان بینایی، چشمک زدن نور و به خصوص اختلال بینایی می‌شوند. اگر تومور در نزدیکی یا بالای مرکز بینایی ایجاد شود، تشخیص آن در مراحل اولیه آسان تر است. با این حال، ممکن است همیشه نتوان تومورهای واقع در لبه چشم را زود تشخیص داد. در چنین مواقعی تیرگی و باریک شدن چشم با توجه به زوایای دید، متفاوت لحاظ می شود. سایر علائم تومور چشم را می توان به شرح زیر فهرست کرد:

• تجمع مایع (ادم) در لایه شبکیه
• جداشدگی شبکیه یا خونریزی داخل چشم
• تغییر شکل مردمک یا افزایش فشار چشم
• محدودیت در حرکات چشم
• ادم سر عصب بینایی و دوبینی
• احساس سوزش در چشم و قرمزی چشم
• اختلال در میدان بینایی و بزرگ شدن نقطه کور
• اشک چشم (در تومورهای غدد اشکی دیده می شود.)

 هر نوع تومور چشم چه علائمی ایجاد می کند؟

اینکه کدام علائم رخ می دهد، از جمله به نوع، محل و اندازه تومور بستگی دارد. تومورهای بدخیم چشم اغلب برای مدت طولانی بدون توجه رشد می کنند و فقط در مراحل بعدی، علائم ایجاد می کنند.

اگر تشکیل بافت جدید روی ملتحمه، روی پلک یا عنبیه رخ دهد، اغلب قابل توجه است. اگر تغییر رنگ، لکه ها، ندول ها یا سایر رشدهای پوستی وجود داشته باشد، می تواند نشان دهنده یک تومور خوش خیم یا بدخیم باشد. توانایی دیدن معمولاً تحت تأثیر قرار نمی گیرد. کارسینوم سلول بازال روی پلک در بیشتر موارد، پلک تحتانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می تواند خود را به صورت یک گره خالدار نشان دهد که گاهی اوقات پوسته پوسته می شود و به راحتی خونریزی می کند.

اگر تومورها در پشت چشم ایجاد شوند، به سختی می توان از بیرون آن را دید. اگر برای مدت طولانی علائمی ایجاد نکنند یا به طور اتفاقی در معاینه توسط پزشک کشف می شوند یا فقط در مراحل پیشرفته تر تشخیص داده خواهند شد. ملانوم مشیمیه بدخیم فقط نسبتاً دیر به شکل اختلالات بینایی قابل توجه است.

رتینوبلاستوما عمدتاً در نوزادان و کودکان خردسال رخ می دهد و دارای یک علامت قابل توجه است. هنگامی که نور به مردمک می تابد، سفید به نظر می رسد. مردمک چشم، به عنوان مثال در عکس هایی که با فلاش گرفته می شود، قرمز یا سیاه به نظر نمی رسد، بلکه شیری است. علامت دوم: نوزاد یا کودک نوپا به طور ناگهانی چشمان خود را نگاه می کند. اما در بیشتر موارد یک نقص بینایی بی ضرر وجود دارد که به راحتی با عینک مناسب قابل اصلاح است.

تومورهای چشمی چگونه تشخیص داده می شوند؟

چشم پزشک معمولاً می تواند تکثیر بافت خوش خیم یا بدخیم را روی پلک ها، ملتحمه یا عنبیه با چشم غیر مسلح مشاهده کند. از طرف دیگر، اگر مشکوک به وجود تومور در داخل چشم باشد، باید فوندوس چشم را معاینه کند. این تنها راه برای تشخیص ملانوم یووئال یا رتینوبلاستوما است.

برای ارزیابی پشت چشم، یک افتالموسکوپ لازم است که در پزشکی به نام افتالموسکوپی شناخته می شود. برای این منظور ابتدا به بیمار قطره های گشاد کننده مردمک داده می شود. سپس چشم پزشک از یک ذره بین و یک منبع نور استفاده می کند تا نور را از طریق مردمک به پشت چشم بتاباند. به این ترتیب او می تواند تغییرات مشیمیه، شبکیه و عصب بینایی را تشخیص دهد.

اگر مشکوک به وجود تومور در داخل چشم باشد، پزشک معاینات بیشتری را انجام خواهد داد. با دستگاه سونوگرافی ، او می تواند تومور احتمالی را با دقت بیشتری از سایر بیماری ها متمایز کند. بسته به مورد، از روش های تصویربرداری دیگری نیز استفاده می شود؛ مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی ( MRI ) یا توموگرافی کامپیوتری ( CT ) یا فلورسانس یا آنژیوگرافی سبز ایندوسیانین. دومی عروق را تجسم می کند و بنابراین می تواند نشان دهد که آیا تومور قبلاً رگ های خونی خود را تشکیل داده است یا خیر. نمونه بافت (معاینه بافت شناسی) نیز ممکن است برای تعیین نوع تومور لازم باشد.

تومورهای چشمی چگونه درمان می شوند؟

تومورهای خوش خیم چشم اگر هیچ علامتی ایجاد نکنند لزوماً نیازی به درمان پزشکی ندارند. با این حال اگر بزرگ شوند، می توانند از نظر زیبایی آزاردهنده باشند. در بیشتر موارد، چشم پزشک یک اکسیزیون را انجام می دهد که یعنی بافت در حال تکثیر را تحت بی حسی موضعی با جراحی برمی دارد.

برای درمان تومورهای بدخیم در چشم، گزینه برداشتن تومور یا چشم با جراحی وجود دارد. سایر گزینه های درمانی شامل استفاده از پرتودرمانی موضعی (براکی تراپی) یا پرتودرمانی با شتاب دهنده خطی یا با پروتون است. اینکه کدام روش استفاده می شود، از جمله به اندازه و محل تومور و اینکه آیا تومور قبلاً تومورهای ثانویه (متاستاز) تشکیل داده است، بستگی دارد.

تومورهای بدخیم روی پلک و ملتحمه

سرطان پوست سبک که روی پلک یا ملتحمه ایجاد شده است، معمولاً توسط چشم پزشک با جراحی برداشته می شود. اندازه این نیز به این بستگی دارد که تومور در چه مرحله ای است و در کجا قرار دارد. گاهی اوقات می توان از شیمی درمانی یا انجماد (کرایوتراپی) به عنوان جایگزین یا علاوه بر آن استفاده کرد .

ملانوم مشیمیه

پزشکان معمولا ملانوم یووه را با پرتو درمانی درمان می کنند. هدف پرتودرمانی از بین بردن تومور در عین حفظ چشم است. اگر ملانوما هنوز کوچک باشد، پزشک می تواند تومور را به صورت موضعی تحت تابش قرار دهد (تاثیر آن فقط در محل، نه در بافت مجاور). برای انجام این کار، جراح یک حامل پرتوی کوچک را روی صلبیه، دقیقاً روی نقطه ای که تومور در داخل چشم قرار دارد، می دوزد. حامل تشعشع از یک محفظه فلزی تشکیل شده و حاوی ماده ای در سمت رو به تومور است که پرتوهای رادیواکتیو ساطع می کند. این عمل تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام می شود. در مورد تومورهای بسیار کوچک، پزشک می تواند با اعمال گرما یا سرما، بافت تومور را خارج کند.

اگر اندازه تومور از اندازه معینی فراتر رفته باشد یا اگر تومور برای تابش موضعی نامطلوب باشد، پرتودرمانی با شتاب دهنده خطی یا پروتون درمانی یک گزینه است. این درمان ها فقط در مراکز تخصصی که تجهیزات مناسب در مقیاس بزرگ دارند، قابل انجام است. اینکه کدام شکل از درمان انتخاب می شود باید توسط پزشک و بیمار به صورت جداگانه و به صورت موردی تعیین شود.

رتینوبلاستوما

اگر رتینوبلاستوما به موقع تشخیص داده و درمان شود، شانس بهبودی بسیار خوب است. اگر فرم غیر ارثی وجود داشته باشد، میزان درمان می تواند به 90 درصد برسد. شکل ارثی بیشتر مستعد متاستاز است، به همین دلیل است که پیش آگهی در آنجا خوب نیست.

اگر فقط یک چشم تحت تأثیر تومور قرار گیرد، معمولاً انوکلئولاسیون انجام می شود. یعنی جراح تمام کره چشم را برمی‌دارد. سپس یک مکان نگهدار مصنوعی را وارد می کند. بیمار این ایمپلنت را به صورت دائمی استفاده می کند. اگر رتینوبلاستوما در هر دو چشم ایجاد شده باشد، از روش های درمانی مختلفی استفاده می شود. در این شرایط، چشم پزشک ابتدا باید اندازه تومورها را تعیین کند. سپس، همراه با بیمار و خانواده‌اش، می‌تواند تصمیم بگیرد که کدام درمان منطقی‌تر است. هدف حفظ بینایی حداقل در یک چشم است.

اگر تومور هنوز کوچک است، یعنی به صورت موضعی موثر است، روش‌ها مناسب هستند. برای انجام این کار، پزشک می تواند گرما (گرما درمانی با لیزر) یا سرما (کرایوتراپی) را روی بافت تحلیل رفته اعمال کند. شیمی درمانی می تواند تومور را قبل از از بین رفتن کامل با روش های دیگر کوچک کند. از پرتو درمانی (براکی تراپی یا پرتودرمانی از راه پوست) نیز می توان برای رتینوبلاستوما استفاده کرد. چشمی که رتینوبلاستوما قبلاً در آن پیشرفت کرده است باید توسط جراح با جراحی خارج شود (انوکلئوناسیون).

شانس بهبودی از تومورهای چشمی چقدر است؟

عامل تعیین کننده برای پیش آگهی در مورد تومورهای بدخیم زمانی است که آنها کشف شوند. اگر تومور هنوز کوچک است و هنوز تومورهای ثانویه (متاستاز) ایجاد نکرده است، شانس بهبودی به طور قابل توجهی بهتر است. علاوه بر اندازه، محلی سازی و متاستاز تومور، تغییرات ژنتیکی خاصی نیز پیش آگهی را تعیین می کند. در مورد ملانوم uveal، اگر جهش ژنی وجود نداشته باشد، شانس بهبودی بسیار بیشتری وجود دارد.