در این نوشته از ایران سرطان به روش‌های درمان سرطان کبد می‌پرداریم. گروهی متشکل از متخصصان رشته‌های مختلف در مورد انتخاب بهترین روش‌های درمان سرطان کبد با یکدیگر مشورت می‌کنند. به این گروه، «تیم چندرشته‌ای» یا کمسیون پزشکی گفته می‌شود. روش‌های متفاوتی برای درمان سرطان کبد وجود دارد. مناسب‌ترین روش درمانی با توجه به موارد زیر انتخاب می‌شود:
- محل قرارگیری تومور
- اندازه تومور و میزان گسترش آن به سایر بافت‌های بدن (مرحلۀ سرطان)
- نوع سرطان کبد
- عملکرد کبد
- وضعیت سلامت عمومی بیمار
پزشک در مورد روش‌های درمان سرطان کبد، مزایا و عوارض جانبی احتمالی با شما صحبت خواهد کرد.
مروری بر روش‌های درمان سرطان کبد
اصلی‌ترین روش‌ها برای درمان سرطان اولیه کبد عبارتند از:
- عمل جراحی
- شیمی‌درمانی مستقیماً در ناحیه کبد و قطع خونرسانی به تومور (کموآمبولیزاسیون)
- فرسایش گرمایی
- درمان هدفمند دارویی
- پرتودرمانی
عمل جراحي
متأسفانه باید گفت که عمل جراحی برای بسیاری از افراد مبتلا به سرطان کبد امکان پذیر نیست. به همین جهت پزشک، آزمایشاتی را درخواست می‌کند تا مطمئن شود که عمل جراحی، موثر خواهد بود. به طور کلی، ۲ نوع عمل جراحی برای سرطان اولیۀ کبد وجود دارد:
- برداشتن قسمتی از کبد
- پیوند کبد
برداشتن قسمتی از کبد
در صورتی که تومور سرطانی صرفاً قسمتی از کبد را درگیر کرده باشد و سایر قسمت‌های کبد سالم باشد، امکان دارد بنابر تشخیص پزشک، بخشی از کبد که درگیر است، برداشته شود. امکان دارد جراح طی این عمل، تا ۸۰% از کبد را بردارد. در صورتی که به سیروز کبدی مبتلا نباشید، به احتمال زیاد تحت عمل جراحی قرار خواهید گرفت. نوعی سرطان کبد به نام کارسینوم فیبرولاملار در افرادی که به سیروز کبدی مبتلا نیستند، بیشتر ایجاد می‌شود. بنابراین، اغلب می‌توان این نوع تومورها را با عمل جراحی خارج کرد.
پیوند کبد
در افراد مبتلا به سیروز کبدی، معمولاً نمی‌توان از عمل جراحی قبلی استفاده کرد؛ زیرا قسمت باقی‌ماندۀ به اندازه کافی سالم نیست. بنابراین، در صورت ابتلا به سیروز کبدی و داشتن ویژگی‌های زیر، احتمالاً به شما پیوند کبد را پیشنهاد خواهند داد:
- صرفاً یک تومور کبدی به اندازۀ ۵ سانتی متر یا کوچکتر
- حداکثر ۳ تومور که اندازۀ آن‌ها ۳ سانتی‌متر یا کوچکتر است
- یک تومور به اندازه ۵ تا ۷ سانتی‌متر که حداقل به مدت ۶ ماه رشد نکرده باشد.
یافتن اهدا‌کنندۀ کبد دشوار است و این فرآیند، ماه‌ها به طول می‌انجامد. ضمن این‌که در انتظار پیدا شدن اهداکننده هستید، امکان دارد پزشک از روش‌های درمانی دیگری استفاده کند.
باید توجه داشت که سیروز شدید کبدی می‌تواند مانع از انجام عمل جراحی پیوند کبد شود. پیش از این‌که پیوند کبد انجام شود، با انجام یک سری آزمایشات و ارزیابی‌های مختلف، بررسی می‌شود که آیا شرایط دریافت کبد پیوندی را دارید یا خیر.
درمان غیر جراحی
در موارد زیر نمی‌توان از عمل جراحی بهره برد:
- تومور خیلی بزرگ است.
- تومور در قسمتی از کبد قرار دارد که برداشتن آن سخت است؛ به عنوان مثال، در نزدیکی رگ خونی.
- چندین تومور در کبد گسترش یافته‌اند.
- وضعیت سلامت عمومی بیمار در شرایط مناسبی قرار ندارد.
امکان دارد بنا بر تشخیص پزشک از روش‌های زیر برای درمان سرطان کبد استفاده شود:
- کموآمبولیزاسیون
- فرسایش گرمایی
- تزریق اتانول از طریق پوست (PEI)؛ برای تومورهای کوچکتر از ۲ سانتی‌متر
- درمان هدفمند دارویی
- پرتودرمانی
- پرتودرمانی استریوتاکتیک (SBRT)
درمان سرطان پیشرفته کبد
سرطان پیشرفته کبد به این معنا است که تومور موجود در کبد به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است. هدف از درمان سرطان کبد در مرحله پیشرفته، کنترل رشد تومور و کاهش علائم و کمک به افزایش طول عمر بیمار است. در این مرحله، از روش‌های زیر برای درمان سرطان کبد استفاده می‌شود:
- درمان هدفمند دارویی
- پرتودرمانی؛ معمولاً در مناطقی از بدن که تومور به آن‌جا گسترش یافته است.
پزشک می‌تواند از روش‌های دیگری برای کمک به کاهش علائم سرطان کبد (درد، تنگی نفس و زردی) و کنترل رشد تومور استفاده کند.
گاهی اوقات در افراد مبتلا به سرطان کبد و سیروز کبدی، تجمع مایع در شکم (آسیت) اتفاق می‌افتد.
در مورد هر علامتی که دارید، پزشک را در جریان قرار دهید. پزشک می‌تواند شما را به متخصصان مربوطه ارجاع دهد تا در صورت امکان، علائم آزاردهنده را بهبود بخشند.
چه روشی برای درمان سرطان کبد بهتر است؟
امکان دارد پزشک به شما پیشنهاد دهد که از بین روش‌های موجود، یک روش را انتخاب کنید. در مورد مزایا، معایب و عوارض جانبی احتمالی هر روش با پزشک صحبت کنید. پزشک به شما کمک خواهد کرد تا بهترین تصمیم ممکن را بگیرید. در زمان تصمیم‌گیری به موارد زیر نیز توجه داشته باشید:
- چند بار نیاز به انجام روش درمانی دارم؟
- آیا باید آزمایشات بیشتری انجام دهم؟
- برای انجام هر روش باید به کجا مراجعه کنم؟
با تغییر شرایط بیماری نیاز به تغییر روش درمانی خواهید داشت. در صورتی که تحمل هر یک از روش‌ها امکان‌‌پذیر نباشد، می‌توانید هر زمانی که اراده کنید، درمان را متوقف کنید.
کارآزمایی‌های بالینی
امکان دارد پزشک‌تان از شما بپرسد که آیا مایل به شرکت در کارآزمایی‌های بالینی هستید یا خیر. کارآزمایی بالینی، یکی از انواع مطالعات پزشکی است که بر روی جمعیت‌های انسانی انجام می‌شود. کاربرد مهم کار آزمایی‌های بالینی، در مطالعه اثرات شیوه‌های درمانی جدید است. هنگامی کارآزمایی بالینی برای یک روش درمانی جدید بر روی انسان‌ها انجام می‌شود که اطلاعات قانع‌کننده‌ای از اثربخشی و ایمنی آن جمع‌آوری شده باشد و تاییدیه مقامات بهداشتی یا کمیته اخلاق پژوهشی وزارت بهداشت را کسب کرده باشد.
نظر پزشک دوم
برخی از افراد ممکن است بخواهند قبل از شروع درمان، نظر پزشک دیگری را هم بشنوند. نظر دوم، نوعی ابزار پشتیبانی برای تصویب یا اصلاح روش درمان پیشنهادی توسط پزشک دیگر است. هنگامی که سرطان کبد به مرحله پیشرفته می‌رسد و حیات بیمار را تهدید می‌کند، استفاده از نظر پزشک دوم به شما این قدرت را می‌دهد تا بهترین تصمیم را برای سلامتی خود بگیرید.
برخی از پزشکان، محافظه‌کاری بیشتری به خرج می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر تهاجمی‌تر عمل می‌کنند. بنابراین، یافته‌های و توصیه‌های آن‌ها می‌تواند به طور چشمگیری متفاوت باشد. به همین دلیل، بیماران ترجیح می‌دهند که نظر پزشک دوم را هم دریافت کنند.
ویزیت‌های پیگیرانه
معمولاً بعد از درمان سرطان کبد، هر چند ماه یک بار باید به مطب پزشک مراجعه کنید تا مشکلات احتمالی بررسی شوند. ضمناً در جلسات ویزیت می‌توانید هر گونه نگرانی که دارید را مطرح کنید. این که هر چند وقت نیاز به ویزیت‌های پیگیرانه دارید، بستگی به وضعیت سلامت عمومی و روش درمانی انجام شده دارد.
در صورتی که عمل جراحی برداشتن قسمتی از کبد را انجام داده باشید، احتمالاً یک بار در ماه به مدت ۳ ماه باید به مطب پزشک مراجعه کنید. سپس، هر ۳ تا ۶ ماه باید مراجعه کنید. پس از عمل پیوند کبد نیز باید ویزیت‌های پیگیری به صورت زیر باشند (مثال):
- هفتگی به مدت ۶ هفته
- هر ۲ هفته برای ۳ ماه بعد
- یک بار در ماه در ۶ ماه بعدی
- و پس از آن، هر ۳ ماه یکبار
موردی که اشاره شد، صرفاً یک مثال بود. پزشک شما، برنامه ویزیت‌های پیگیری را متناسب با شرایط‌تان تنظیم می‌کند.
در جلسات ویزیت پیگیری چه کاری انجام می‌شود؟
در هر جلسه ویزیت، توسط پزشک معاینه می‌شوید. ضمناً پزشک در مورد علائم و عوارض جانبی احتمالی روش استفاده شده برای درمان سرطان کبد نیز از شما سوال می‌پرسد. امکان دارد پزشک، شما را برای انجام آزمایش به آزمایشگاه ارجاع دهد؛ این آزمایشات، عملکرد کبد را بررسی می‌کنند. در صورت ابتلا به کارسینوم هپاتوسلولار (HCC)، احتمالاً در هر مراجعه باید نتیجۀ آزمایش AFP را به همراه داشته باشید. پزشک برای تشخیص دقیق‌تر موارد زیر را نیز درخواست می‌کند:
- سی‌‌تی‌اسکن
- MRI
- سونوگرافی
- تصویربرداری با اشعۀ ایکس
در هر جلسه ویزیت، تمام این موارد انجام نخواهد شد. صرفاً در صورتی از موارد بالا استفاده می‌شود که علامت جدیدی داشته باشید. پس از جراحی کبد، معمولاً هر سال سی‌تی اسکن یا MRI انجام می‌شود.
