اصطلاح هیدروسفالی یک بیماری جدی را تعریف می‌کند که با تجمع پاتولوژیک CSF در فضای زیر عنکبوتیه و در بطن‌های مغز مشخص می‌شود. مغز و نخاع اندام‌هایی هستند که در یک محفظه استخوانی سفت و سخت قرار دارند که از جمجمه و کانال مهره تشکیل شده است. مزیت این انتخاب تکاملی این است که می‌تواند درجه بالایی از محافظت را ارائه دهد، اما دقیقاً به دلیل اینکه یک سیستم ساکن است، هر گونه افزایش در حجم توده‌های موجود در جمجمه ناگزیر منجر به افزایش فشار داخل آن می‌شود. ما در این مقاله به بررسی جراحی هیدروسفالی پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
هیدروسفالی تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی است که باعث افزایش حجم بطن‌های مغزی و یا افزایش فشار داخل جمجمه می‌‌ؤود. علائم ناشی از آن شامل افزایش دور سر، بیرون زدگی فونتانل‌ها، تحریک پذیری، بی‍حالی، استفراغ و تشنج می‌شود. تشخیص سونوگرافی در نوزادان و خردسالان با فونتانل باز یا سی‌تی یا ام‌آر‌آی است. بسته به شدت و پیشرفت علائم، درمان از مشاهده تا جراحی متفاوت است.
هیدروسفالی چیست؟
اطراف مغز و نخاع را مایعی شفاف به نام مایع مغزی-نخاعی (CSF) احاطه کرده است. مایع مغزی-نخاعی، مغز و نخاع را پشتیبانی و محافظت می‌کند. برخی تومورهای مغزی گردش طبیعی CSF را مسدود می‌کنند. و با توجه به اینکه این مایع نمی‌تواند تخلیه شود، در داخل مغز جمع شده و فشار درون سر را افزایش می‌دهد (فشار درون جمجمه‌ای). این افزایش فشار می‌تواند باعث بروز علائمی چون سردرد و حالت تهوع شود. در صورت عدم درمان نیز به مغز آسیب می‌رساند. بنابراین باید جراحی تخلیه مایعات روی مغز انجام شود.
درمان هیدروسفالی
درمان هیدروسفالی معمولا «جراحی» است. ۲ نوع عمل جراحی اصلی برای هیدروسفالی وجود دارد:
- جراحی گذاشتن شانت
- ونتریکولوستومی بطن سوم به روش آندوسکوپی (ETV)
امکان دارد جراحی هیدروسفالی همزمان با جراحی برداشتن تومور انجام شود. یا حتی این عمل جداگانه انجام شود. شاید جراحی مغز ترسناک به نظر برسد، اما کاملا بی‌خطر و ایمن است. پزشکانی که جراحی مغز را انجام می‌دهند، متخصصان بسیار بامهارتی هستند. در صورتی که نگرانی از این بابت دارید با پزشک یا پرستار متخصص سرطان خود صحبت کنید.
جراحی هیدروسفالی
شانت یک لوله باریک است که CSF اضافی را از بطن‌های مغز، به سایر قسمت‌های بدن تخلیه می‌کند تا در آنجا جذب شوند. شانت‌ها معمولا پلاستیکی و کوچک هستند و قطر آنها حدود ۳ میلی‌متر است. شانت‌ها دارای یک سری دریچه هستند. این دریچه‌ها به گونه‌ای هستند مایعات بتوانند از مغز به سمت پایین جریان پیدا کنند، ولی نتوانند به سمت بالا بازگردند. شانت را کاتتر بطنی نیز می‌گویند. جراحی گذاشتن شانت تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. یعنی در طول جراحی خواب خواهید بود و چیزی احساس نخواهید کرد. تیمی از پزشکان متخصص این جراحی را انجام می‌دهند. به این پزشکان جراح مغز و اعصاب گفته می‌شوند.
رایج‌ترین نوع شانت، شانت بطنی-صفاقی است. این شانت در واقع لوله‌ای است که از بطن‌های مغز به شکم کشیده می‌شود. انواع دیگر شانت‌ها مایعات جمع شده را از مغز به داخل قفسه سینه تخلیه می‌کنند. شانت‌ها از خارج از بدن دیده نمی‌شوند. در برخی از افراد، شانت برای مدت کوتاهی باقی می‌ماند و سپس برداشته می‌شود. سایر بیماران نیز به مدت طولانی‌تری شانت را با خود خواهند داشت.
مشکلات احتمالی ناشی از شانت‌ها (جراحی هیدروسفالی)
از جمله شایع‌ترین مشکلات ناشی از شنت مغزی عبارت است از: انسداد و عفونت. به ندرت ممکن است شانت‌هایی که به داخل شکم تخلیه می‌شوند باعث ایجاد حفره (پرفوراسیون) در روده شوند.
انسداد
پزشکان به طور قطعی نمی‌دانند که چرا برخی از شانت‌ها دچار انسداد می‌شوند. انسداد می‌تواند باعث افزایش علائم ناشی از فشار داخل سر شود. این علائم عبارتند از:
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- خواب‌آلودگی
- عدم هوشیاری
- سفتی گردن
انسداد شانت امکان دارد خطرناک باشد. معمولا برای جایگزینی شانت باید فوراً تحت عمل قرار گیرید.
عفونت ناشی از جراحی هیدروسفالی
عفونت ناشی از شانت عمدتا در چند هفته اول پس از جراحی گذاشتن شانت مشاهده می‌شود. اگر شانت آلوده باشد، می‌تواند دچار علائم زیر شوید:
- سردرد
- تب
- به ندرت قرمز شدن پوست در مسیر شانت (برای مثال یک منطقه قرمز رنگ در گردن و قفسه سینه که رد شانت را نشان می‌دهد)
در صورت بروز عفونت معمولا آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کنید. در صورت بروز هر یک از علائم بالا با پزشک متخصص سرطان خودتان تماس بگیرید. آنها می‌توانند شانت شما را بررسی کنند و شما را درمان کنند.
ونتریکولوستومی بطن سوم به روش آندوسکوپی (ETV)
در ETV یک سوراخ کوچک در داخل مغز ایجاد می‌شود که امکان تخلیه CSF اضافی به قسمت دیگری از مغز (جایی که جذب شود) را می‌دهد. ETV برای همه بیماران مناسب نیست. اگر هیدروسفالی شما ناشی از انسداد باشد احتمالا تحت این عمل قرار گیرید. ETV معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. یعنی در طول جراحی خواب خواهید بود و چیزی احساس نخواهید کرد.
جراح با احتیاط یک سوراخ کوچک در جمجمه ایجاد می‌کند. آنها آندوسکوپ را از طریق این سوراخ وارد بطن‌ها می‌کنند. بطن‌ها فضاهایی در داخل مغز هستند که با CSF پر شده‌اند. آندوسکوپ یک لوله بلند است که در یک انتهای آن نور و دوربین وجود دارد. این قابلیت آندوسکوپ به پزشک امکان مشاهده درون مغز و ایجاد یک سوراخ کوچک در داخل بطن‌ها را می‌دهد.
مشکلات احتمالی ناشی از جراحی هیدروسفالی
جراحی هیدروسفالی یک فرآیند بی‌خطر است و بروز عوارض ناشی از آن معمولا نادر است. مشکلات احتمالی ناشی از ETV عبارتند از:
- خونریزی در مغز
- آسیب به دیگر قسمت‌های مغز
- عفونت
- ایجاد یک سوراخ در غشاهای پوشاننده مغز (مننژها) که ممکن است باعث نشت CSF شود
اگر در خصوص عوارض احتمالی ETV نگران هستید با پزشک خود موضوع را در میان بگذارید.
کنار آمدن با جراحی هیدروسفالی
دانستن اینکه به هیدروسفالی مبتلا شده‌اید و نیاز به جراحی مغز دارید ناراحت‌کننده است. با پزشک یا پرستار در مورد اینکه در حین انجام جراحی برای درمان هیدروسفالی چه اتفاقاتی رخ خواهد داد صحبت کنید. از آنها در مورد عوارض جانبی احتمالی و خدمات حمایتی که به شما ارائه خواهد شد صحبت کنید.
