درمان سرطان یک سفر طولانی است که کیفیت زندگی را برای بسیاری از افراد تحت تأثیر قرار می‌دهد. زخم دهان بعد از شیمی درمانی یکی از عوارض رایج شیمی درمانی است که داخل دهان، یعنی لثه، زبان، داخل گونه‌ها، کام و گاهی اوقات گلو را درگیر می‌کند. دانستن اینکه چگونه این عارضه جانبی را درمان کنید و به چه مواردی باید توجه کنید، می‌تواند به شما کمک کند تا احساس راحتی بیشتری داشته باشید.
چرا زخم دهان بعد از شیمی درمانی ایجاد می‌شود؟
شیمی درمانی یک داروی پزشکی است که در درمان انواع مختلف سرطان استفاده می‌شود. این درمان را می‌توان به شکل قرص یا داخل وریدی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در حال رشد سریع تجویز کرد. شیمی درمانی می‌تواند در مراحل مختلف بهبودی سرطان استفاده شود.
متأسفانه، چندین عارضه جانبی با درمان سرطان رخ می‌دهد، از جمله اثرات نامطلوب خوراکی. از آنجایی که سلول‌های پوشاننده داخل دهان و گلو به‌سرعت رشد می‌کنند، شیمی درمانی می‌تواند با آسیب رساندن به این سلول‌ها، آن‌ها را مسدود کند. به همین دلیل، انکولوژیست دندان اغلب بخشی از تیم پزشکی بوده است تا به افرادی که تحت درمان سرطان هستند، کمک کند. این افراد عوارض جانبی خوراکی مرتبط با درمان را مدیریت و درمان می‌کنند.
موکوزیت دهان
موکوزیت دهان یا زخم دهان یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی درمان سرطان است و معمولاً ۵-۱۰ روز پس از شروع شیمی درمانی شروع می‌شود و ۷-۱۴ روز طول می‌کشد. شیمی درمانی و پرتودرمانی می‌توانند باعث التهاب یا زخم غشای مخاطی شوند (بافت محافظ نازک و نرمی که دهان را می‌پوشاند). زخم‌های دهان، قرمزی لثه، تورم و خون در دهان در موارد موکوزیت قابل‌مشاهده است. ازآنجاکه لایه مخاطی نیز در دستگاه گوارش است، زخم‌ها می‌توانند به گلو و فراتر از مری گسترش یابند.
نحوه مدیریت زخم دهان بعد از شیمی درمانی
توصیه می‌شود قبل از شروع شیمی درمانی با یک دندانپزشک مشورت کنید. درست است که این کار از زخم دهان بعد از شیمی درمانی جلوگیری نمی‌کند، اما امکان تشخیص و درمان زودرس هر گونه مشکل دهان را فراهم می‌کند. دندانپزشک شما همچنان بخش مهمی از سفر درمان سرطان شما خواهد بود.
این افراد می‌توانند عوارض دهانی را مدیریت کرده و محصولاتی را برای کمک به کاهش ناراحتی توصیه کنند. روشی که اغلب توصیه می‌شود، دهان‌شویه مخصوص است، یک محلول دهان‌شویه درمانی که درد و التهاب ناشی از زخم‌های دهان را کاهش می‌دهد. این دهان‌شویه‌ها ممکن است حاوی برخی از مواد زیر باشند:
آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، ضد قارچ‌ها و کورتیکواستروئید‌ها. همچنین می‌توانید کار‌های دیگری مانند مکیدن یک‌تکه یخ یا مکعب یخ را در خانه انجام دهید، زیرا خنکی آن می‌تواند درد را کاهش دهد.
افزایش مقاومت بدنی برای درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی
در درمان‌های ضدسرطان، اغلب در نتیجه ضعیف‌شدن سیستم ایمنی بدن بیماران، مقاومت کل بدن کاهش می‌یابد. در نتیجه این کاهش مقاومت بدن، محیط دهان بیماران برای انواع اثرات منفی باز می‌ماند. در نتیجه بیماری‌هایی مانند موکوزیت، استوماتیت، التهاب لثه، آفت به‌راحتی و به طور مکرر بروز می‌کنند. یکی از مهم‌ترین راهکار‌هایی که در کنترل این وضعیت می‌توان انجام داد، افزایش مقاومت و توان دفاعی بدن است. همین امر در مورد محیط دهان نیز صادق است.
افزایش سیستم ایمنی دهان، سهولت زیادی در غلبه بر مشکلات موجود و جلوگیری از شکل‌گیری آن‌ها فراهم می‌کند. برای این امر، مهم‌ترین کاربردی که بیمار می‌تواند انجام دهد، حفظ مراقبت و بهداشت دهان و دندان در بالاترین سطح و استفاده از پروبیوتیک‌های خوراکی است که می‌تواند سیستم ایمنی دهان را در بالاترین سطح نگه دارد.
هنگامی که استفاده از پروبیوتیک‌های خوراکی قبل از رادیوتراپی و شیمی درمانی شروع شود و در طول درمان ادامه یابد، می‌توان از مشکلاتی مانند زخم دهان بعد از شیمی درمانی و التهاب لثه جلوگیری کرد، زیرا سیستم ایمنی محیط دهان به طور مداوم پشتیبانی می‌شود.
تغذیه خوراکی برای مراقبت از زخم دهان بعد از شیمی درمانی
تغذیه خوراکی شامل تمام روش‌های ترویج مصرف بیشتر غذا از جمله مکمل‌های غذایی و فرمولاسیون‌های غذایی پرکالری یا پرپروتئین است. تغذیه خوراکی، روش ارجح است (برخلاف تغذیه تزریقی). متخصصان در صورت امکان، تغذیه خوراکی را توصیه می‌کنند.
حفظ یک رژیم غذایی به طور متعادل (مثلاً خوردن غذا‌های متنوع از منابع غذایی و گروه‌های غذایی متنوع) مهم است. با این حال، اصلاح رژیم غذایی (به‌عنوان‌مثال، افزایش مصرف پروتئین یا ریزمغذی‌های خاص) برای قادر ساختن بیمار به حفظ وزن خود ضروری است.
برای بسیاری از افراد ممکن است دریافت غذای کافی از طریق دهان مشکل باشد و ممکن است به کمک یک متخصص برای برنامه‌ریزی صحیح وعده‌های غذایی خود نیاز داشته باشند. متخصصان تغذیه می‌توانند به افرادی که تحت درمان سرطان هستند، کمک کنند تا وعده‌های غذایی خود را برنامه‌ریزی کنند و مطمئن شوند که به‌اندازه کافی غذا می‌خورند.
افراد مبتلا به موکوزیت اغلب به خوردن وعده‌های غذایی مکرر (حداکثر ۶ بار در روز) از پروتئین، انرژی و ریزمغذی‌ها تشویق می‌شوند تا وزن کم نکنند. آن‌ها همچنین می‌توانند از فرمولاسیون‌های اشتها‌آور استفاده کنند تا بیشتر احساس گرسنگی کنند که آن‌ها را تشویق به خوردن بیشتر می‌کند.
افراد مبتلا به موکوزیت باید از یک رژیم غذایی با دقت انتخاب شده، بهره‌مند شوند که شامل غذا‌های نرم است که جویدن و بلع آن آسان است و مخاط دهان را تحریک نمی‌کند. نکات زیر می‌تواند به افراد در انتخاب غذا‌های مناسب کمک کند:
غذا‌های نرم بخورید
سبزیجات و سایر غذا‌ها را بپزید تا نرم شوند. میوه‌های نرم مانند موز، توت‌فرنگی و هندوانه را می‌توان به صورت خام مصرف کرد. میوه‌های هسته‌دار، سیب و سایر میوه‌ها را می‌توان آب پز کرد. سایر غذا‌هایی که ممکن است خوردن آن‌ها برای افراد مبتلا به موکوزیت آسان باشد، عبارتند از: کاستارد، پودینگ، پوره سبزیجات، جو دوسر، غلات پخته شده و تخم‌مرغ هم‌زده. غذا‌های درشت مانند گوشت را می‌توان چرخ کرد.
مصرف مایعات
مایعات را می‌توان با غذا مصرف کرد؛ زیرا باعث کاهش تحریک در دهان می‌شود. شیر یا مکمل‌های غذایی مایع، نوشیدنی‌های پرانرژی و مغذی را می‌توان بین وعده‌های غذایی یا در وعده‌های اصلی، زمانی که وعده‌غذایی ناکافی است، مصرف کرد. افراد همچنین می‌توانند با افزودن آب گوشت یا آب مرغ به وعده‌های غذایی خود کیفیت مایع را بهبود بخشند.
از غذا‌های محرک اجتناب کنید
بسیاری از غذا‌ها، به ویژه تند، اسیدی یا شور، می‌توانند مخاط دهان را تحریک کنند. از غذا‌های خشک و درشت مانند سبزیجات خام و کراکر نیز باید اجتناب شود.
مراقبت از دهان در طول درمان سرطان
بهداشت دهان و دندان به شما کمک می‌کند تا شدت زخم‌های دهان و خطر عفونت را کاهش دهید. در طول شیمی درمانی به‌سلامت دهان خود توجه زیادی داشته باشید:
- دندان‌های خود را دو بار در روز با یک مسواک نرم مسواک بزنید.
- بین دندان‌های خود را به آرامی با نخ دندان یا برس واسط تمیز کنید.
- دهان خود را با دهان‌شویه ضدعفونی‌کننده، بشویید.
- حداقل یک بار در روز دهان خود را چک کنید تا هرگونه تغییر را به پزشک خود گزارش دهید.
- داخل دهان خود را جلوی آینه با چراغ‌قوه چک کنید.
- زخم‌ها، تاول‌های دهان،خراش‌های قرمز یا لکه‌ها را بررسی کنید.
- اگر در دهان خود درد دارید به پزشک خود اطلاع دهید.
- دهان خود را تمیز و مرطوب نگه دارید.
- دندان‌های خود را قبل از خواب و ۳۰ دقیقه بعد از غذا مسواک بزنید.
- حتی اگر در دهانتان زخم دارید، دندان‌های خود را مسواک بزنید. اگر دهان شما زخم است، از یک مسواک نرم، سواب پنبه‌ای، سواب با یک اسفنج نرم روی نوک آن استفاده کنید.
- اگر سطح پلاکت شما پایین است، از نخ دندان کشیدن خودداری کنید که می‌تواند باعث درد و خونریزی شود.
- می‌توانید از مرطوب‌کننده دهان بر پایه آب برای داخل دهان و لب‌های خود استفاده کنید.
- اگر دهان شما بسیار خشک است، می‌توانید آب و سایر نوشیدنی‌های مایع را در طول روز بنوشید. با استفاده از بزاق مصنوعی و جویدن آدامس می‌توانید دهان خود را مرطوب نگه دارید.
- اگر دندان مصنوعی دارید از آن مراقبت کنید.
- دندان‌های مصنوعی خود را بردارید و مرتباً در طول روز مسواک بزنید.
- دندان‌های مصنوعی خود را چند دقیقه در آب ضدعفونی‌کننده خیس کنید و بشویید.
- اگر در دهانتان زخم دارید، فقط هنگام غذاخوردن از دندان‌مصنوعی استفاده کنید.
- هنگام خواب از دندان‌مصنوعی خود استفاده نکنید.
مواردی که باید برای مراقبت از زخم دهان بعد از شیمی درمانی اجتناب کنید:
- دهان‌شویه‌های حاوی بیش از ۶ درصد الکل
- غذا‌ها و نوشیدنی‌های ترش، تند و گرم
- سیگارکشیدن و جویدن تنباکو
- الکل بیش از حد
در صورت بروز این علائم و شکایات سریعاً با پزشک خود مشورت کنید :
- قرمزی یا خشکی بیش از حد در دهان
- زخم یا درد در دهان
- لکه‌های سفید، خراش، زخم، تاول در دهان
- خونریزی در دهان
- مشکل در بلع
- تب ۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر
هرگز توصیه‌های شنیده شده را به‌تنهایی و بدون اطلاع پزشک خود دنبال نکنید. پزشک با انجام معاینات لازم درمان لازم را انجام خواهد داد و درمان مناسب با نوع زخم دهان بعد از شیمی درمانی را برای شما تنظیم خواهد کرد.
