مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که باید برای جلوگیری و مدریت عوارض ناشی از شیمی درمانی انجام دهید. شیمی درمانی روشی ویژه برای درمان یا پیشگیری از سرطان با کمک داروهای خاصی است که رشد سلول‌های تومور را مهار می‌کند. شیمی درمانی همیشه منجر به درمان کامل نمی‌شود، اما این امکان را می‌دهد که رشد تومور را مهار کنید و به طور قابل‌توجهی طول عمر بیمار را افزایش دهید و وضعیت او را بهبود بخشید.
تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی
پس از شیمی درمانی، تقویت سیستم ایمنی بدن امری بسیار حائز اهمیت است. این درمان‌ها علاوه بر اثربخشی به سلول‌های سرطانی، معمولاً تأثیراتی منفی بر سلول‌های سالم نیز دارند. برای افزایش ایمنی بدن پس از این درمان‌ها، نخستین گام، تغذیه مناسب و سالم است. مصرف مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه‌ها و سبزیجات، کمک به از بین بردن رادیکال‌های آزاد و تقویت سلول‌های سالم می‌نماید. همچنین، ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند ویتامین C، زینک و سلنیوم نقش مهمی در افزایش ایمنی بدن ایفا می‌کنند.
همچنین، فعالیت‌های ورزشی منظم نیز به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند. ورزش باعث افزایش جریان خون و تقویت عملکرد قلب می‌شود و در عین حال، به افزایش تعداد و عملکرد سلول‌های ایمنی بدن کمک می‌کند. بهتر است که این فعالیت‌ها با توجه به شرایط فیزیکی فرد انجام شود و تحت نظر پزشک قرار گیرد. به طور کلی، تغذیه مناسب، فعالیت‌های ورزشی، و استراحت مناسب از عوامل کلیدی در تقویت سیستم ایمنی بدن پس از شیمی درمانی هستند.
تغذیه مناسب پس از شیمی درمانی
پس از شیمی درمانی، تغذیه مناسب با اهمیت بسیاری همراه است، زیرا این درمان‌ها علاوه بر اثربخشی به سلول‌های سرطانی، ممکن است تأثیرات منفی بر روی سلول‌های سالم نیز داشته باشند. در این مرحله، مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین از اهمیت خاصی برخوردار است. پروتئین به عنوان سازنده اصلی سلول‌ها و بافت‌های بدن دخیل در ایجاد و بازسازی سلول‌های سالم است. مصرف منابع پروتئینی از جمله گوشت سفید، ماهی، تخم مرغ، لبنیات کم چرب و حبوبات، به افزایش قدرت بدن برای بازسازی و بهبود سلامتی کمک می‌کند.
علاوه بر پروتئین، مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها نیز اهمیت دارد. میوه‌ها و سبزیجات با رنگ‌های سبز، نارنجی و قرمز غنی از آنتی‌اکسیدان‌های مختلف هستند که به کاهش استرس اکسیداتیو و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. همچنین، مصرف مقدار کافی آب و حفظ وضعیت هیدراته نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این موارد در کنار مشاوره پزشک و تغذیه‌‌شناسان متخصص می‌توانند به بهبود و ارتقاء وضعیت تغذیه‌ای فرد پس از شیمی درمانی کمک کنند.
مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی
عوارض شیمی درمانی (عوارض جانبی ناخواسته داروها) اغلب اتفاق می‌افتد، اما در اکثر بیماران کوتاه‌مدت و خفیف است. حتماً از پزشک خود بپرسید که احتمال بروز چه عوارضی در مورد شما وجود دارد و شما شخصاً چه کاری می‌توانید انجام دهید تا تاحدامکان از بروز چنین عوارضی بکاهید.
مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی برای از بین بردن حالت تهوع و استفراغ
- در طول هر وعده غذایی سعی کنید کمی غذا بخورید تا احساس سیری در معده ایجاد نشود.
- آهسته غذا بخورید
- مایعات را در جرعه‌های کوچک بنوشید.
- از گنجاندن غذاهای شیرین، چرب، تند یا بیش از حد شور در رژیم غذایی خود اجتناب کنید.
- غذا نباید داغ یا سرد باشد بلکه باید در دمای اتاق باشد.
- از بوهایی که معمولاً همراه با فرایند پخت‌وپز هستند اجتناب کنید. دود سیگار، بوی عطر، بوس پیاز و… سعی کنید خودتان غذا تهیه نکنید، و اگر این امکان‌پذیر نیست، با دانستن اینکه تجویز بعدی داروهای ضد تومور در چه روزی است، آن را از قبل آماده کنید.
- سعی کنید تاحدامکان حواس خود را از ناراحتی پرت کنید، با دوستان چت کنید، به موسیقی گوش دهید، کتاب بخوانید یا فیلم تماشا کنید.
درمورد آمادگی برای شیمی درمانی بیشتر بخوانید!
ریزش مو در اثر شیمی درمانی
- از شامپوهای مخصوص موهای خشک و آسیب‌دیده استفاده کنید.
- هنگام خشک‌کردن مو، فقط از حرارت متوسط استفاده کنید.
- برای حالت دادن به موهای خود از بیگودی و انبر استفاده نکنید.
- موهای خود را کوتاه نگه دارید. کوتاهی مو می‌تواند عدم تراکم خط مو را پنهان کند و مراقبت از مو را آسان‌تر کند.
نحوه مدیریت کم‌خونی بعد از شیمی درمانی
- سعی کنید شب‌ها بیشتر بخوابید و در طول روز بیشتر استراحت کنید. در صورت امکان در طول روز کمی بخوابید.
- فعالیت‌های روزانه خود را محدود کنید. فقط کاری را که در حال حاضر کاملاً ضروری است انجام دهید.
- از بستگان و دوستان خود برای انجام کارهای خانه و مراقبت از کودکان دریغ نکنید.
- پزشک شما به احتمال زیاد یک برنامه ویژه برای درمان کم‌خونی پس از شیمی درمانی ایجاد می‌کند که شامل داروهای نسل جدید برای افزایش هموگلوبین، رفع خستگی و تنگی نفس است.
توصیه‌هایی در مورد مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی برای دهان
قبل از شروع شیمی درمانی برای درمان پوسیدگی، التهاب و بیماری لثه به دندانپزشک مراجعه کنید. بهداشت دهان و دندان را کامل انجام دهید. از دندانپزشک خود بپرسید که چگونه در طول شیمی درمانی از دندان‌های خود مراقبت کند، بهترین نوع خمیردندان و مسواک در طول درمان است. ازآنجایی‌که شیمی درمانی می‌تواند پیشرفت پوسیدگی را تسریع کند، باید از خمیر یا ژل فلوراید روزانه و همچنین دهانشویه استفاده شود.
دهان خود را با مایعات حاوی الکل یا نمک نشویید.
سعی کنید بیشتر غذاهای نرم بخورید که باعث تحریک غشای مخاطی نمی‌شوند: لبنیات، غذای کودک، پوره سیب‌زمینی، تخم‌مرغ آب پز، پاستا، پودینگ، میوه‌های نرم (مثلاً موز)، سیب پوره شده و غیره. از مصرف گوجه‌فرنگی خودداری کنید. مرکبات و همچنین آب‌پرتقال، لیمو یا گریپ‌فروت؛
برای غلبه بر خشکی دهان، از آدامس‌های بدون قند یا آب‌نبات‌های سفت استفاده کنید.
توصیه‌های مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی برای پوست
اغلب در طول یا بعد از یک دوره شیمی درمانی، پوست بسیار حساس می‌شود، بنابراین توصیه می‌کنیم موارد زیر را انجام دهید:
- لباس زیر کتان یا نخی گشاد بپوشید که پوست شما را تحریک نکند.
- ناخن‌های خود را مرتباً کوتاه کنید تا از خراشیدن جلوگیری کنید.
- برای خارش شدید، دستکش نخی تمیز بپوشید.
- از قرارگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید؛
- از پاک‌کننده‌های ملایم و بدون صابون استفاده کنید.
- از مرطوب‌کننده‌ها و پرکننده‌های چربی استفاده کنید.
- حمام آب گرم نگیرید؛
- برای به‌حداقل‌رساندن خطر عفونت از یک دستکش یکبار مصرف و یک حوله تمیز استفاده کنید.
- پوست خود را به‌آرامی با حوله خشک کنید بدون اینکه آن را مالش دهید.
- از محصولات حاوی الکل و اسانس (دئودورانت‌ها، عطرها) استفاده نکنید.
درمورد شیمی درمانی سرطان پوست بیشتر بدانید!
مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی برای اختلالات شنوایی
پس از شیمی درمانی، مراقبت از اختلالات شنوایی یکی از ابعاد حیاتی در بهبود کیفیت زندگی فرد است. استفاده از محافظ گوش در مواجهه با صداها و نویزهای شدید، به خصوص در محیط‌های صنعتی یا ترافیکی، از جمله تدابیر اساسی است. همچنین، نگهداری از سلامت گوش با استفاده از کاهش زمان و شدت استفاده از ابزارهای صوتی نظیر هدفون یا ایرپادها اهمیت دارد. مراجعه منظم به متخصصین گوش، برای ارزیابی و پیگیری وضعیت شنوایی ضروری است. این آزمایشات می‌توانند به شناخت هرگونه تغییر در حالت شنوایی و اقدامات پیشگیری یا درمانی مورد نیاز را فراهم آورند. این اقدامات گام مهمی در جلوگیری از افت کیفیت شنوایی و بهبود سلامت گوش پس از شیمی درمانی هستند.
مراقبت‌های بهداشتی بعد از شیمی درمانی
اگر تعداد لکوسیت‌ها در خون شما کمتر از حد طبیعی است، رعایت این توصیه‌ها برای جلوگیری از عوارض عفونی بسیار مهم است:
قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از توالت حتماً دست‌های خود را بشویید. هنگام مراجعه به توالت از دستمال توالت نرم و در حمام از صابون‌های ملایم استفاده کنید. اگر از هموروئید همزمان رنج می‌برید، از پزشک خود در مورد اقدامات اضافی که باید در مراقبت رعایت شود سؤال کنید. قبل از استفاده از شیاف‌های هموروئیدی، همچنین با پزشک خود مشورت کنید. از تماس با افرادی که علائم آشکار سرماخوردگی (سرفه، آبریزش بینی) و همچنین سرخک، آبله مرغان و سایر بیماری‌های عفونی که از طریق قطرات هوا منتقل می‌شوند، خودداری کنید. سعی کنید از مکان‌های شلوغ (حمل‌ونقل عمومی، مغازه‌ها، بازارها) بازدید نکنید.
هر روز حمام یا دوش بگیرید، به یاد داشته باشید که آب باید گرم باشد، نه داغ. از یک اسفنج نرم استفاده کنید، پوست را با پارچه شستشو مالش ندهید.
با مراقبت‌های بعد از شیمی درمانی از اسهال جلوگیری کنید
از گنجاندن غذاهای غنی از فیبر در رژیم غذایی خود اجتناب کنید، زیرا می‌تواند باعث گرفتگی روده و اسهال شود. این محصولات عبارت‌اند از:
نان سبوس‌دار، سبزیجات و میوه‌های تازه، میوه‌های خشک، حبوبات (نخود، لوبیا)، آجیل. در عوض، غذاهای کم فیبر (نان سفید، رشته فرنگی، برنج پوست‌کنده، پنیر دلمه، ماست، تخم‌مرغ آب پز، پوره سیب‌زمینی، سبزیجات پوست‌کنده، سیب‌های پخته شده با پوست، موز رسیده) بخورید. از نوشیدن قهوه، چای و نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید، شیرینی‌جات بخورید. غذاهای سرخ شده، چرب و تند نخورید، زیرا می‌تواند باعث تحریک روده، گرفتگی عضلات و اسهال شود. شیر ننوشید، زیرا ممکن است منجر به افزایش اسهال شود. غذاهای سرشار از پتاسیم (سیب‌زمینی، موز، پرتقال، آب هلو و زردآلو) را بیشتر مصرف کنید، زیرا اسهال مقدار زیادی پتاسیم را از بدن دفع می‌کند.
برای جبران از دست دادن مایعات ناشی از اسهال، مایعات فراوان بنوشید. بهتر است آب سیب شفاف، چای کم دم شده، آبگوشت غیر غلیظ، آب جوشیده بنوشید. هر مایعی باید در دمای اتاق باشد و باید به‌آرامی و در جرعه‌های کوچک نوشیده شود. سعی کنید از نوشیدنی‌های بسیار گازدار استفاده نکنید.اگر اسهال متوقف شود و وضعیت عمومی بهبود یابد، می‌توان غذاهای حاوی مقدار کمی فیبر را به‌تدریج در رژیم غذایی گنجاند.
جلوگیری از یبوست بعد از شیمی درمانی
غذاهای سرشار از فیبر (نان سبوس‌دار، سبزیجات و میوه‌های تازه، میوه‌های خشک، آجیل) بیشتر بخورید. سعی کنید بیشتر در فضای باز باشید. به طور منظم ورزش‌های سبک انجام دهید. قبل از افزایش فعالیت بدنی و فعالیت بدنی، با پزشک خود مشورت کنید.
