سرطان پستان شایع‌ترین سرطان در خانم‌های ایرانی است. در ایران سالانه حدود ۱۷ هزار خانم و بیش از ۱۰۰ نفر آقا به این بیماری مبتلا می‌شوند. آشنایی با علل ایجاد سرطان پستان، می‌تواند در پیشگیری از آن به ما کمک کند. در اصطلاح علمی، به جای بیان «علل ایجاد» سرطان پستان، از عبارت «عوامل خطر» سرطان پستان استفاده می‌کنیم.
در واقع هر چیزی که خطر ابتلا به یک بیماری را افزایش دهد، عامل خطر (یا ریسک فاکتور) نامیده می‌شود. وجود یک یا چند مورد از عوامل خطر زیر به این معنی نیست که حتماً دچار سرطان پستان خواهید شد. بسیاری از افرادی که این عوامل را دارند هرگز بیمار نمی‌شوند، و بعضی افراد هم بدون داشتن هیچ عامل خطری دچار این بیماری می‌شوند. در ادامه درباره انواع عوامل خطر سرطان پستان (قابل تغییر، غیر قابل تغییر و عوامل غیر قطعی) توضیح می‌دهیم.
عوامل خطر قابل تغییر
عوامل خطر قابل تغییر به شرح زیر است:
اضافه وزن یا چاقی
زنانی که اضافه‌وزن دارند، پس از یائسگی بیشتر از کسانی که اضافه وزن ندارند در معرض ابتلا به سرطان پستان هستند. در مورد مردان هم، اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. با افزایش وزن، خطر بیماری هم برای زنان و هم مردان بیشتر می‌شود.
شاخص تودۀ بدنی یا BMI معیاری است که به شما می‌گوید آیا وزنتان (با توجه به قدتان) در حد طبیعی است یا خیر. برای بیشتر بزرگسالان BMI مطلوب بین ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ است. اگر اضافه‌وزن داشته باشید BMI شما چیزی بین ۲۵ تا ۳۰ خواهد بود. و چاقی به معنی اضافه‌وزن بیش از حد، با BMI برابر ۳۰ یا بیشتر است. سعی کنید با داشتن فعالیت بدنی و رعایت رژیم غذایی سالم و متوازن، وزن خود را در محدوده سالمی نگه دارید.
الکل
نوشیدن الکل خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنان افزایش می‌دهد. این خطر با مصرف هر واحد اضافی الکل در روز، بیشتر می‌شود. تعداد واحدهای موجود در یک نوشیدنی بستگی به اندازه نوشیدنی و حجم الکل آن دارد.
قرص‌های ضد بارداری
مصرف قرص‌های ضد بارداری احتمال ابتلا به سرطان پستان را به میزان بسیار کمی افزایش می‌دهد، و این افزایش خطر ده سال پس از قطع مصرف قرص‌ها به وضعیت عادی باز خواهد گشت. به یاد داشته باشید که سرطان پستان در زنان جوان نادر است. اغلب کسانی که از این داروها استفاده می‌کنند در محدوده سنی نزدیک به بیست سال تا سی و چند ساله‌اند. بنابراین، افزایش جزئی در خطر ابتلا به این بیماری در دورانی که زنان از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند به معنای افزایش در تعداد موارد ابتلا خواهد بود.
درمان جایگزینی هورمون (HRT)
بسیاری از زنان برای کاهش علائم یائسگی از درمان جایگزینی هورمون (HRT) استفاده می‌کنند. دو نوع اصلی از این درمان وجود دارد:
- هورمون‌درمانی ترکیبی (استروژن و پروژسترون)
- هورمون‌درمانی فقط با استفاده از استروژن
در زنان یائسه استفاده از هر نوع HRT خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد، اما این افزایش برای کسانی که روش هورمون‌درمانی ترکیبی را به کار می‌برند بیشتر است. همچنین، خطر ابتلا در کسانی که بیش از پنج سال از روش HRT استفاده کرده‌اند، بالاتر است. در مورد این گروه از زنان، حداقل تا ده (۱۰) سال پس از متوقف کردن این روش درمانی خطر همچنان بالا می‌ماند.
درمان جایگزینی هورمون می‌تواند مزایایی نیز برای سلامتی داشته باشد. بنابراین، اگر از جهت کاربرد این روش نگرانی دارید، با پزشک خود دربارۀ مزایا و خطرات آن در شرایط خاص خودتان صحبت کنید.
عدم تحرک
اگر فعالیت و تحرک نداشته باشید خطر ابتلا به سرطان پستان کمی افزایش می‌یابد. منظور از عدم تحرک، کمتر از ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی با شدت متوسط در طول هفته است. برای کسب مزایای سلامتی توصیه می‌شود فعالیت فیزیکیِ روزانه داشته باشید. حتی اگر در حال حاضر فعالیت چندانی ندارید. «فعالیت» تنها به معنی ورزش و نرمش نیست. هر کاری که شما را کمی گرم‌تر بکند و اندکی از نفس بیندازد، فعالیت متوسط به حساب می‌آید.
عوامل خطر غیر قابل تغییر
عوامل قابل تغییر به شرح زیر است:
بالا رفتن سن
بیشتر موارد سرطان پستان در دنیا در سنین بالای ۵۰ سال رخ می‌دهند. البته شیوع این بیماری در ایران در افراد بعد از ۴۵ سالگی بیشتر است. این بیماری در زنان زیر ۴۰ سال شیوع کمتری دارد.
سابقۀ خانوادگی و ژن‌های موروثی
در مورد بعضی افراد خطر ابتلا به سرطان پستان بیشتر از جمعیت عمومی است؛ علت این است که بعضی از افراد، اعضای خانواده‌شان سرطان‌های خاصی داشته‌اند. این وضعیت را «سابقه خانوادگی سرطان» می‌نامند.
داشتن مادر، خواهر، یا فرزند دختری که دچار سرطان پستان بوده است احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. در صورت ابتلای خویشاوندان نزدیک، یا چنانچه یکی از بستگان قبل از ۵۰ سالگی دچار این بیماری شده باشد، خطر ابتلا بالاتر است. اما بیشترِ زنانی که فامیل نزدیکی با بیماری سرطان پستان داشته‌اند ممکن است خودشان هرگز به این بیماری دچار نشوند.
بعضی افراد به دلیل نوعی نقص ژنتیکی ارثی با خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پستان روبرو هستند. چند نمونه نقص ژنتیکی را می‌شناسیم که می‌توانند خطر سرطان پستان را افزایش دهند، و برای بعضی از آنها آزمایش‌هایی موجود است. داشتن یکی از این ژن‌های معیوب به این معنا است که احتمال ابتلا به سرطان پستان در این فرد بیشتر از کسی است که ژن موردنظر را ندارد؛ اما این به معنی قطعی بودنِ بیماری نیست.
دو مورد از این ژن‌های معیوب به نام BRCA1 و BRCA2 شناخته می‌شوند. این ژن‌ها چندان معمول نیستند. تقریباً فقط دو مورد از هر صد مورد سرطان پستان (یعنی حدود ۲ درصد) مربوط به تغییری در ژن‌های BRCA1 و BRCA2 هستند.
پرپرتودرمانی (تابش یونیزان)
تابش یونیزان شامل مواردی از قبیل عکس رادیولوژی و سی‌تی اسکن، و روش‌های درمانی مانند پرتودرمانی (رادیوتراپی) است.
عکس رادیولوژی و ماموگرافی
معلوم شده است که قرار گرفتن در معرض پرتوها خطر بسیاری از انواع سرطان را افزایش می‌دهد. امروزه پزشکان تلاش می‌کنند میزان مواجه درمانی با پرتوها تا حد امکان کمتر باشد. برای مثال، عکسبرداری را دیولوژی یا سی‌تی‌اسکن را انجام نمی‌دهند مگر در مواردی که واقعاً لازم باشد. و مقدار تابش مورد استفاده نیز بسیار کم است.
پرتودرمانی (رادیوتراپی)
انجام پرتودرمانی برای سرطان پستان باعث افزایش جزئی در خطر بروز این بیماری در پستان دیگر می‌شود، اما نیاز به درمانِ سرطانِ اولیه این خطر جزئی را تعدیل می‌کند.
اگر برای درمان نوع دیگری از سرطان تحت پرتودرمانی در ناحیۀ قفسۀ سینه قرار گرفته باشید، در مقایسه با افرادی که این کار را نکرده‌اند احتمال بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان دارید. این وضعیت به ویژه در مورد زنانی صادق است که قبلاً برای لنفوم هوجکین پرتودرمانی قفسۀ سینه انجام داده‌اند.
اگر برای لنفوم هوجکین، یا هر نوع سرطان دیگری، به پرتودرمانی نیاز دارید پزشکتان در مورد خطرات آن شما را مطلع خواهد کرد، و اگر انجام غربالگری سرطان پستان مناسب باشد، آن را به شما پیشنهاد خواهد داد. اگر مطمئن نیستید که لازم است غربالگری را انجام بدهید یا نه، با پزشک خود صحبت کنید.
به یاد داشته باشید که سرطان‌های دوم معمولاً زود تشخیص داده می‌شوند، به طوری که می‌توانند با موفقیت درمان شوند. همچنین، امروزه درمان‌های رادیوتراپی در مقایسه با گذشته به نحو متمرکزتری انجام می‌شوند.
دیابت
خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که دیابت دارند اندکی بیشتر است، هرچند که در مورد علت آن مطمئن نیستیم.
بافت متراکم پستان
خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که بافت پستان پرتراکم دارند بیشتر از کسانی است که تراکم بافتی کمتر دارند. در افرادی که بافت پستان متراکم‌تر است، مقدار چربی کمتر، و سلول‌های پستانی و بافت همبند بیشتر است. ساختار ژنتیکی افراد بر تراکم پستان آنها اثر می‌گذارد.
بیماری خوش‌خیم پستان
بیماری خوش‌خیم پستان به این معنی است که تغییری در پستان صورت گرفته است که سرطانی نیست. این تغییرات بر سه نوع هستند:
- غیر تکثیری
- تکثیری بدون ناهنجاری
- تکثیری با شکل غیرطبیعی (هایپرپلازی آتیپیک)
بیماری غیرتکثیری پستان
نوعی بیماریِ پستان که رشد نمی‌کند و سلول‌ها در آن تقسیم نمی‌شوند غیرتکثیری (یا اصطلاحاً، غیر پرولیفراتیو) نامیده می‌شود. این وضعیت معمولاً خطر سرطان پستان را افزایش نمی‌دهد، اما اگر سابقۀ خانوادگی از لحاظ سرطان پستان داشته باشید امکان دارد با افزایش جزئی در خطر ابتلا باشید.
بیماری تکثیری بدون ناهنجاری
توده‌های پستانی با رشد بیش از حد سلول‌ها (تکثیر یا پرولیفراسیون)، اما بدون وجود سلول‌های غیرطبیعی (آتیپیک) خطر بروز سرطان پستان را در مقایسه با شرایط خطر متوسط، افزایش می‌دهند.
هایپرپلازی آتیپیک
این وضعیت به این معنا است که سلول‌ها سرطانی نیستند، اما رشد آنها غیرطبیعی است. هایپرپلازی آتیپیک می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد. هایپرپلازی آتیپیک چندان شایع نیست. توده‌های پستانی باید فوراً معاینه شوند تا مطمئن شوید که سرطانی نیستند.
کارسینوم مجرایی درجا (DCIS) و کارسینوم لوبولار درجا (LCIS)
دو وضعیت DCIS و LCIS عبارتند از تغییرات درون بافت پستان، که در بعضی افراد امکان دارد به سرطان پستان تبدیل شوند. عبارت DCIS مخفف Ductal Carcinoma In Situ به معنای کارسینوم مجرایی درجا (غیرتهاجمی)، و LCIS مخفف Lobular Carcinoma In Situ به معنای کارسینوم لوبولی درجا (غیرتهاجمی) است.
در زنانی که برایشان تشخیص DCIS یا LCIS داده شده باشد، خطر سرطان پستان تهاجمی در همان پستان یا پستان دیگر دو برابر وضعیت عادی است. اما مهم است به یاد داشته باشید که بیشتر زنانی که DCIS یا LCIS دارند، دچار سرطان تهاجمی نخواهند شد.
سن شخص در زمان شروع و توقف عادت ماهانه
شروع زودهنگام عادت ماهانه (قبل از ۱۲ سالگی) خطر سرطان پستان را افزایش می‌دهد. یائسگی دیررس (پس از ۵۵سالگی) نیز باعث بالا رفتن ریسک وقوع سرطان پستان می‌شود. احتمال دارد این افزایش خطر ابتلا ناشی از مواجهه طولانی‌تر با هورمون استروژن باشد.
هورمون‌های جنسی و سایر هورمون‌ها
سطح هورمون‌های جنسی می‌تواند موجب افزایش احتمال سرطان پستان شود. این هورمون‌ها عبارتند از:
- استروژن
- پروژسترون
- تستوسترون
هورمون مردانه، یا تستوسترون، می‌تواند بر خطر بروز سرطان پستان اثر بگذارد. زنان در بدن خود مقدار کمی هورمون مردانۀ تستوسترون دارند. بعد از یائسگی، کسانی که در خونشان مقادیر زیادتری استروژن و تستوسترون وجود دارد، بیشتر با خطر سرطان پستان روبرو هستند. در زنانی که سطح تستوسترون خونشان قبل از یائسگی هم بالا است، احتمال بروز سرطان پستان نیز زیادتر است.
همچنین، خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که سطح بالاتری از هورمونی به نام «فاکتور رشد شبه انسولین 1» یا IGF-1 دارند، بالاتر است. مشخص نیست که چه عاملی میزان IGF-1 موجود در جریان خون را کنترل می‌کند. احتمال می‌رود که مقدار آن با ژن‌ها، وزن بدن، و میزان فعالیتی که انجام می‌دهیم ارتباط داشته باشد.
قومیت و نژاد، از عوامل خطر سرطان پستان است
گزارش مفصلی نشان داده است که خطر بروز سرطان پستان در زنان سفیدپوست بیشتر از زنان هر گروه قومی دیگر است. این مسئله حداقل تا اندازه‌ای به دلیل عوامل مرتبط با سبک زندگی است.
ابتلاء قبلی به سرطان
اگر قبلاً به سرطان پستان مبتلا شده باشید، احتمال اینکه مجدداً به این بیماری دچار شوید بیشتر می‌شود. ابتلای دوباره امکان دارد در همان پستان یا پستان دیگر باشد. پزشک متخصص با معاینات منظم شما را به دقت تحت نظر خواهد داشت. بنابراین، مورد جدید سرطان احتمالاً زود تشخیص داده می‌شود. ابتلا به سرطان‌های دیگر هم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.
افرادی که در سن جوانی به دلیل لنفوم هوجکین پرتودرمانی قفسۀ سینه انجام داده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان هستند.
خطر سرطان پستان در افرادی که هریک از موارد زیر را داشته‌اند، نیز بالاتر است:
- سرطان پوست ملانوما
- سرطان ریه
- سرطان روده
- سرطان رحم
- نوعی از سرطان خون به نام «لوسمی لنفوسیتی مزمن» یا CLL
قد
در زنانی که قدی بلندتر از حد متوسط دارند خطر ابتلا به سرطان پستان پس از یائسگی اندکی بیشتر است. علت این موضوع مشخص نیست، اما ممکن است به دلیل تفاوت سطح هورمونی در زنان قدبلند باشد.
نداشتن فرزند، یا فرزندآوری در سن بالا
توانایی افراد برای بچه‌دار شدن، و همچنین زمان بچه‌دار شدن آنها، ممکن است تحت کنترل خودشان نباشد. در زنانی که وضع‌حمل داشته‌اند ریسک ابتلا به سرطان پستان اندکی کمتر از کسانی است که زایمان نکرده‌اند. و هرچه تعداد فرزندان بیشتر باشد خطر ابتلا کمتر می‌شود.
سن مادر هنگام تولد اولین فرزند نیز تأثیر دارد. هرچه سن فرد در هنگام اولین زایمان کمتر باشد، خطر ابتلای وی نیز کمتر است.
عواملی که شواهد روشنی برای آنها وجود ندارد!
برخی عوامل امکان دارد خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهند، اما شواهد کافی برای اطمینان از این تأثیر در دست نیست.
رژیم غذایی و خطر ابتلا به سرطان پستان
دربارۀ اینکه آیا رژیم غذایی موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان می‌شود یا نه، تحقیقات زیادی انجام شده است. تاکنون بیشترِ یافته‌ها غیرقطعی و متناقض بوده‌اند.
تعدادی از مواد غذایی در این رابطه بررسی شده‌اند، از جمله:
- چربی‌ها
- محصولات لبنی
- فیبرها
- میوه‌جات
- سویا
از آنجا که ما طیف وسیعی از غذاهای گوناگون را با مقادیر بسیار متفاوتی می‌خوریم، تحقیق دربارۀ رابطۀ رژیم غذایی و سرطان پستان بسیار مشکل است. مطالعۀ گسترده‌ای با عنوان EPIC («تحقیقات آینده‌نگرانۀ اروپا در خصوص سرطان») ارتباط بین سبک زندگی و سرطان را بررسی می‌کند. چیزی در حدود ۵۲۰ هزار نفر از ده (۱۰) کشور اروپایی در این مطالعه شرکت دارند.
داشتن یک رژیم غذایی سالم و متوازن می‌تواند به شما کمک کند وزن خود را در حد سالمی نگه دارید. شواهدی موجود است که نشان می‌دهند اضافه‌وزن یا چاقی بعد از یائسگی ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان شوند.
سیگار کشیدن
مصرف تنباکو ممکن است خطر بروز سرطان پستان را افزایش دهد. هیچ‌وقت برای ترک کردن سیگار دیر نیست، اما هرچه زودتر این کار را بکنید، بهتر است.
