رادیوتراپی (پرتودرمانی) نوعی درمان است که برای کشتن سلول‌های سرطانی و از بین بردن تومورها با استفاده از پرتوهای ایکس پرانرژی، پرتوهای الکترونی و ایزوتوپ‌های رادیواکتیو استفاده می‌شود رادیوتراپی که در درمان بسیاری از سرطان‌ها نقش دارد، در سرطان سینه یا همان سرطان پستان نیز استفاده می‌شود. در این بخش از ایران سرطان به توضیح و بررسی کامل رادیوتراپی سرطان سینه می‌پردازیم. اگر می‌خواهید تا با پرتودرمانی سرطان پستان به طور کامل آشنا شوید، همراه ما باشید.
رادیوتراپی چیست؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از روش‌های درمان سرطان است که به مواد ژنتیکی سلول‌های ناحیه درمان آسیب می‌رساند و از رشد و تکثیر این سلول‌ها جلوگیری می‌کند. پرتو از طریق یونیزاسیون سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. برخی از سلول‌ها بلافاصله پس از تابش می‌میرند؛ زیرا مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌گیرند. برخی از آنها به کروموزوم‌ها و DNA خود آسیب می‌رسانند و توانایی تولید مثل خود را از دست می‌دهند و به همین دلیل می‌میرند. اگرچه پرتودرمانی هم به سلول‌های سرطانی و هم به سلول‌های طبیعی آسیب می‌زند، اما بیشتر بافت‌های طبیعی قادر به بهبودی و بازیابی عملکرد طبیعی خود هستند.
رادیوتراپی سرطان سینه
در نتیجه پیشرفت‌های رادیوتراپی سرطان سینه، تغییرات قابل توجهی در سایر درمان‌ها ایجاد شده است. مهم‌ترین آنها تغییرات در عمل جراحی است و دیگر نیازی نیست تا در همه موارد کل سینه با جراحی برداشته شود. به‌عنوان‌مثال جراحی حفظ پستان که برداشتن جراحی تومور با حاشیه ایمنی لازم است، باید با پرتودرمانی کامل شود. در نتیجه تابش سینه، خطر عود بیماری در همان پستان به طور متوسط 3-4 برابر کاهش می‌یابد.
پرتودرمانی سرطان سینه بیشتر بعد از جراحی انجام می‌شود، اما در موارد بسیار نادری می‌توان آن را بعد از شیمی درمانی یا قبل از جراحی در برخی بیماران اعمال کرد.
هدف از پرتودرمانی سرطان سینه چیست؟
در درمان سرطان پستان، رادیوتراپی را می‌توان با اهداف مختلفی بر اساس نوع تومور و شرایط بالینی بیمار مورد استفاده قرار داد، از جمله:
- پرتودرمانی درمانی یا رادیکال: هدف آن از بین بردن کامل تومور است.
- رادیوتراپی قبل از عمل یا نئوادجوانت: قبل از عمل جراحی با هدف کاهش اندازه تومور پستان برای تسهیل برداشتن آن و کاهش خطر گسترش تعداد کمی از سلول‌های بیمار در طول عمل انجام می‌شود.
- رادیوتراپی پس از عمل یا کمکی: این روش پس از جراحی برای برداشتن تومور انجام می‌شود و با هدف کاهش خطر بازگشت تومور انجام می‌شود.
انواع رادیوتراپی سرطان سینه
نوع مناسب پرتودرمانی سرطان سینه به عوامل زیادی از جمله نوع و مرحله سرطان سینه، سن بیمار و سلامت عمومی بستگی دارد. انکولوژیست پزشکی به همراه تیم درمان سرطان سینه، بیمار و خانواده آنها در مورد بهترین درمان برای بیمار تصمیم می‌گیرند. دو انواع رادیوتراپی (پرتودرمانی) سرطان سینه وجود دارد:
- پرتودرمانی خارجی (خارجی)
- پرتودرمانی داخلی (براکی تراپی)
- رادیوتراپی حین عمل (یا IORT)
پرتودرمانی خارجی (از طریق پوست):
شامل تابش ناحیه آسیب‌دیده از خارج، با استفاده از دستگاهی به نام شتاب‌دهنده خطی (LINAC) است. معمولاً به صورت سرپایی در مرکز پرتودرمانی بیمارستان انجام می‌شود. کل دوز مورد تابش به جلسات روزانه با مدت زمان کوتاه با استراحت در آخر هفته تقسیم می‌شود. یک دوره درمان سرطان سینه سه تا شش هفته طول می‌کشد.
براکی تراپی (پرتودرمانی بینابینی):
براکی تراپی شامل قراردادن یک گلوله/دانه کوچک رادیواکتیو در بدن برای مدت کوتاهی است. در واقع، با واردکردن منبع رادیواکتیو به صورت مهروموم شده به طور مستقیم به بافت نئوپلاستیک یا در مجاورت آن انجام می‌شود. در مقایسه با پرتودرمانی خارجی، عوارض جانبی کمتری دارد.
رادیوتراپی حین عمل (یا IORT):
تکنیک خاصی است که در آن یک دوز منفرد و بالای پرتو در حین جراحی تجویز می‌شود و به بستر تومور اجازه می‌دهد تا مستقیماً پس از برداشتن تومور تحت تابش قرار گیرد. می‌توان آن را با پرتودرمانی خارجی ترکیب کرد. این مزیت کاهش طول درمان، افزایش دقت تابش، محافظت از بافت‌های سالم مجاور در برابر تشعشع و همچنین جلوگیری از گسترش تابش به کل پستان است و در عین حال به کنترل بیماری کمک می‌کند. این هنوز یک تکنیک تجربی برای سرطان سینه است.
رادیوتراپی سرطان سینه چه زمانی انجام می‌شود؟
نقش رادیوتراپی در درمان سرطان سینه معمولاً بعد از جراحی انجام می‌شود و تکنیک اعمال شده بر اساس روش جراحی متفاوت است. اگر درمان اعمال شده برای بیمار «جراحی حفظ پستان» باشد، رادیوتراپی معمولاً برای تقریباً هر بیمار به عنوان بخشی از درمان به‌منظور کاهش احتمال عود سرطان در بافت باقی‌مانده پستان اعمال می‌شود. بسته به سن بیمار، اندازه تومور و ویژگی‌های تومور در بیماران تحت عمل جراحی حفظ پستان، استفاده از یک دوز رادیوتراپی در حین جراحی اکنون به عنوان یک رویکرد پذیرفته شده در محدوده فناوری شناخته می‌شود.
- اگر “ماستکتومی” برای بیمار انجام شده باشد، رادیوتراپی را می‌توان با ارزیابی قطر تومور، تومور و سایر عوامل مرتبط با بیمار و درگیری غدد لنفاوی روی دیواره قفسه سینه اعمال کرد.
- در صورت درگیری غدد لنفاوی زیر بغل، رادیوتراپی را می‌توان بر روی غدد لنفاوی مختلف بسته به گسترش بیماری و محل تومور اعمال کرد.
- در موارد نادر، رادیوتراپی را می‌توان قبل از جراحی در بیماران پیشرفته منطقه‌ای و موضعی پس از شیمی درمانی اعمال کرد.
- در مورد متاستازهای استخوان، مغز و بافت نرم در بیماران در مراحل پیشرفته، رادیوتراپی نیز نقش مهمی را به عنوان یک درمان حمایتی برای تسکین بیمار و رفع شکایات او ایفا می‌کند.
رادیوتراپی سرطان سینه پس از ماستکتومی
رادیوتراپی سرطان پستان پس از ماستکتومی و برداشتن غدد لنفاوی زیر بغل معمولاً برای بیمارانی با خطر بالای عود و گسترش به نقاط دیگر اعمال می‌شود. هنگام تصمیم‌گیری در مورد رادیوتراپی، عوامل خطر مرتبط با بیمار و بیماری در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، نواحی تحت تابش دیواره قفسه سینه و یا نواحی زیر بغل هستند. این درمان به طور متوسط 5 هفته طول می‌کشد و معمولاً در پایان شیمی درمانی شروع می‌شود. شایع‌ترین عارضه جانبی سوختگی پوست است و با درمان‌های مناسب بهبود می‌یابد.
رادیوتراپی سرطان سینه پس از جراحی حفظ پستان
در بیماری‌های موضعی، خطر عود با پرتودرمانی در پستان و ناحیه تومور کاهش می‌یابد. در بیمارانی که تحت عمل جراحی حفظ پستان قرار گرفته‌اند، درمان پس از میانگین 2 هفته شروع می‌شود و دوره درمان به طور متوسط 30-33 روز طول می‌کشد. شایع‌ترین عارضه جانبی در این درمان سوختگی پوست است و درد سینه اغلب ایجاد می‌شود.
برنامه‌ریزی درمان رادیوتراپی سرطان سینه
پس از اولین ویزیت برای تعیین رادیوتراپی، شما تحت یک توموگرافی کامپیوتری مرکزی (CT) قرار می‌گیرید که توسط رادیوتراپیست برای تعیین با دقت فوق‌العاده ناحیه مورد تابش استفاده می‌شود. سپس با ایجاد خالکوبی‌های نقطه‌ای دائمی با یک سوزن ظریف و جوهر هندی، این میدان بر روی پوست مشخص می‌شود، به‌طوری‌که ناحیه مورد تابش به راحتی قابل‌شناسایی است، بنابراین از دقت درمان در تمام مدت آن اطمینان حاصل می‌شود. شما می‌توانید بدون ترس از پاک‌شدن این علائم دوش بگیرید یا حمام کنید.
پرتودهی به طور معمول بر روی کل پستان انجام می‌شود. در برخی موارد ممکن است دوز اضافی به ناحیه‌ای که تومور در آن قرار دارد داده شود. در این مورد ما از تقویت‌کننده‌ها صحبت می‌کنیم که می‌توانند به عنوان پرتودرمانی خارجی یا براکی تراپی تجویز شوند.
جلسه درمان
قبل از هر جلسه، تکنسینی که پرتودهی را انجام می‌دهد، شما را روی میز در موقعیت از پیش تعیین شده قرار می‌دهد. اگر این مانورها به دلیل سفتی خاصی در عضلات بازو و مفصل شانه دشوار باشد، فیزیوتراپیست می‌تواند تمریناتی را برای کاهش ناراحتی به شما آموزش دهد و به شما امکان می‌دهد موقعیت صحیحی را روی تخت بگیرید. در این مرحله شما در تمام مدت پرتو تابش یعنی چند دقیقه در پناهگاه تنها خواهید ماند.
یک جلسه رادیوتراپی برای سرطان سینه چقدر طول می‌کشد؟
رادیوتراپی برای سرطان سینه بسته به بیمار، محل و اندازه تومور می‌تواند در دوزهای مختلف انجام شود. دوز کل تابش به صورت جلسات کوتاه روزانه که معمولاً در همان زمان انجام می‌شود داده می‌شود. به طور دقیق‌تر، درمان از شنبه تا پنج‌شنبه به مدت چند هفته (به طور معمول 5-6) انجام می‌شود.
همچنین بخوانید: تعداد جلسات رادیوتراپی چقدر است؟
عوارض جانبی رادیوتراپی
پرتودرمانی سرطان پستان نیز مانند سایر روش‌های درمانی عوارضی دارد که باید در صورت بروز آنها با پزشک خود مشورت کنید. عوارض پرتودرمانی سرطان سینه عبارت‌اند از:
- واکنش پوسی
- ضعف و خستگی
- ورم و درد پستان
- اثرات بر قلب و ریه‌ها
واکنش‌های پوستی
شایع‌ترین عارضه جانبی که در طی رادیوتراپی مشاهده می‌شود، واکنش‌های پوستی است. واکنش‌های پوستی از بیمار به بیمار دیگر متفاوت است. دوز پوستی در تومورهای نزدیک به پوست یا در بیمارانی که احتمال عود در دیواره قفسه سینه زیاد است، باید بیشتر باشد. واکنش‌های پوستی رایج در این بیماران قرمزی پوست، لایه‌برداری پوست خشک و مرطوب است. این واکنش‌های پوستی با داروهای مناسب بهبود نمی‌یابند و آسیب دائمی ایجاد نمی‌کنند. در بیمارانی که تحت عمل جراحی حفظ سینه قرار می‌گیرند، شایع‌ترین واکنش پوستی ناحیه چین‌خوردگی سینه است و خشک نگه‌داشتن این ناحیه با تهویه در طول درمان، واکنش‌های پوستی احتمالی را کاهش می‌دهد. یکی از عوامل مهمی که باعث افزایش واکنش‌های پوستی می‌شود، داروهای شیمی درمانی و درمان‌های هورمونی است که قبل از رادیوتراپی انجام می‌شود. مهم‌ترین عامل حساسیت شخصی است.
ضعف و خستگی
در طول پرتودرمانی، ضعف و خستگی ناشی از اثر داروهای شیمی درمانی قبلی و از دست دادن مایعات احتمالی دیده می‌شود. این اثر دائمی نیست و در پایان درمان به طور کامل از بین می‌رود.
ادم و درد در پستان
در بیمارانی که تحت عمل جراحی حفظ پستان قرار گرفته‌اند، پرتودهی پستان اغلب دیده می‌شود. به ویژه در بیمارانی که سینه‌های بزرگ دارند و یا در بیمارانی که هورمون درمانی می‌کنند، دیده می‌شود. ادم سینه در طول درمان دیده می‌شود و ظرف چند هفته پس از درمان بهبود می‌یابد.
اثرات بر قلب و ریه‌ها
به لطف سیستم‌های جدید برنامه‌ریزی درمان، عوارض جانبی بسیار جدی انتظار نمی‌رود؛ زیرا کاهش قابل توجهی در دوزهای قلبی و ریوی حاصل می‌شود. توجه ویژه به دوزهای قلبی، به ویژه در بیمارانی که درمان نگهدارنده (تراستوزوماب) و تابش سینه چپ دریافت می‌کنند، می‌شود.
همچنین بخوانید: بهترین مختصص رادیوتراپی چه کسی است؟
برای کاهش عوارض رادیوتراپی سرطان پستان چه باید کرد؟
مزایای پرتودرمانی برای سرطان سینه بسیار بیشتر از خطرات آن است، بنابراین در صورت لزوم در انجام رادیوتراپی دریغ نکنید. رادیوتراپی کمکی (محافظتی) معمولاً 5-4 هفته پس از جراحی پیشگیرانه سرطان سینه طول می‌کشد. روش‌های زیر به شما کمک می‌کنند دوره رادیوتراپی را راحت‌تر پشت سر بگذارید:
- همراهی با کارهای سبک روزانه و همچنین کمک مراقب در برخی از مشاغل می‌تواند به کاهش استرس و خستگی کمک کند.
- استفاده از پدهای گرم‌کننده و کیسه‌های یخ می‌تواند به فرد کمک کند تا با دردهای ناشی از پرتودرمانی مقابله کند.
- پوشیدن لباس‌های گشاد/ تنگ و استفاده از مرطوب‌کننده روی پوست می‌تواند به کاهش ناراحتی ناشی از تغییرات پوستی کمک کند.
- خوردن یک رژیم غذایی مغذی که شامل پروتئین بدون چربی و مقدار زیادی سبزیجات است.
- هر روز ورزش سبک انجام دهید، حتی اگر یک پیاده‌روی کوتاه باشد.
- گرفتن یک ماساژ منظم
- انجام یوگا
- پیوستن به یک گروه پشتیبانی
- دریافت حمایت از یک روانپزشک یا روان‌شناس
همچنین بخوانید: مراکز خصوصی رادیوتراپی و شیمی درمانی در تهران
