دلایل سرطان پوست متنوع هستند و موارد زیادی در ایجاد سرطان پوست وبالا بردن شانس ابتلا به این بیماری نقش دارند. علت بیشتر سرطانهای غیرملانوم در اثر قرارگرفتن در معرض نور خورشید است. ممکن است افراد به مدت طولانی در معرض نور آفتاب باشند و یا اینکه برای مدتزمان کمتر، در معرض تابش شدید و آفتابسوختگی قرار گرفته باشند. در این بخش از ایران سرطان همراه ما باشید تا هر از دلایل ابتلا به سرطان پوست را برای شما بررسی کنیم.
عوامل خطر سرطان پوست به چه معناست؟
در اصطلاح پزشکی، به علل و عوامل ایجاد کننده یک سرطان، «عوامل خطر» آن سرطان میگوییم. عوامل خطر سرطان پوست شامل مواردی است که احتمال ابتلا به سرطان پوست را بالا میبرد.
در واقع منظور این است که علل سرطان پوست نمیتوانند در همه موارد باعث ایجاد سرطان شوند و نبود آنها به معنای عدم ایجاد سرطان نیست؛ بلکه این عوامل، خطر و احتمال بروز سرطان را بیشتر میکنند. از آنجایی که در اصطلاح عامیانه از همان عبارت «علل سرطان پوست» استفاده میشود، در این صفحه هم از همین عبارت استفاده میکنیم.
علت سرطان پوست
دلایل زیادی با ایجاد سرطان پوست مرتبط هستند که در این بخش هریک از این علتهای سرطان پوست به صورت جداگانه به بررسی علل سرطان پوست میپردازیم.
عوامل ایجاد سرطان پوست عبارتاند از:
- سن بالا
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید
- آفتابسوختگی
- پوست روشن
- سولاریوم
- سابقۀ خانوادگی سرطان پوست
- بیماریهای پوستی
- سیستم ایمنی ضعیف
- خالها و لکههای مادرزادی
- سابقۀ قرارگرفتن در معرض تابش اشعه
- مواد شیمیایی
سن ابتلا به سرطان پوست
هر چه سن بیشتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان غیرملانوم بیشتر است؛ اما باید توجه داشته باشید که سرطان پوست میتواند در افراد جوان نیز بروز پیدا کند.
قرار گرفتن در معرض نور خورشید
بیشتر سرطانهای پوست بر اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید بروز مییابند. اگر افراد به مدت طولانی در معرض نور آفتاب باشند و یا اینکه برای مدتزمان کمتر، در معرض تابش شدید و آفتابسوختگی قرار گرفته باشند این احتمال در مورد آنها وجود خواهد داشت که در آینده دچار سرطان پوست شوند. اشعۀ ماوراء بنفش (UV) نور خورشید به DNA موجود در سلولهای پوست آسیب میرساند. این آسیب میتواند مربوط به سالها قبل از بروز سرطان باشد.
سابقهی ابتلا به سرطان پوست
افرادی که قبلاً به سرطان پوست مبتلا بودهاند در مقایسه با افرادی که سرطان نداشتهاند، بیشتر در معرض ابتلا به نوع دیگری از سرطان پوست هستند. پژوهشگران تصور میکنند که این امر به احتمال زیاد ناشی از قرارگرفتن در معرض نور خورشید است. زمانی که زیر نور آفتاب قرار دارید، پوست خود را بپوشانید. همچنین به صورت مداوم پوست خود را بررسی کنید تا در زودترین زمان ممکن، متوجه هرگونه علامت نوع دیگری از سرطان پوست شوید. اگرچه سابقهی ابتلا به سرطان پوست در گذشته، خطر ابتلا به نوع دیگری از سرطان پوست را در شما افزایش میدهد اما این بدان معنا نیست که قطعاً مبتلا خواهید شد.
خالها و لکههای مادرزادی
بیشتر نشانههای مادرزادی از جمله خالهای لکهشرابی و لکههای برآمده و قرمزرنگ شبیه به توتفرنگی، هیچ خطری از نظر تبدیلشدن به سرطان ندارند. اما برخیاز انواع لکههای مادرزادی موجود در لایۀ بیرونی پوست، میتوانند خطر بروز BCC را افزایش دهند.
قرارگرفتن در معرض تابش اشعه
ناحیهای از پوست که تحت پرتودرمانی قرار گرفته است، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان غیرملانوم قرار دارد. آن ناحیه را باید بپوشانید و از کرم ضدآفتابی که فاکتور حفاظتی بالایی دارد، استفاده کنید.
در صورتی که شغل شما به گونهای است که همواره در معرض تابش اشعه قرار دارید، کمی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پوست غیرملانوم هستید.
سیستم ایمنی ضعیف یکی از عوامل خطر سرطان پوست است!
در صورتی که یکی از موارد زیر در مورد شما صدق کند، سیستم ایمنی ضعیف ممکن است خطر ابتلا به سرطان پوست را در آینده افزایش دهد:
- پیوند عضو یا پیوند مغز استخوان داشتهاید و برای جلوگیری از رد پیوند، دارو مصرف میکنید.
- ابتلا به بیماری ایدز.
- ابتلا به یک بیماری التهابی مانند بیماری التهابی روده (IBD).
براساس دستورالعملهای ملی، به بیماران پیوندی توصیه میشود که که هر سال توسط متخصص پوست معاینه شوند تا علائم احتمالی سرطان پوست در آنها بررسی شود.
ارتباط ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و سرطان پوست
ویروس پاپیلومای انسانی، ویروسی شایع است که چندین سویۀ مختلف دارد. این ویروس، نقش مهمی در ایجاد سرطان پوست دارد. افرادی که برخی از بیماریهای مرتبط با HPV را دارند، ممکن است بیشتر به سرطان پوست مبتلا شوند. این بیماریها عبارتند از:
- سرطان دهانۀ رحم
- زگیل تناسلی (ناشی از ویروس HPV نوع ۶ و ۱۱)
- اپیدرمودیسپلازی وروسیفورم (Epidermodysplasia verruciformis)
بیماری بوون (Bowen’s disease)، شکل اولیۀ سرطان پوست است. به ندرت در ناحیۀ تناسلی ایجاد میشود. تحقیقات نشان دادهاند که عفونت ناشی از HPV میتواند خطر ابتلا به بیماری بوون را افزایش دهد.
کار با مواد شیمیایی
کار با مواد شیمیایی خاص میتواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. این مواد شامل موارد زیر هستند:
- قطران زغال سنگ
- دوده
- کرئوزوت
- فرآوردههای نفتی، مانند روغن معدنی یا روغن موتور
- نفت شیل
- آرسنیک
آیا پوست روشن باعث سرطان میشود؟
سرطان پوست در افراد دارای پوست روشن بیشتر شایع است؛ زیرا مقادیر کمتری از رنگدانۀ محافظتی ملانین در پوست خود دارند. افرادی که پوست تیرهتری دارند، کمتر به سرطان پوست مبتلا میشوند اما باز هم احتمال ابتلای آنان به سرطان پوست وجود دارد.
در افرادی که پوست تیرهتر دارند، احتمال بروز سرطان در قسمتهایی که کمتر در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار دارد (کف دستها و پاها)، بیشتر است. پوست تیره یا نسبتا تیره دلیلی برای عدم استفاده از کرم ضد آفتاب نیست!
آلبینیسم (زالی)، یک بیماری ژنتیکی و ارثی است که در آن پوست قادر به تولید رنگدانۀ ملانین نیست. افراد آلبینو (افراد مبتلا به بیماری آلبینیسم) دارای پوست بسیار سفید و موهای بلوند کمرنگ هستند. این افراد، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به سرطان پوست هستند؛ زیرا پوست آنها هیچگونه محافظ طبیعی در برابر تابش آفتاب ندارد.
سولاریوم و خطر ابتلا به سرطان پوست
سولاریوم، دستگاهی مخصوص برای برنزهکردن رنگ پوست است و اشعۀ ماوراء بنفش تولید میکند؛ این اشعه به پوست آسیب میرساند. طبق تحقیقات، استفاده از سولاریوم باعث سرطان ملانوم میشود. در حال حاضر و براساس برخی شواهد، ممکن است سولاریوم خطر ابتلا به سرطان غیرملانوم را نیز افزایش دهد. متخصصین پوست استفاده از سولاریوم را به هیچ وجه توصیه نمیکنند.
آیا سرطان پوست ارثی است؟
بیشتر سرطانهای غیرملانوم از نسلی به نسل بعد منتقل نمیشوند، اما طبق تحقیقات در برخی خانوادهها بیشتر از حد معمول دیده میشوند. البته نوع و رنگ پوست بین نسلها منتقل میشود؛ بنابراین اعضای خانوادههای دارای پوست روشن، بیشتر در معرض خطر خواهند بود. ممکن است برخی ژنهای دیگر نیز وجود داشته باشند که خطر ابتلا به سرطان غیرملانوم را در برخی خانوادهها تا حدودی افزایش دهند.
اگر یکی از والدین شما به سرطان سلول سنگفرشی پوست (SCC) مبتلا بوده باشد، احتمال ابتلا به این نوع سرطان در شما افزایش مییابد. افرادی که سابقۀ خانوادگی ابتلا به ملانوم را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سلول پایهای پوست (BCC) هستند.
بیماریهای پوستی مرتبط با سرطان پوست
افرادی که به بیماریهای پوستی خاصی مبتلا هستند، بیشتر خطر ابتلا به سرطان پوست دارند؛ از جملۀ این بیماریها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
کراتوز خورشیدی یا کراتوز آکتینیک (Solar keratosis)
کراتوز خورشیدی یا آکتینیک، ضایعهای پوستی است که به خاطر سالها قرارگیری در معرض نور خورشید ایجاد میشود. در این بیماری، لکهایی کوچک، خشن، پوستهپوسته و قرمز روی پوست ایجاد میشوند؛ این لکها اغلب روی صورت، دستها یا پوست سر (افراد طاس) مشاهده میشوند. افرادی که در خارج از خانه کار میکنند، دارای پوست روشن هستند، موهای قرمز یا بلوند داشته و پوست آنها به راحتی میسوزد، بیشتر در معرض ابتلا به کراتوز خورشیدی هستند.
کراتوز خورشیدی نشان میدهد که پوست شما قبلاً آسیب دیده است و شما باید زمانی که زیر نور خورشید قرار میگیرید، از پوستتان بیشتر مراقبت کنید. این بیماری با گذشت زمان میتواند به سرطان سلول سنگفرشی پوست تبدیل شود اما این مورد در همۀ افراد اتفاق نمیافتد.
کراتوز خورشیدی را میتوان با جراحی سرمایشی (cryosurgery)، کرمهای شیمیدرمانی، فتودینامیکتراپی و رتینوئیدها درمان کرد.
گزرودرما پیگمنتوزوم (Xeroderma pigmentosum)
این بیماری پوستی، نوعی بیماری ژنتیکی بسیار نادر است. معمولاً از زمان تولد وجود دارد اما میتواند در سنین نوجوانی ظاهر شود. در صورت ابتلا به این بیماری، پوست نمیتواند آسیبهای ناشی از نور خورشید را ترمیم کند. حتماً باید از قرار گرفتن در معرض آفتاب و سایر منابع اشعۀ ماوراء بنفش دوری کنید. افراد مبتلا به این بیماری اغلب در قسمتهایی از پوست که در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار میگیرد، دچار سرطان پوست میشوند.
پسوریازیس
پسوریازیس، به خودی خود، عاملی خطرساز نیست اما برخی از روشهای درمانی پسوریازیس، مانند درمان با اشعۀ ماوراء بنفش پِسورالن یا پووا درمانی (PUVA therapy)، خطرساز هستند؛ زیرا همانطور که از نام این روش درمانی مشخص است، از اشعۀ ماوراء بنفش استفاده میشود. تابش اشعۀ ماوراء بنفش با دقت کنترل میشود و برای درمان پسوریازیس مفید است. پزشک، با دقت بین مزایا و معایب روشهای درمانی، تعادل برقرار میکند.
اگزما
یکی از رایجترین انواع اگزما، درماتیت آتوپیک (Atopic dermatitis) است. ممکن است این بیماری با تابش اشعۀ ماوراء بنفش و دارویی به نام متوکسالن (نوعی پسورالن) درمان شود؛ این روش، خطر ابتلا به سرطان غیرملانوم را افزایش میدهد. درماتیت آتوپیک به خودی خود ممکن است خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد اما لازم است در مورد آن، تحقیقات بیشتری انجام شود.
سندرم گورلین (Gorlin syndrome)
این سندرم که با نام سندرم شِبهِ خال سلول پایهای (Nevoid basal cell carcinoma) شناخته میشود، نوعی بیماری ژنتیکی بسیار نادر است. این بیماری باعث ایجاد بسیاری از سرطانهای سلول پایهای پوست میشود.
سندرم گورلین به دلیل جهش ژنی تصادفی، میتواند در خانوادهای که هیچگونۀ سابقه قبلی این بیماری را ندارند، مشاهده شود اما این حالت، غیرمعمول است.
برای پیشگیری از ابتلا به سرطان پوست چه کنیم؟
از آنجایی که سرطان پوست معمولاً از سطح پوست شروع میشود، یکی از سرطانهایی است که احتمال بسیار بالایی برای تشخیص در مراحل اولیه دارد. برای تشخیص زودهنگام، بررسی منظم پوست خود در فواصل زمانی معین بسیار مفید است.
همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم، مهمترین عامل نورخورشید است. برای در امان ماندن در برابر نور خورشید و اشعه ماوراء بنفش، از ساعت 10 تا 15 به خصوص در فصل تابستان از آفتاب خودداری کنید.
- اگر آفتاب می گیرید، کرم ضد آفتاب با فاکتور ضدآفتاب بالای 20 را به تمام بدن و اگر آفتاب نمی گیرید، به قسمت های در معرض بدن مانند صورت و دست ها بزنید.
- استفاده از ضد آفتاب را بعد از شنا یا تعریق تکرار کنید.
- اگر برای مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار خواهید گرفت، از کلاه گشاد و آستین بلند استفاده کنید.
- تمام پوست خود را به طور منظم چک کنید. در صورت ظاهر شدن ضایعه غیر التیام یا تغییر خال موجود با پزشک خود مشورت کنید.
- از سوختگی های ناگهانی که می تواند منجر به پوسته پوسته شدن، قرمزی و تورم شود اجتناب کنید.
- سولاریوم نکنید.
- سعی کنید در معرض آلایندههای شیمیایی قرار نگیرید.
