رادیوتراپی تابش نوع خاصی از انرژی است که توسط امواج یا ذرات حمل می‌شود. می‌تواند توسط دستگاه‌های خاصی تولید شود یا توسط موادی به نام رادیواکتیو آزاد شود. این انرژی در پزشکی برای اهداف تصویربرداری و همچنین برای درمان سرطان و برخی بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود. ما در این مقاله از ایران سرطان به بررسی رادیوتراپی پرداخته‌ایم. تا آخر این مقاله همراه ما بمانید.
رادیوتراپی چیست؟
تابش نوع خاصی از انرژی است که توسط امواج یا ذرات حمل می‌شود. می‌تواند توسط دستگاه‌های خاصی تولید شود یا توسط موادی به نام رادیواکتیو آزاد شود. این انرژی در پزشکی برای اهداف تصویربرداری و همچنین برای درمان سرطان و برخی بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود. دستگاه‌های خاصی برای هدایت پرتو به اندام بیمار مورد نیاز است. به این ترتیب استفاده از انرژی پرتوهای با دوز بالا برای درمان، «رادیوتراپی» یا «پرتودرمانی» نامیده می‌شود.
رادیوتراپی در چه بیماری‌هایی استفاده می‌شود؟
رادیوتراپی در نوع سرطانی که تقریباً در هر قسمتی از بدن و تقریباً در 50 درصد بیماران سرطانی رخ می‌دهد، استفاده می‌شود. برای برخی از انواع سرطان، پرتودرمانی تنها راه درمان است. رادیوتراپی یک روش درمانی است که می‌تواند به تنهایی یا همراه با جراحی و یا درمان دارویی (شیمی درمانی) اعمال شود که در آن می‌توان در بسیاری از بیماران به بهبودی کامل دست یافت.
رادیوتراپی به منظور کوچک کردن تومور قبل از جراحی، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که ممکن است پس از جراحی در سطح میکروسکوپ در بدن باقی مانده باشند، به عنوان درمان اولیه بیماری استفاده می‌شود. در برخی موارد که امکان درمان کامل بیماری وجود ندارد. پرتودرمانی را می‌توان برای کاهش شکایات بیمار مانند درد و خونریزی اعمال کرد. این نوع درمان «درمان تسکین دهنده» نامیده می‌شود.
رادیوتراپی چگونه انجام می‌شود؟
رادیوتراپی به دو صورت انجام می‌شود. خارجی و داخلی. در برخی بیماران می‌توان این دو شکل را پشت سر هم اعمال کرد. در ادامه به بررسی بیشتر انواع رادیوتراپی پرداخته‌ایم.
رادیوتراپی خارجی
در اکثر بیماران، رادیوتراپی به صورت خارجی اعمال می‌شود. رادیوتراپی خارجی درمانی است که عموماً در مراکز درمانی و کلینیک‌های سرپایی انجام می‌شود و با هدایت پرتوها به بافت بیمار با استفاده از دستگاه‌های رادیوتراپی انجام می‌شود. درمان‌های خارجی تا سال‌های اخیر به صورت دو بعدی با دستگاه‌هایی به نام Cobalt-60 یا شتاب دهنده خطی انجام میشد. در درمان‌های دو بعدی، آسیب بافت طبیعی و عوارض جانبی شایع‌تر بود، زیرا برای رساندن دوز کافی به حجم مورد نیاز به حاشیه‌های ایمنی گسترده‌ای نیاز بود.
با این حال، در سال‌های اخیر، به لطف تغییرات تکنولوژیکی در دستگاه‌های رادیوتراپی، رادیوتراپی سه‌بعدی کانفورمال، IMRT (رادیوتراپی تنظیم‌شده با شدت)، پرتودرمانی بدن استریوتاکتیک (مبتنی بر لیناک، گاماکنایف، سایبرنایف) روی ناحیه مورد نظر اعمال می‌شود. پس از تصمیم گیری برای انجام پرتودرمانی، پزشک نیز تصمیم می‌گیرد که کدام دستگاه برای بیمار مناسب‌تر است.
رادیوتراپی داخلی
در رادیوتراپی داخلی ماده یا منبع رادیواکتیو مستقیماً در تومور یا داخل حفره بدن با سیم یا لوله‌های نازک قرار می‌گیرد.
رادیوتراپی استریوتاکتیک
در پرتودرمانی استریوتاکتیک، دوز تابشی (مخرب) را به نقاط خاصی و حداکثر محافظت از بافت‌های طبیعی را فراهم می‌کند. این درمان‌ها اغلب در تومورهای ۳ سانتی‌متری یا کمتر به‌طور مؤثر مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از آن در بیمارانی که نمی‌توانند در مراحل اولیه سرطان ریه تحت عمل جراحی قرار گیرند، رایج‌ترین حوزه کاربرد است. همچنین می‌توان آن را به صورت جداگانه در محل‌های بیماری متاستاتیک اعمال کرد. درمان اغلب با 1-3 برنامه پس از برنامه‌ریزی خاص انجام می‌شود. می‌توان از دستگاه‌های ویژه و همچنین با شتاب دهنده‌های خطی خاصی استفاده کرد. این یک روش درمانی بدون درد با حداقل عوارض جانبی است.
طرح درمان رادیوتراپی و مراحل آماده سازی چیست؟
در این قسمت به بررسی نکاتی که قبل از رادیوتراپی باید رعایت شود، پرداخته‌ایم. این‌ها عبارتند از:
توموگرافی برنامه ریزی کامپیوتری
قبل از شروع درمان رادیوتراپی، یک جلسه مقدماتی همراه با توموگرافی برنامه ریزی کامپیوتری برگزار می‌شود. هدف شخصی کردن درمان و تعیین روش پرتودهی است که باید با توجه به نوع و وسعت سرطان انتخاب شود. جزئیات این جلسه مقدماتی و خود درمان (به خصوص دفعات و مدت جلسات) در اولین معاینه توسط متخصص رادیو انکولوژی به بیمار اطلاع داده می‌شود.
شناسایی نواحی دارای تومور یا گسترش تومور
در جلسه رادیوتراپی، موقعیتی که بیمار باید در داخل دستگاه بگیرد، مشخص می‌شود و سپس توموگرافی کامپیوتری در این موقعیت گرفته می‌شود. تهیه طرح درمان با توموگرافی کامپیوتری، تعیین تومور یا مناطق پرخطر برای گسترش تومور و همچنین تشخیص بافت‌های طبیعی که نیاز به محافظت دارند را ممکن می‌سازد.
تنظیم دوز پرتو
پس از تعیین حجم هدف و بافت طبیعی توسط بخش‌های توموگرافی، پزشک میزان دوز اشعه مورد نیاز بیمار، نحوه تزریق این دوز و تعداد جلسات را تعیین می‌کند.
تعیین منبع پرتو
منابع پرتوی مورد استفاده در رادیوتراپی متنوع است. پزشک ممکن است از اشعه ایکس یا پرتو الکترونی استفاده کند. انتخاب منبع تابش مورد استفاده با توجه به نوع تومور، محل آن در بدن و به ویژه عمق آن تعیین می‌شود. اشعه ایکس با انرژی بالا برای درمان بسیاری از انواع سرطان استفاده می‌شود. از سوی دیگر، پرتوهای الکترونی می‌توانند برخی از بیماری‌های پوستی را درمان کنند.
علامت گذاری ناحیه‌ای که باید تحت تابش قرار گیرد
با ایجاد علامت گذاری روی پوست بیمار توسط پرتودرمانگر، «حجم هدف» تحت شرایط یکسان از یک جلسه رادیوتراپی تا جلسه بعدی تحت تابش قرار می‌گیرد. برای این منظور از قلم‌های جوهر غیر قابل جابجایی استفاده می‌شود و یا می‌توان تاتو انجام داد. اما باید مراقب بود که در هنگام شستشو این آثار باقی نماند. زیرا این علائم تا پایان درمان بیمار مورد نیاز خواهد بود. در صورت پاک شدن، لازم است به درمانگر اطلاع داده شود. بیمار نباید خودش علائم پاک شده را تکمیل کند.
پیگیری اثر درمانی
پس از شروع درمان، پزشک پاسخ بیمار به درمان، وضعیت عمومی و عوارض احتمالی درمان را تحت نظر دارد. این کنترل معمولا یک بار در هفته انجام می‌شود، اما ممکن است تعداد دفعات آن با توجه به نیاز بیمار متفاوت باشد. دریافت به موقع درمان‌های برنامه ریزی شده بسیار مهم است. اختلال در برنامه می‌تواند اثربخشی مورد انتظار درمان را کاهش دهد.
روند درمان چگونه است؟
قبل از شروع درمان، بیمار لباس‌های خود را در می‌آورد و روپوش می‌پوشد. به همین دلیل توصیه می‌شود با لباس‌هایی که به راحتی قابل تعویض هستند به درمان مراجعه کنید. تکنسین پرتودرمانی از خطوط مشخص شده قبلی روی پوست بیمار برای شناسایی ناحیه درمان استفاده می‌کند. بیمار باید روی یک صندلی مخصوص بنشیند یا روی تخت درمان دراز بکشد. هر جلسه به 15 تا 30 دقیقه در اتاق درمان نیاز دارد، تحویل دوز پرتو در 1 تا 5 دقیقه انجام می‌شود. رادیوتراپی خارجی به اندازه اشعه ایکس بدون درد است.
تکنسین پرتودرمانی قبل از شروع پرتو دهی اتاق را ترک می‌کند. دستگاه‌ها از یک اتاق کوچک، توسط تکنسین کنترل می‌شوند. بیمار همچنین می‌تواند از طریق مانیتور یا پنجره، تکنسین را تماشا کند. در ضمن وقتی بیمار صحبت می‌کند، صدای او از بلندگو شنیده می‌شود و با تکنسین تماس می‌گیرد. هنگامی که دستگاه‌های رادیوتراپی به دلیل ساختار بزرگشان در زوایای مختلف در اطراف ناحیه درمان می‌چرخند، ممکن است یک محیط پر سر و صدا ایجاد شود.
