مانند سایر درمان‌های سرطان، عوارض پرتودرمانی می‌تواند شامل خستگی عمومی، تحریک پوست و سایر عوارض جانبی بسته به قسمتی از بدن شود که تحت درمان قرار می‌گیرد. واکنش هر فردی به درمان متفاوت است. هر گونه عوارض شایع پرتودرمانی بستگی به نوع سرطان، محل آن، دوز تابش و سلامت کلی شما دارد. برخی از افراد به هیچ وجه عوارض شایع پرتودرمانی را تجربه نمی‌کنند، در حالی که برخی دیگر عوارض جانبی بسیار کمی را تجربه می‌کنند. در ابتدا نمی‌توان فهمید چه کسانی ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. قبل از درمان، از تیم درمان سرطان خود بپرسید که در طول درمان چه انتظاری دارید و با چه مسائلی مواجه خواهید شد.
همچنین مطالعه کنید : عوارض پرتو درمانی مغز که لازم است بدانید!
عوارض پرتودرمانی و مراقبت از خود در طول درمان
برای محافظت از سلامت خود در طول پرتودرمانی باید مراقبت ویژه‌ای از خود داشته باشید. تیم مراقبت از سرطان می‌تواند بر اساس برنامه درمانی و عوارض شایع پرتودرمانی احتمالی، شما را راهنمایی کنند. در اینجا چند نکته کلی وجود دارد:
مطمئن شوید که استراحت کافی دارید. ممکن است بیش از حد معمول احساس خستگی کنید. سعی کنید شب‌ها خواب خوب و آرامی داشته باشید. خستگی شدید می‌تواند تا چند هفته پس از پایان درمان ادامه یابد.
از یک رژیم غذایی متعادل و سالم پیروی کنید. بسته به قسمتی از بدن شما که در معرض تشعشع است، تیم مراقبت از سرطان ممکن است تغییراتی را در رژیم غذایی شما توصیه کند.
به تیم درمان خود در مورد تمام دارو‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید بگویید. لیست کاملی از هر چیزی که مصرف می‌کنید و تعداد دفعات مصرف آن، حتی چیز‌هایی مانند آسپرین، ویتأمین‌ها یا گیاهان دارویی را به تیم خود ارائه دهید. به یاد داشته باشید که در مواقع نیاز مصرف کنید، مانند قرص‌های خواب، ضد اسید‌ها، دارو‌های سردرد و آنتی هیستأمین‌ها.
در ناحیه درمان، از پوست تحت تابش خود مراقبت کنید. اگر پرتودرمانی خارجی دریافت می‌کنید، پوست ناحیه درمان ممکن است حساس‌تر شود یا شبیه آفتاب سوختگی به نظر برسد. قبل از استفاده از صابون، لوسیون، دئودورانت، دارو، عطر، لوازم آرایشی، پودر یا هر چیز دیگری در ناحیه تحت درمان، با پزشک معالج خود مشورت کنید. برخی از این محصولات ممکن است پوست حساس را تحریک کنند.
در طول پرتودرمانی چه احساسی خواهید داشت؟
بسیاری از بیماران در طول پرتودرمانی احساس خستگی می‌کنند و این می‌تواند بر احساسات آن‌ها تأثیر بگذارد. همچنین ممکن است احساس اضطراب، افسردگی، ترس، عصبانیت، ناامیدی، تنهایی یا درماندگی کنید. داشتن این نوع احساسات طبیعی است چرا که زندگی با سرطان و درمان آن استرس‌زا است.
آیا عوارض پرتودرمانی فعالیت را محدود می‌کند؟
عوارض جانبی می‌تواند توانایی شما را برای انجام برخی کار‌ها محدود کند. کاری که می‌توانید انجام دهید به احساس شما بستگی دارد. در این مورد با تیم درمان خود صحبت کنید. برخی از بیماران می‌توانند در حین دریافت پرتودرمانی به سر کار بروند یا از فعالیت‌های اوقات فراغت لذت ببرند. دیگران ممکن است احساس کنند که بیش از حد معمول به استراحت نیاز دارند و نمی‌توانند بیشتر از این کار کنند. تیم شما ممکن است محدود کردن فعالیت‌هایی را که ممکن است ناحیه تحت درمان را تحریک کند توصیه کند.
عوارض پرتودرمانی شامل چه مواردی است؟
پرتودرمانی می‌تواند عوارض جانبی زودرس و دیررس ایجاد کند. عوارض جانبی اولیه در طول درمان یا مدت کوتاهی پس از آن رخ می‌دهد. این عوارض جانبی کوتاه مدت، خفیف و قابل درمان هستند و معمولاً چند هفته پس از پایان درمان از بین می‌روند. شایع‌ترین عوارض جانبی اولیه، خستگی (احساس خستگی) و تغییرات پوستی است. سایر عوارض جانبی اولیه معمولاً مربوط به ناحیه تحت درمان است، مانند ریزش مو و مشکلات دهان، بسته به منطقه‌ای که پرتودرمانی در آن انجام شده است.
بروز عوارض شایع پرتودرمانی دیرهنگام ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. آن‌ها می‌توانند در هر بافت طبیعی بدن که تشعشع دریافت کرده است، ایجاد شوند. خطر عوارض جانبی دیرهنگام به ناحیه تحت درمان و دوز پرتو استفاده شده بستگی دارد. برنامه‌ریزی دقیق درمان می‌تواند به شما در جلوگیری از عوارض جانبی جدی طولانی مدت کمک کند. همیشه بهتر است با انکولوژیست پرتودرمانی خود در مورد خطر عوارض جانبی طولانی مدت صحبت کنید.
تیم درمان شما می‌تواند در مورد درمان، عوارض جانبی احتمالی و کار‌هایی که می‌توانید برای مراقبت از خود انجام دهید، به شما توصیه کنند. آن‌ها همچنین ممکن است در مورد سایر نگرانی‌های پزشکی شما با خودتان صحبت کنند. در مورد تغییرات در احساس خود و هر گونه عوارض جانبی از جمله تغییرات پوستی، خستگی، اسهال یا غذا خوردن به آن‌ها بگویید. مطمئن شوید که دستورالعمل‌های مراقبت در منزل را درک کرده‌اید و می‌دانید اگر سؤال بیشتری دارید با چه کسی تماس بگیرید. همچنین، اگر بعد از ساعت کاری، در شب یا در تعطیلات آخر هفته با مشکل مواجه شدید، مطمئن شوید که در صورت نیاز به کمک چه کاری انجام دهید.
خستگی
خستگی را می‌توان از نظر جسمی، ذهنی و احساسی احساس کرد. در افراد مبتلا به سرطان بسیار شایع است و اغلب با پرتودرمانی اتفاق می‌افتد. اکثر افراد پس از چند هفته پرتودرمانی احساس خستگی می‌کنند. این به این دلیل است که پرتودرمانی سلول‌های سرطانی و همچنین برخی از سلول‌های سالم را از بین می‌برد. خستگی معمولاً با ادامه درمان بدتر می‌شود. استرس ناشی از بیماری و سفر به مرکز درمانی می‌تواند خستگی را بدتر کند. مدیریت خستگی بخش مهمی از مراقبت است. خستگی ناشی از پرتودرمانی (یا خود سرطان) با خستگی زندگی روزمره متفاوت است و ممکن است با استراحت بهبود نیابد. ممکن است زمان زیادی طول بکشد و در فعالیت‌های عادی شما اختلال ایجاد کند. با این حال، معمولاً با گذشت زمان پس از پایان درمان از بین می‌رود.
فقط خودتان می‌دانید خسته هستید یا خیر. آزمایش یا اشعه ایکس نمی‌تواند میزان خستگی شما را تشخیص دهد یا توصیف کند. بهترین معیار برای سنجش خستگی، احساس شماست. شما می‌توانید سطح خستگی خود را خفیف، متوسط یا شدید تعریف کنید. یا می‌توانید از مقیاس ۰ تا ۱۰ استفاده کنید. که در آن ۰ به معنای عدم خستگی و ۱۰ بدترین خستگی است که می‌توانید تصور کنید.
- در هر صورت، مهم است که خستگی خود را به تیم مراقبت از سرطان خود توضیح دهید. حتماً با آن‌ها صحبت کنید اگر:
- خستگی شما بهبود نمی‌یابد، باز می‌گردد یا بدتر می‌شود.
- در طول یا بعد از یک فعالیت بیش از حد معمول خسته می‌شوید.
- شما احساس خستگی می‌کنید و به کاری که انجام می‌دهید، ارتباطی ندارد.
- گیج شده‌اید یا نمی‌توانید افکار خود را متمرکز کنید.
- شما نمی‌توانید بیش از ۲۴ ساعت از رختخواب بلند شوید.
- خستگی شما زندگی اجتماعی یا روال روزانه شما را مختل می‌کند.
- اگر نیاز به مرخصی از کار دارید، با کارفرمای خود صحبت کنید. همچنین ممکن است حقوق خاصی داشته باشید که به شما در حفظ شغلتان کمک کند.
مشکلات پوستی
پوست شما در ناحیه پرتودرمانی ممکن است قرمز، تحریک شده، متورم، تاول‌زده، آفتاب سوخته یا برنزه به نظر برسد. پس از چند هفته، پوست شما ممکن است خشک و پوسته پوسته شود و یا احساس خارش کنید. گاهی اوقات به این مشکل، درماتیت پرتویی گفته می‌شود. مهم است که هر گونه تغییر پوستی را به تیم مراقبت از سرطان خود بگویید. آن‌ها می‌توانند راه‌هایی را برای تسکین ناراحتی، کاهش تحریک بیشتر و جلوگیری از عفونت پیشنهاد کنند.
اکثر واکنش‌های پوستی پس از پایان درمان به آرامی محو می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، پوست درمان شده تیره‌تر باقی‌می‌ماند و ممکن است حساس‌تر از قبل باشد. شما باید با پوست خود ملایم باشید. چند راه برای انجام این کار وجود دارد که عبارتند از :
- از پوشیدن لباس‌های تنگ، زبر بافته شده یا زبر روی ناحیه درمان خودداری کنید. در عوض، از لباس‌های گشاد که پارچه‌های نرم و صافی دارند استفاده کنید.
- از مالش، مالیدن، خراشیدن و استفاده از نوار چسب روی پوست درمان شده خودداری کنید. اگر پوست شما نیاز به پوشاندن یا بسته‌بندی دارد، از نوار کاغذی یا نوار دیگر برای پوست حساس استفاده کنید. سعی کنید نوار را خارج از ناحیه درمان قرار دهید و هر بار نوار را در یک مکان قرار ندهید.
- بدون صحبت با پزشک، از اعمال گرما یا سرما (مانند پد گرم‌کننده، لامپ حرارتی یا کیسه یخ) به ناحیه درمان استفاده نکنید. حتی آب داغ می‌تواند به پوست شما آسیب برساند، بنابراین فقط از آب گرم برای شستن ناحیه تحت درمان استفاده کنید.
- از ناحیه تحت درمان در برابر نور خورشید محافظت کنید. پوست شما ممکن است به نور خورشید بسیار حساس باشد. در صورت امکان، قبل از بیرون رفتن، پوست ناحیه تحت درمان را با لباس‌های تیره یا محافظ در برابر اشعه ماوراء بنفش بپوشانید. از تیم مراقبت سرطان خود بپرسید که آیا باید از ضد آفتاب استفاده کنید یا خیر. اگر چنین است، از یک کرم ضد آفتاب با طیف وسیع با فاکتور محافظت در برابر آفتاب (SPF) حداقل ۳۰ استفاده کنید. کرم ضد آفتاب را مرتباً تجدید کنید. حتی پس از پایان پرتودرمانی به محافظت بیشتر از پوست خود در برابر نور خورشید ادامه دهید.
- فقط از آب گرم و صابون ملایم استفاده کنید. اجازه دهید آب روی ناحیه درمان جریان یابد و ناحیه را مالش ندهید. همچنین مراقب باشید تا زمانی که درمان به پایان نرسیده، آثار جوهر لازم برای پرتودرمانی خود را ( بخشی که پرتودرمانی علامت‌گذاری شده‌است) مالش ندهید.
- قبل از اصلاح ناحیه تحت درمان با تیم درمان سرطان خود مشورت کنید. آن‌ها ممکن است استفاده از ریش تراش برقی را توصیه کنند.
- قبل از استفاده از هر چیزی روی پوست در ناحیه درمان ، با تیم درمان خود مشورت کنید. این شامل پودر‌ها، کرم‌ها، عطر‌ها، دئودورانتها، روغن‌های بدن، پماد‌ها، لوسیون‌ها، محصولات رفع مو‌های زائد یا درمان‌های خانگی در حین درمان و برای چند هفته است. بسیاری از محصولات پوستی می‌توانند پوششی بر روی پوست ایجاد کنند که می‌تواند باعث تحریک شود و برخی حتی می‌توانند بر دوز تشعشع وارد شده به بدن تأثیر بگذارند.
ریزش مو
پرتودرمانی می‌تواند باعث ریزش مو شود. کلمه پزشکی این عارضه، آلوپسی است. اما مو‌ها فقط در ناحیه تحت درمان از بین می‌روند. برای مثال، پرتودرمانی به سر شما می‌تواند باعث ریزش برخی یا تمام مو‌های سرتان شود (حتی مو‌های شما، ابرو و مژه)، اما اگر پرتو درمانی در بخش دیگری مثل دست باشد، امکان ریزش مو روی سر بسیار کم خواهد شد.
اکثر مردم متوجه می‌شوند که مو‌هایشان پس از پایان درمان دوباره رشد می‌کند، اما مقابله با ریزش مو می‌تواند دشوار باشد. وقتی مو‌ها دوباره رشد می‌کنند، مو‌های شما ممکن است نازک‌تر یا متفاوت از قبل شوند. اگر سؤال یا نگرانی در مورد ریزش مو دارید از تیم مراقبت سرطان خود در این باره سوال کنید .
اگر مو‌هایتان را از دست بدهید، ممکن است پوست سرتان حساس باشد و بخواهید سرتان را بپوشانید. از کلاه یا روسری برای محافظت از سر خود در زیر نور خورشید استفاده کنید. اگر می‌خواهید کلاه گیس بپوشید، مطمئن شوید که آستر آن باعث تحریک پوست سر شما نشود.
شمارش خون پایین
به ندرت، پرتودرمانی می‌تواند تعداد گلبول‌های سفید یا پلاکت‌ها را کاهش دهد. این سلول‌های خونی به بدن شما کمک می‌کنند تا با عفونت مبارزه کند و از خونریزی جلوگیری کند. اگر آزمایش خون شما نشان دهنده شمارش خون پایین باشد، ممکن است درمان شما تا یک هفته قطع شود تا شمارش خون شما به حالت عادی بازگردد. اگر شیمی درمانی می‌کنید این عارضه جانبی بیشتر است.
مشکلات خوردن
تابش اشعه به ناحیه دهان یا گلو یا نواحی دستگاه گوارش (مثل معده یا روده) می‌تواند باعث مشکلات خوردن و گوارش شود. حتی اگر در طول درمان بی‌اشتهایی ایجاد شود، سعی کنید پروتئین و برخی از غذا‌های پرکالری مصرف کنید. پزشکان ثابت کرده‌اند که بیمارانی که خوب غذا می‌خورند بهتر می‌توانند درمان سرطان و عوارض جانبی آن را مدیریت کنند.
مقابله با مشکلات رژیم غذایی کوتاه مدت ممکن است ساده‌تر از آن چیزی باشد که فکر می‌کنید. چندین راهنما و کتابچه دستور العمل برای افرادی که برای غذا خوردن به کمک نیاز دارند وجود دارد.
دارو‌های محافظ رادیولوژیک برای کاهش عوارض شایع پرتودرمانی
یکی از راه‌های کاهش عوارض جانبی استفاده از دارو‌های محافظ رادیولوژیک است. این دارو‌ها قبل از پرتودرمانی برای محافظت از بافت‌های طبیعی خاص در ناحیه درمان تجویز می‌شوند. امروزه پرمصرف‌ترین دارو، آمیفوستین است. از این دارو می‌توان برای کاهش مشکلات دهانی ناشی از پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان سر و گردن استفاده کرد.
عوارض شایع پرتودرمانی چقدر طول می‌کشد؟
عوارض جانبی پرتودرمانی معمولاً در هفته دوم یا سوم درمان، بسته به دوز و برنامه توصیه شده، شروع می‌شود. اکثر عوارض جانبی ظرف چند ماه پس از قطع درمان ناپدید می‌شوند. برخی از عوارض جانبی ممکن است پس از پایان درمان باقی بمانند، زیرا آسیب به سلول‌های سالم ناشی از تشعشع طول می‌کشد تا بهبود یابد. راه‌هایی برای کاهش ناراحتی ناشی از تشعشع وجود دارد. اگر عوارض جانبی بدی داشته باشید، پزشک ممکن است درمان‌های شما را برای مدتی متوقف کند، زمان‌بندی یا نوع درمانی را که دریافت می‌کنید را تغییر دهد. به تیم درمان خود در مورد هر گونه تأثیری که متوجه می‌شوید بگویید تا بتوانند به شما کمک کنند.
مردم اغلب به دلیل طولانی شدن درمان یا عوارض جانبی دلسرد می‌شوند. اگر چنین احساسی دارید، با پزشک خود صحبت کنید. در صورت نیاز، آن‌ها می‌توانند راه‌هایی را برای کمک به احساس بهتر به شما پیشنهاد دهند.
