پرتودرمانی یکی از روش‌های درمان سرطان پوست است. در پرتودرمانی سرطان پوست از پرتو ایکس با انرژی بالا برای نابودکردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این نوشته ایران سرطان، درباره پرتو درمانی سرطان پوست را بخوانید.
پرتودرمانی سرطان پوست به دو صورت انجام می‌شود؛
گاهی به صورت خارجی (هنگامی که دستگاه بیرون از بدن سلول‌های سرطانی را هدف بگیرد)
گاهی به صورت داخلی (وقتی منبع تشعشع درون بدن در نزدیکی سلول‌های سرطانی قرار بگیرد) که به آن، براکی‌تراپی (Brachytherapy) نیز گفته می‌شود.
معمولاً برای سرطان غیرملانوم پوست از پرتودرمانی خارجی استفاده می‌شود. در برخی موارد، ممکن است پزشک از پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی) استفاده کند؛ اگرچه رایج نیست.
پرتودرمانی سطحی (سوپرفیشیال)، یکی از انواع پرتودرمانی خارجی است. این نوع پرتودرمانی برای درمان سرطان‌هایی که روی سطح پوست و یا نزدیک به سطح پوست باشند، استفاده می‌شود. با توجه به انرژی کم پرتوها در پرتودرمانی سطحی، برای درمان تومورهای تا عمق ۵ میلی‌متر استفاده می‌شود.
چه زمانی از پرتودرمانی سرطان پوست استفاده می‌شود؟
پرتو درمانی سرطان پوست، نوعی روش درمانی برای سرطان‌های غیرملانوم پوست مانند سرطان سلول پایه‌ای (BCC) و سرطان سلول سنگفرشی (SCC) است. این روش درمانی برای درمان سرطان‌های غیرملانوم پوست در موارد زیر بسیار کاربردی است:
- سرطان‌هایی که ناحیۀ وسیعی از پوست را فرا گرفته‌اند.
- سرطان‌هایی که در نواحی از بدن قرار دارند که امکان عمل جراحی در آنجا وجود ندارد.
- سرطان در ناحیه‌ای از بدن قرار دارد که در صورت جراحی، زیبایی شخص به شدت آسیب می‌بیند.
- افرادی که تمایلی به جراحی ندارند.
- افرادی که بیهوشی برای آن‌ها خطرناک است.
ممکن است پس از عمل جراحی، از پرتودرمانی استفاده شود؛ این کار، احتمال بازگشت سرطان را کاهش می‌دهد. انجام پرتودرمانی پس از عمل جراحی را درمان کمکی (اَدجوانت) می‌گویند.
در صورتی که سرطان به گره‌های لنفاوی یا سایر قسمت‌های بدن مانند ریه‌ها گسترش یافته باشد، از پرتودرمانی استفاده می‌شود.
برنامه‌ریزی جلسات پرتودرمانی
پیش از شروع پرتودرمانی، یک جلسه برنامه‌ریزی برای طراحی نقشه درمانی توسط اعضای تیم درمانی برگزار می‌شود. پزشک رادیوانکولوژیست، عضو اصلی تیم درمانی است. در این جلسه، موقعیت دقیق ناحیه‌ای که نیازمند پرتودرمانی است و همچنین مقدار (دوز) تابش مورد نیاز مشخص می‌شود.
پزشک در مورد پرتودرمانی، مزایا و عوارض جانبی و کارهایی که بیمار باید حین و بعد از درمان انجام دهد به او توضیح می‌دهد. سپس بیمار می‌تواند انتخاب کند که تحت درمان قرار بگیرد یا خیر. اگر بیمار قبول کند که تحت پرتودرمانی قرار بگیرد، قبل از رادیوتراپی، نقشه درمانی متناسب با شرایط وی طراحی می‌شود.
این جلسه بین ۱۵ دقیقه تا ۱ ساعت به طول می‌انجامد و معمولاً باید تصویربرداری به روش سی تی اسکن نیز برای شبیه‌سازی مراحل درمان قبل از شروع دوره پرتودرمانی انجام شود.
در تصاویر سی تی اسکن، ناحیۀ سرطانی و اطراف آن مشخص می‌شود. بسته به تشخیص تیم درمانی، ممکن است تصویربرداری‌های دیگری انجام شود تا بتوانند بهترین نقشۀ درمانی را تنظیم کنند. برنامۀ پرتودرمانی سرطان پوست که توسط تیم درمانی تنظیم می‌شود، صرفاً برای شما و متناسب با شرایط شماست.
تکنسین‌های بخش پرتودرمانی به شما می‌گویند که قرار است چه اتفاقی بیفتد. تیم پرتودرمانی به راحتی شما اهمیت بسیاری می‌دهد. با آن‌ها صحبت کنید تا موقعیتی راحت برای درمان پیدا شود. اگر دچار اضطراب شدید، به تکنسین اطلاع دهید. پزشک می‌تواند برای افزایش آرامش دارو تجویز کند.
تزریق ماده حاجب
بنابر تشخیص پزشک، ممکن است ماده حاجب درون ورید دست تزریق شود. در بیانی ساده، ماده حاجب نوعی رنگ است که باعث می‌شود بافت‌های بدن به صورت واضح‌تر در تصاویر حاصل از اسکن دیده شوند. در زبان عامیانه، به آن «عکس رنگی» گفته می‌شود.
پیش از تزریق مادۀ حاجب، پزشک از شما در مورد هرگونه بیماری یا حساسیت (آلرژی) سوال می‌کند. برخی از افراد به مادۀ حاجب حساسیت دارند و بدن‌شان نسبت به این ماده واکنش نشان می‌دهد.
انجام سی تی اسکن
وقتی در موقعیت قرار گرفتید، کارشناس پرتودرمانی علائمی روی پوست شما می‌گذارد. آن‌ها تخت را بالا آورده و به دستگاه وارد می‌کنند. سپس اتاق را ترک می‌کنند و تصویربرداری شروع می‌شود.
تصویربرداری حدود ۵ دقیقه طول می‌کشد. چیزی احساس نخواهید کرد. کارشناس می‌تواند شما را ببیند و صدای شما را بشنود.
علائم جوهر و تتو
کارشناس پرتودرمانی برای مشخص‌کردن ناحیه‌ای که باید تحت تابش پرتو قرار بگیرد، روی پوست بیمار، علامت‌های کوچکی (تَتو یا جوهر) می‌گذارد. آن‌ها از این علامت‌ها برای یکسان بودن موقعیت روزانه درمان استفاده می‌کنند. تتو کمک می‌کند هر روز ناحیه دقیقا یکسانی درمان شود.
آن‌ها همچنین ممکن است خطوطی با ماژیک در اطراف تتو بکشند.
از کارشناس رادیوتراپی بپرسید که چگونه باید از این علائم مراقبت کرد. خطوطی که با ماژیک ترسیم شده ممکن است به مرور زمان پاک شود، اما تتو پاک نمی‌شود. در صورتی کمرنگ شدن یا پاک شدن خطوط به کارشناس پرتودرمانی اطلاع دهید. هرگز نباید خودتان اقدام به ترسیم مجدد خطوط کنید.
قالب و ماسک
ممکن است بیمار به قالب‌گیری از بدن احتیاج داشته باشد. این قالب پلاستیکی باعث می‌شود از حرکت بدن در حین درمان جلوگیری شود؛ همچنین به تکرارپذیری وضع بیمار در یک شرایط ثابت در طول درمان کمک می‌کند. علاوه بر این، اگر سر بیمار نیازمند پرتودرمانی باشد، به ماسک احتیاج پیدا خواهد کرد. ماسک از حرکت سر جلوگیری می‌کند و در نتیجه هر روز وضعیت قرارگیری سر بیمار یکسان است.
پرتودرمانی در مناطق حساس بدن
تیم درمانی شما ممکن است از محافظ سربی برای محافظت از نواحی حساس بدن مانند چشم، بینی یا لب استفاده کند. محافظ‌های سربی فقط زمانی که در حال درمان هستید، روی ناحیۀ مورد نظر قرار می‌گیرند.
پس از طراحی نقشۀ پرتودرمانی
چند روز یا حداکثر ۳ هفته بعد از جلسه طراحی نقشه، پرتودرمانی سرطان پوست شروع خواهد شد. در طی این مدت اعضای تیم درمانی، نقشه درمانی متناسب با وضعیت شما را طراحی می‌کنند.
نحوۀ انجام پرتودرمانی سرطان پوست
پرتو درمانی سرطان پوست در بخش رادیوتراپی آنکولوژی بیمارستان‌ها و یا در کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود. تعداد جلسات پرتودرمانی بستگی به نوع سرطان پوست، محل آن، مرحله و میزان گسترش سرطان دارد.
جلسات پرتو درمانی سرطان پوست، سریع و بدون درد است و حدود ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد. به طور معمول، افراد ۵ بار در هفته جلسۀ پرتودرمانی خواهند داشت. این برنامۀ درمانی بین ۱ تا ۶ هفته ادامه دارد. اگرچه پرتودرمانی خارجی صرفاً تومور را هدف قرار می‌دهد اما بر برخی از بافت‌های سالم اطراف تومور نیز تأثیر می‌گذارد. وقفۀ ۲ روزه در درمان در هر هفته، به بدن این امکان را می‌دهد تا این آسیب را ترمیم کند.
پرتودرمانی سرطان پوست برای افراد ضعیف و مسن با شدت کمتری انجام می‌شود؛ بنابراین نیازی به حضور روزانه در بخش رادیوتراپی انکولوژی ندارند. ممکن است برنامۀ درمانی برخی افراد شامل پرتودرمانی یک بار در هفته یا ۲ تا ۳ بار در هفته باشد.
برخی از افراد ممکن است صرفاً یک جلسه، تحت پرتودرمانی قرار بگیرند. پزشک، برنامه‌ای متناسب با شرایط بیمار تنظیم می‌کند.
قبل از شروع دورۀ درمانی، اعضای تیم درمانی به شما می‌گویند که قرار است چه اتفاقی در اتاق پرتودرمانی بیفتد. می‌توانید هر سوال یا نگرانی که دارید، با آن‌ها مطرح کنید.
در طول فرایند پرتودرمانی
در طول پرتودرمانی، چیزی حس نخواهید کرد. ممکن است صداهایی مانند بوق از دستگاه بشنوید. ضمناً دستگاه به آرامی پوست شما را لمس می‌کند؛ بنابراین ممکن است فشار اندکی را روی پوست خود احساس کنید اما در حدی نیست که به شما آسیب برساند.
از آنجا که نحوۀ قرارگیری شما در دستگاه بسیار مهم است، ممکن است کمی زمان ببرد تا تکنسین‌ها شما را در مناسب‌ترین موقعیت قرار دهند. آن‌ها باید قالب و ماسک را نیز در موقعیت صحیح جای‌گذاری کنند. ممکن است تیم پزشکی از اسکن‌های تصویربرداری (مانند MRI و سی تی اسکن) برای شناسایی محل دقیق تومور استفاده کنند. زمانی که روی تخت دراز می‌کشید، تا حد امکان آرامش خود را حفظ کرده و حرکت نکنید؛ هیچ چیز ترسناکی وجود ندارد!
برای شروع فرایند پرتودرمانی خارجی، بيمار روی تخت درمان دراز می‌کشد و از وی خواسته می‌شود تا برای چند دقيقه در طول تابش‌دهی، بی‌حركت باقی بماند. البته بلع و تنفس آرام و طبيعی مانعی ندارد. قالب و ماسک نیز به بی‌حرکت‌ماندن بیمار کمک می‌کنند. هنگامی که در موقعیت مناسب قرار گرفتید، تکنسین‌های اتاق پرتودرمانی، اتاق را ترک خواهند کرد؛ زیرا این افراد نباید در معرض تابش پرتو قرار بگیرند و باید از اتاق کتنرل، دستگاه را کنترل کنند. در حدود ۱۵ دقیقه در اتاق تنها خواهید بود.
داخل اتاقی كه بیمار پرتو می‌گيرد، دوربين مداربسته‌ای قرار دارد كه به مانيتورهای خارج از اتاق متصل است و كارشناسان پرتودرمانی می‌توانند بیمار را داخل اين مانيتور ببينند و در صورت لزوم از طريق بلندگو با وی صحبت كنند. آن‌ها ممکن است از شما بخواهند که نفس خود را حبس کرده یا گاهی نفس عمیق بکشید. همچنین در صورتی که هر مشکلی داشتید، می‌توانید از طریق سیستم ارتباطی اتاق با آن‌ها صحبت کنید و یا دست خود را بالا ببرید.
شما رادیواکتیو نخواهید شد
در پرتودرمانی خارجی، رادیواکتیو نمی‌شوید و هیچ اشعه‌ای در بدن شما باقی نمی‌ماند. بنابراین می‌توانید بدون هیچ نگرانی به افراد مختلف از جمله کودکان و خانم‌های باردار نزدیک شوید.
عوارض جانبی پرتودرمانی
همۀ روش‌های درمانی عوارض جانبی دارند و در افراد مختلف، متفاوت هستند. در ادامه، برخی از عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی خارجی را ذکر می‌کنیم:
خشک و دردناک و زخمی‌شدن پوست
پرتو درمانی سرطان پوست می‌تواند باعث قرمزشدن و زخم‌شدن ناحیه‌ای که تحت تابش پرتو قرار می‌گیرد، بشود. پس از اتمام دوران درمان، این علائم ناپدید می‌شوند.
ضمناً پرتودرمانی خارجی می‌تواند باعث خشکی و خارش پوست شود. سعی کنید پوست خود را نخارانید. با پزشک خود صحبت کنید تا در صورت امکان با تجویز دارو، خارش و خشکی پوست را کاهش دهد.
خارش و سفت‌شدگی پوست
ممکن است پوست شما حالت پوسته‌پوسته پیدا کرده و دچار خارش شود. هنگامی که دَلَمه پوست جدا شده و می‌افتد، پوست جدیدی در زیر آن ظاهر می‌شود. این ناحیه از پوست در آینده نسبت به نور خورشید حساس‌تر خواهد بود. بنابراین، باید به خوبی از آن محافظت شود.
ریزش مو
اگر در قسمتی از بدن که مو دارد، پرتودرمانی انجام شود، ممکن است مقداری ریزش مو داشته باشید. معمولاً موها مدتی بعد از درمان رشد خواهند کرد. توجه داشته باشید که ریزش مو می‌تواند دائمی باشد. ممکن است مدتی طول بکشد تا موهای شما دوباره رشد کنند؛ این مسئله بستگی به شدت پرتوهای تابیده‌شده دارد.
خون‌ریزی
ممکن است مقداری خون‌ریزی در محل پرتودرمانی داشته باشید. تا زمان توقف خون‌ریزی، با استفاده از پانسمان خشک و استریل، فشار اندکی روی زخم وارد کنید. توصیه‌های گفته‌شده توسط تیم درمانی را به خاطر سپرده و در صورت لزوم، آن‌ها را اجرا کنید.
عفونت
ناحیه‌ای از پوست که تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرد را باید به دقت زیر نظر داشته باشید. در صورت مشاهدۀ علائم عفونت از قبیل ترشحات سبز یا زردرنگ و یا هر علامت غیرمعمول دیگر، با پزشک تماس بگیرید. ممکن است پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
مراقبت از پوست در طول دوره پرتودرمانی
تیم پرتودرمانی به شما خواهند گفت که در طول دوره پرتودرمانی سرطان پوست و پس از آن، چطور از پوست خود مراقبت کنید. مواردی چون:
- پوست خود را به آرامی با آب گرم بشویید.
- از عطر، صابون‌های معطر و لوسیون‌ها در ناحیۀ تحت‌درمان استفاده نکنید؛ زیرا باعث تحریک پوست می‌شوند.
- با استفاده از یک حولۀ نرم، پوست خود را خشک کنید اما آن را مالش ندهید.
- ناحیۀ تحت درمان را اصلاح (shave) نکنید.
- از کرم یا پانسمان در ناحیۀ تحت‌درمان استفاده نکنید؛ مگر این که متخصص پرتودرمانی به شما توصیه کرده باشد.
