پرتو درمانی (رادیوتراپی) یکی از روش‌های درمانی مورد استفاده برای سرطان پوست است. این روش ممکن است به تنهایی یا به ترکیب با سایر روش‌های درمانی مثل جراحی یا شیمی درمانی به کار گرفته شود. استفاده از پرتوهای پرانرژی به منظور تخریب سلول‌های سرطانی و جلوگیری از رشد آن‌ها از جمله هدف‌های اصلی این روش است. ما در این مقاله از ایران سرطان به بررسی پرتو درمانی سرطان پوست پرداخته‌ایم.
پرتو درمانی سرطان پوست چیست؟
پرتو درمانی (رادیوتراپی) یک روش درمانی است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی، به منظور ازبین بردن سلول‌های سرطانی یا کاهش حجم و رشد آن‌ها، درمان بیماری‌های سرطانی انجام می‌شود. این پرتوها به دقت به منطقه مورد نظر تابانده می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را تخریب کنند یا از رشد آن‌ها جلوگیری کنند. پرتو درمانی می‌تواند به صورت مستقل یا به ترکیب با سایر روش‌های درمانی مثل جراحی یا شیمی درمانی استفاده شود.
این روش معمولاً توسط یک تیم درمانی تحت نظر پزشکان متخصص در زمینه رادیوتراپی اجرا می‌شود. انجام پرتو درمانی ممکن است به صورت خارجی (پرتوهای پرانرژی از خارج بدن به منطقه مورد نظر ارسال می‌شوند) یا داخلی (پرتوهای پرانرژی به صورت مستقیم در داخل بدن قرار داده می‌شوند) صورت گیرد. هدف اصلی پرتو درمانی در سرطان پوست یا دیگر بیماری‌های سرطانی، کاهش یا تخریب سلول‌های سرطانی بدون تخریب زیاد سلول‌های سالم است.
این روش می‌تواند در کنترل رشد سرطان، کاهش علائم و علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشد. به هر حال، نوع و مدت زمان پرتو درمانی و نحوه استفاده از آن بستگی به نوع سرطان پوست، مرحله بیماری و دیگر عوامل بالینی دارد و توسط پزشکان تخصصی تعیین می‌شود.
همچنین بیش‌تر بخوانید: شایع‌ترین سرطان‌های پوست
نحوۀ انجام پرتودرمانی سرطان پوست
پرتو درمانی سرطان پوست در بخش رادیوتراپی آنکولوژی بیمارستان‌ها و یا در کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود. تعداد جلسات پرتودرمانی بستگی به نوع سرطان پوست، محل آن، مرحله و میزان گسترش سرطان دارد. جلسات پرتو درمانی سرطان پوست، سریع و بدون درد است و حدود ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد. به طور معمول، افراد ۵ بار در هفته جلسۀ پرتودرمانی خواهند داشت. این برنامۀ درمانی بین ۱ تا ۶ هفته ادامه دارد. اگرچه پرتودرمانی خارجی صرفاً تومور را هدف قرار می‌دهد اما بر برخی از بافت‌های سالم اطراف تومور نیز تأثیر می‌گذارد. وقفۀ ۲ روزه در درمان در هر هفته، به بدن این امکان را می‌دهد تا این آسیب را ترمیم کند.
پرتودرمانی سرطان پوست برای افراد ضعیف و مسن با شدت کمتری انجام می‌شود؛ بنابراین نیازی به حضور روزانه در بخش رادیوتراپی انکولوژی ندارند. ممکن است برنامۀ درمانی برخی افراد شامل پرتودرمانی یک بار در هفته یا ۲ تا ۳ بار در هفته باشد. برخی از افراد ممکن است صرفاً یک جلسه، تحت پرتودرمانی قرار بگیرند. پزشک، برنامه‌ای متناسب با شرایط بیمار تنظیم می‌کند. مراحل انجام پرتو درمانی سرطان پوست عبارتاند از:
- تزریق ماده حاجب
- انجام سی تی اسکن
- علائم جوهر و تتو
- قالب و ماسک
در ادامه به بررسی این مراحل پرداخته‌ایم.
تزریق ماده حاجب در پرتو درمانی سرطان پوست
بنابر تشخیص پزشک، ممکن است ماده حاجب درون ورید دست تزریق شود. در بیانی ساده، ماده حاجب نوعی رنگ است که باعث می‌شود بافت‌های بدن به صورت واضح‌تر در تصاویر حاصل از اسکن دیده شوند. در زبان عامیانه، به آن «عکس رنگی» گفته می‌شود. پیش از تزریق ماده حاجب، پزشک از شما در مورد هرگونه بیماری یا حساسیت (آلرژی) سوال می‌کند. برخی از افراد به مادۀ حاجب حساسیت دارند و بدن‌شان نسبت به این ماده واکنش نشان می‌دهد.
انجام سی تی اسکن
وقتی در موقعیت قرار گرفتید، کارشناس پرتودرمانی علائمی روی پوست شما می‌گذارد. آن‌ها تخت را بالا آورده دستگاه را وارد می‌کنند. سپس اتاق را ترک می‌کنند و تصویربرداری شروع می‌شود. تصویربرداری حدود ۵ دقیقه طول می‌کشد. چیزی احساس نخواهید کرد. کارشناس می‌تواند شما را ببیند و صدای شما را بشنود.
علائم جوهر و تتو
کارشناس پرتودرمانی برای مشخص‌کردن ناحیه‌ای که باید تحت تابش پرتو قرار بگیرد، روی پوست بیمار، علامت‌های کوچکی (تَتو یا جوهر) می‌گذارد. آن‌ها از این علامت‌ها برای یکسان بودن موقعیت روزانه درمان استفاده می‌کنند. تتو کمک می‌کند هر روز ناحیه دقیقا یکسانی درمان شود. آن‌ها همچنین ممکن است خطوطی با ماژیک در اطراف تتو بکشند.
از کارشناس رادیوتراپی بپرسید که چگونه باید از این علائم مراقبت کرد. خطوطی که با ماژیک ترسیم شده ممکن است به مرور زمان پاک شود، اما تتو پاک نمی‌شود. در صورتی کمرنگ شدن یا پاک شدن خطوط به کارشناس پرتودرمانی اطلاع دهید. هرگز نباید خودتان اقدام به ترسیم مجدد خطوط کنید.
قالب و ماسک در پرتو درمانی سرطان پوست
ممکن است بیمار به قالب‌گیری از بدن احتیاج داشته باشد. این قالب پلاستیکی باعث می‌شود از حرکت بدن در حین درمان جلوگیری شود؛ همچنین به تکرارپذیری وضع بیمار در یک شرایط ثابت در طول درمان کمک می‌کند. علاوه بر این، اگر سر بیمار نیازمند پرتودرمانی باشد، به ماسک احتیاج پیدا خواهد کرد. ماسک از حرکت سر جلوگیری می‌کند و در نتیجه هر روز وضعیت قرارگیری سر بیمار یکسان است. ماسک، به ثابت‌ماندن وضعیت بدن کمک می‌کند.
فرآیند حین انجام پرتو درمانی سرطان پوست چگونه است؟
در طول پرتودرمانی، چیزی حس نخواهید کرد. ممکن است صداهایی مانند بوق از دستگاه بشنوید. ضمناً دستگاه به آرامی پوست شما را لمس می‌کند؛ بنابراین ممکن است فشار اندکی را روی پوست خود احساس کنید اما در حدی نیست که به شما آسیب برساند. از آنجا که نحوه قرارگیری شما در دستگاه بسیار مهم است، ممکن است کمی زمان ببرد تا تکنسین‌ها شما را در مناسب‌ترین موقعیت قرار دهند. آن‌ها باید قالب و ماسک را نیز در موقعیت صحیح جای‌گذاری کنند. ممکن است تیم پزشکی از اسکن‌های تصویربرداری (مانند MRI و سی تی اسکن) برای شناسایی محل دقیق تومور استفاده کنند. زمانی که روی تخت دراز می‌کشید، تا حد امکان آرامش خود را حفظ کرده و حرکت نکنید؛ هیچ چیز ترسناکی وجود ندارد!
برای شروع فرایند پرتودرمانی خارجی، بيمار روی تخت درمان دراز می‌کشد و از او خواسته می‌شود تا برای چند دقيقه در طول تابش‌دهی، بی‌حركت باقی بماند. البته بلع و تنفس آرام و طبيعی مانعی ندارد. قالب و ماسک نیز به بی‌حرکت‌ماندن بیمار کمک می‌کنند. هنگامی که در موقعیت مناسب قرار گرفتید، تکنسین‌های اتاق پرتودرمانی، اتاق را ترک خواهند کرد؛ زیرا این افراد نباید در معرض تابش پرتو قرار بگیرند و باید از اتاق کتنرل، دستگاه را کنترل کنند.
پرتو درمانی سرطان پوست چقدر طول می‌کشد؟
در حدود ۱۵ دقیقه در اتاق تنها خواهید بود. داخل اتاقی كه بیمار پرتو می‌گيرد، دوربين مداربسته‌ای قرار دارد كه به مانيتورهای خارج از اتاق متصل است و كارشناسان پرتودرمانی می‌توانند بیمار را داخل اين مانيتور ببينند و در صورت لزوم از طريق بلندگو با وی صحبت كنند.
آن‌ها ممکن است از شما بخواهند که نفس خود را حبس کرده یا گاهی نفس عمیق بکشید. همچنین در صورتی که هر مشکلی داشتید، می‌توانید از طریق سیستم ارتباطی اتاق با آن‌ها صحبت کنید و یا دست خود را بالا ببرید. در پرتودرمانی خارجی، رادیواکتیو نمی‌شوید و هیچ اشعه‌ای در بدن شما باقی نمی‌ماند. بنابراین می‌توانید بدون هیچ نگرانی به افراد مختلف از جمله کودکان و خانم‌های باردار نزدیک شوید.
چه زمانی از پرتو درمانی سرطان پوست استفاده می‌شود؟
پرتو درمانی سرطان پوست، نوعی روش درمانی برای سرطان‌های غیرملانوم پوست مانند سرطان سلول پایه‌ای (BCC) و سرطان سلول سنگفرشی (SCC) است. این روش درمانی برای درمان سرطان‌های غیرملانوم پوست در موارد زیر بسیار کاربردی است:
- سرطان‌هایی که ناحیۀ وسیعی از پوست را فرا گرفته‌اند.
- سرطان‌هایی که در نواحی از بدن قرار دارند که امکان عمل جراحی در آنجا وجود ندارد.
- سرطان در ناحیه‌ای از بدن قرار دارد که در صورت جراحی، زیبایی شخص به شدت آسیب می‌بیند.
- افرادی که تمایلی به جراحی ندارند.
- افرادی که بیهوشی برای آن‌ها خطرناک است.
ممکن است پس از عمل جراحی، از پرتودرمانی استفاده شود. این کار، احتمال بازگشت سرطان را کاهش می‌دهد. انجام پرتودرمانی پس از عمل جراحی را درمان کمکی (اَدجوانت) می‌گویند. در صورتی که سرطان به گره‌های لنفاوی یا سایر قسمت‌های بدن مانند ریه‌ها گسترش یافته باشد، از پرتودرمانی استفاده می‌شود.
جلسات پرتو درمانی سرطان پوست به چه صورت است؟
پیش از شروع پرتودرمانی، یک جلسه برنامه‌ریزی برای طراحی نقشه درمانی توسط اعضای تیم درمانی برگزار می‌شود. پزشک رادیوانکولوژیست، عضو اصلی تیم درمانی است. در این جلسه، موقعیت دقیق ناحیه‌ای که نیازمند پرتودرمانی است و همچنین مقدار (دوز) تابش مورد نیاز مشخص می‌شود. پزشک در مورد پرتودرمانی، مزایا و عوارض جانبی و کارهایی که بیمار باید حین و بعد از درمان انجام دهد به او توضیح می‌دهد. سپس بیمار می‌تواند انتخاب کند که تحت درمان قرار بگیرد یا خیر. اگر بیمار قبول کند که تحت پرتودرمانی قرار بگیرد، قبل از رادیوتراپی، تعداد جلسات درمانی متناسب با شرایط او طراحی می‌شود.
این جلسه بین ۱۵ دقیقه تا ۱ ساعت به طول می‌انجامد و معمولاً باید تصویربرداری به روش سی تی اسکن نیز برای شبیه‌سازی مراحل درمان قبل از شروع دوره پرتودرمانی انجام شود.
در تصاویر سی تی اسکن، ناحیۀ سرطانی و اطراف آن مشخص می‌شود. بسته به تشخیص تیم درمانی، ممکن است تصویربرداری‌های دیگری انجام شود تا بتوانند بهترین پلن درمانی را تنظیم کنند. برنامۀ پرتودرمانی سرطان پوست که توسط تیم درمانی تنظیم می‌شود، صرفاً برای شما و متناسب با شرایط شماست. تکنسین‌های بخش پرتودرمانی به شما می‌گویند که قرار است چه اتفاقی بیفتد. تیم پرتودرمانی به راحتی شما اهمیت بسیاری می‌دهد. با آن‌ها صحبت کنید تا موقعیتی راحت برای درمان پیدا شود. اگر دچار اضطراب شدید، به تکنسین اطلاع دهید. پزشک می‌تواند برای افزایش آرامش دارو تجویز کند.
عوارض پرتو درمانی سرطان پوست
همه روش‌های درمانی عوارض جانبی دارند و در افراد مختلف، متفاوت هستند. در ادامه، برخی از عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی خارجی را ذکر می‌کنیم. شایع‌ترین عوارض پرتو درمانی سرطان پوست عبارتاند از:
- خشک و دردناک و زخمی‌شدن پوست
- خارش و سفت‌شدگی پوست
- ریزش مو
- خون‌ریزی
- عفونت
در ادامه به بررسی این موارد پرداخته‌ایم.
خشک و دردناک و زخمی‌شدن پوست
پرتو درمانی سرطان پوست می‌تواند باعث قرمزشدن و زخم‌شدن ناحیه‌ای که تحت تابش پرتو قرار می‌گیرد، بشود. پس از اتمام دوران درمان، این علائم ناپدید می‌شوند. ضمناً پرتودرمانی خارجی می‌تواند باعث خشکی و خارش پوست شود. سعی کنید پوست خود را نخارانید. با پزشک خود صحبت کنید تا در صورت امکان با تجویز دارو، خارش و خشکی پوست را کاهش دهد.
خارش و سفت‌شدگی پوست
ممکن است پوست شما حالت پوسته پوسته پیدا کرده و دچار خارش شود. هنگامی که دَلَمه پوست جدا شده و می‌افتد، پوست جدیدی در زیر آن ظاهر می‌شود. این ناحیه از پوست در آینده نسبت به نور خورشید حساس‌تر خواهد بود. بنابراین، باید به خوبی از آن محافظت شود.
ریزش مو
اگر در قسمتی از بدن که مو دارد، پرتودرمانی انجام شود، ممکن است مقداری ریزش مو داشته باشید. معمولاً موها مدتی بعد از درمان رشد خواهند کرد. توجه داشته باشید که ریزش مو می‌تواند دائمی باشد. ممکن است مدتی طول بکشد تا موهای شما دوباره رشد کنند. این مسئله بستگی به شدت پرتوهای تابیده‌شده دارد.
خون‌ریزی
ممکن است مقداری خون‌ریزی در محل پرتودرمانی داشته باشید. تا زمان توقف خون‌ریزی، با استفاده از پانسمان خشک و استریل، فشار اندکی روی زخم وارد کنید. توصیه‌های گفته‌شده توسط تیم درمانی را به خاطر سپرده و در صورت لزوم، آن‌ها را اجرا کنید.
عفونت
ناحیه‌ای از پوست که تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرد را باید به دقت زیر نظر داشته باشید. در صورت مشاهده علائم عفونت از قبیل ترشحات سبز یا زردرنگ و یا هر علامت غیرمعمول دیگر، با پزشک تماس بگیرید. ممکن است پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
مراقبت از پوست در طول دوره پرتودرمانی
تیم پرتودرمانی به شما خواهند گفت که در طول دوره پرتودرمانی سرطان پوست و پس از آن، چطور از پوست خود مراقبت کنید. موارد زیر برای مراقبت از پوست در طول دوره پرتو درمانی مب‌بایت انجام دهید.
- پوست خود را به آرامی با آب گرم بشویید.
- از عطر، صابون‌های معطر و لوسیون‌ها در ناحیۀ تحت‌درمان استفاده نکنید؛ زیرا باعث تحریک پوست می‌شوند.
- با استفاده از یک حولۀ نرم، پوست خود را خشک کنید اما آن را مالش ندهید.
- ناحیۀ تحت درمان را اصلاح (shave) نکنید.
- از کرم یا پانسمان در ناحیۀ تحت‌درمان استفاده نکنید؛ مگر این که متخصص پرتودرمانی به شما توصیه کرده باشد.
همچنین بخوانید: جلوگیری از سرطان پوست!
