سیستم ایمنی یک سیستم بسیار پیچیده است که سلول‌ها و اندام‌های زیادی را شامل می‌شود. به لطف این سیستم، افراد از سرطان و بسیاری از بیماری‌های جدی محافظت می‌شوند. افراد دارای سیستم ایمنی سالم در برابر بیماری‌ها مقاوم هستند. با این حال در صورت ضعف ایمنی، حتی بیماری‌های میکروبی به ظاهر بی‌ضرر نیز می‌توانند منجر به تلفات حیاتی شوند. به همین جهت تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی بسیار مهم است.

امروزه به خوبی شناخته شده است که تغذیه، ورزش و وضعیت روانی بیماران سرطانی بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. شواهد علمی در مورد این موضوع در سال‌های اخیر افزایش یافته است.

سلول‌های سرطانی می‌توانند از سیستم ایمنی فرار کنند و همچنین سیستم ایمنی را سرکوب کنند. مطالعات نشان داده‌اند که عملکرد سلول‌های سیستم ایمنی بر بقای بیماران مبتلا به سرطان تأثیر می‌گذارد و نتایج درمان و بقا در بیمارانی که عملکرد سلولی سیستم ایمنی خوبی دارند بهتر است.

تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی

حمایت از سیستم ایمنی در کاهش خطر ابتلا به سرطان و افزایش شانس موفقیت در درمان سرطان از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر این، شیمی درمانی و رادیوتراپی برای درمان سرطان ممکن است اثرات منفی بر سیستم ایمنی بدن داشته باشد. امروزه ضمن ارائه خدمات پیشگیرانه و درمانی، این موضوع نادیده گرفته شده و به آن اهمیت لازم داده نمی‌شود. در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است که تغذیه، کاهش استرس، شرکت در گروه‌های حمایتی و ورزش باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. این موارد را در ادامه بررسی می‌کنیم.

ورزش برای تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی

مطالعات نشان داده‌اند که ورزش منظم سلول‌های سیستم ایمنی در خون را تحریک می‌کند. اعتقاد بر این است که ورزش با تنظیم وضعیت عصبی غدد درون ریز، تولید سلول‌های خونی، مرگ لکوسیت‌ها، سنتز پروتئین، متابولیسم قند و سیستم آنتی اکسیدانی بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. نشان داده شده است که ورزش منظم باعث تحریک سیستم ایمنی در بیماران مبتلا به سرطان سینه و بهبود کیفیت زندگی و روحیه بیمار می‌شود. ورزش‌های آرامبخش مانند یوگا نیز در کاهش استرس مفید هستند.

مدیریت رفتاری در جهت تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی

ترس، اضطراب و افسردگی در بیماران سرطانی شایع است. ما اغلب این وضعیت را تجربه می‌کنیم، به خصوص به این دلیل که مردم ما احساساتی‌تر هستند و نمی‌توانند تشخیص را بپذیرند. علاوه بر این، در محیط شلوغ بیمارستان‌ها، مکرراً با شرایطی مانند ناراحتی ناشی از تراکم، مشکل در صف انتظار (مانند معاینه، درمان، آزمایش خون)، خلق افسرده و شکست‌های درمانی دلسردکننده در سایر بیماران مواجه می‌شویم. این امر آسیب‌پذیری عاطفی بیمار را افزایش می‌دهد.

در کشور‌های پیشرفته، درمان بیماران سرطانی در محیط‌های آرام و بدون هرج و مرج انجام می‌شود، در مکان‌هایی که بیمار می‌تواند در مکانی مشخص با پزشک خود صحبت کند. دور بودن محیط درمان و معاینه از محیط سنتی بیمارستان، راحت بودن، شلوغ نبودن و جادار بودن آن می‌تواند به کاهش استرس بیمار کمک کند.

اعتماد بیمار به دانش و تجربه پزشک خود، توانایی او در صحبت کردن راجب اطلاعات به دست آمده از منابع مختلف و سهولت دسترسی به پزشک نیز مزایای قابل توجهی در کاهش استرس در طول درمان دارد. در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است که اختلالات روانی مانند استرس، اضطراب و افسردگی بر سیستم ایمنی بیماران سرطانی تأثیر منفی می‌گذارد.

چرا مدیریت رفتار و خلقیات در شیمی درمانی مهم است؟

وضعیت روانی بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، از نظر روانی بسیار مهم است که محیط درمانی که بیماران در معرض آن قرار می‌گیرند، راحت باشد و زمان داشته باشند که راحت با پزشک خود صحبت کنند. همچنین دریافت حمایت روانی اضافی در این زمینه مفید است. 

استرس طولانی مدت، هورمون‌های پاسخ به استرس مانند آدرنالین و کورتیکواستروئید‌ها را در بدن افزایش می‌دهد و باعث سرکوب سیستم ایمنی و کاهش توانایی بدن برای دفاع از خود و مبارزه با سرطان می‌شود. در بسیاری از مراکز پیشرفته سرطان، برنامه‌ها و درمان‌هایی برای کاهش استرس همراه با شیمی درمانی و رادیوتراپی اعمال می‌شود و بیماران در محیط راحت‌تری درمان می‌شوند.

نقش تغذیه در تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی

تغذیه بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. آنتی اکسیدان‌هایی مانند ویتأمین E و سلنیوم، عوامل تغذیه‌ای مانند ویتأمین A، ویتأمین D، روی، اسید لینولئیک و اسید‌های چرب امگا ۳ عملکرد سیستم ایمنی را تنظیم می‌کنند. دریافت کافی این عوامل در رژیم غذایی بیماران سرطانی مفید است.

برای برنامه تغذیه می‌توان از یک متخصص تغذیه با تجربه کمک گرفت. اعتقاد بر این است که رژیم گیاهخواری کم چرب، همراه با کاهش استرس و سایر درمان‌های مکمل، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند. بعضی از مواردی که به این امر کمک می‌کنند، عبارتند از : ماهی تازه، سبزیجات، قارچ، گیاهان دارویی، چای، اسید‌های چرب امگا ۳ (در ماهی‌هایی مانند سالمون و ماهی خال مخالی به وفور وجود دارد)، کربوهیدرات‌های پیچیده، ماست.

ما می‌توانیم مواد مغذی را به ۳ گروه اصلی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها تقسیم کنیم. همچین می‌توان پیشنهادات در این زمینه را به شرح زیر فهرست کرد :

کربوهیدرات

کربوهیدرات‌های پیچیده؛ محصولات غلات مانند نان سبوس دار، ماکارونی سبوس دار، برنج قهوه‌ای، کوسکوس، جو، رشته فرنگی و سبوس به سیستم ایمنی کمک می‌کنند. گنجاندن آن‌ها در برنامه تغذیه ممکن است مفید باشد. برخی از محصولات قندی که باید محدود شوند، عبارتند از : شکر، شکر قهوه‌ای، عسل.

برخی از غذا‌های کربوهیدراتی که باید محدود شوند، شامل: نان سفید، ماکارونی سفید، کیک، شیرینی، کلوچه می‌شوند.

پروتئین

مصرف پروتئین کافی ضروری است، زیرا برای سیستم ایمنی بدن لازم است آنزیم‌های لازم را بسازد. مصرف مقدار کافی از محصولاتی مانند گوشت سفید مانند بوقلمون، مرغ، ماهی و گوشت قرمز بدون چربی برای مصرف پروتئین‌های حیوانی مفید است. علاوه بر این، آجیل‌هایی مانند فندق و گردو، روغن بادام زمینی، سویا و فرآورده‌های سویا نیز حاوی پروتئین گیاهی هستند و برای تأمین نیاز‌های پروتئینی مفید هستند. 

روغن

مصرف فرآورده‌های گوشتی پرچرب (مانند سوسیس، کالباس، سالامی) باید محدود شود. نشان داده شده است که مصرف زیاد چربی در رژیم غذایی باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن می‌شود. و کاهش مصرف چربی‌های حیوانی در رژیم غذایی باعث بهبود سیستم ایمنی خواهد شد.

انتخاب محصولات روغنی حاوی امگا ۳ برای سیستم ایمنی بدن مفید است. ماهی‌های سردآبی مانند سالمون، خال مخالی، شاه ماهی، تن، آنچوی، قزل آلا و ساردین دارای این ماده مغذی هستند. مصرف روغن بذر کتان، گردو، تخم کدو و محصولات سویا، امگا ۳ گیاهی را تأمین می‌کند. علاوه بر این، امگا ۳ اثرات مفیدی بر سیستم قلبی عروقی دارد.

اسید‌های چرب امگا ۳

نشان داده شده است که اسید‌های چرب امگا ۳ (DHA، EPA و CLA) موجود در ماهی، به ویژه، بروز برخی از سرطان‌ها، به ویژه سرطان سینه و روده بزرگ را کاهش می‌دهد، برخی از سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد و سیستم ایمنی را تحریک می‌کند.

تحقیقات در مورد این موضوع هنوز ادامه دارد. اعتقاد بر این است که افزایش مصرف فرآورده‌های ماهی در کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها به ویژه سرطان سینه مفید خواهد بود. اسید‌های چرب امگا ۳ برای بیماری‌های قلبی عروقی، کلسترول بالا، افسردگی و پوکی استخوان نیز مفید هستند.

سایر مواد مغذی

سایر مواد مغذی که به سیستم ایمنی کمک می‌کنند، فیتوکمیکال‌ها، ویتأمین‌ها و مواد معدنی هستند. برای این منظور مصرف روزانه ۳ تا ۵ وعده میوه و سبزیجات، مصرف سبزیجات تیره رنگ مانند اسفناج، کلم پیچ، گیاه خردل، مصرف سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی، کدو سبز و کلم بروکسل، مصرف غذا‌های قرمز، زرد یا نارنجی مانند فلفل قرمز و زرد، پرتقال، خربزه، انگور و کدو تنبل توصیه می‌شود.

علاوه بر این، افزودن محصولاتی مانند پیاز، تره فرنگی، سیر، مرزنجوش، ریحان، آویشن، رزماری و شوید به غذا‌های مصرفی توصیه می‌شود.

نشان داده شده است که کاروتنوئید‌هایی مانند لیکوپن که در گوجه فرنگی به وفور یافت می‌شود در بسیاری از انواع سرطان به ویژه سرطان پروستات مفید است و اثرات مفیدی بر سیستم ایمنی بدن دارد. برخی از نویسندگان مصرف یک گوجه فرنگی متوسط در روز یا پنج عدد در هفته را توصیه می‌کنند.

چاقی

چاقی، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد که اثرات مضری بر سیستم ایمنی بدن دارد. بنابراین باید مراقب بود که وزن زیادی اضافه نشود. رژیم غذایی، ورزش و درمان دارویی می‌تواند به حفظ وزن کمک کند.

تقویت سیستم ایمنی بدن بعد از شیمی درمانی با رژیم لاغری

در رژیم غذایی مصرف سیب زمینی شیرین و سبزیجات حاوی کربوهیدرات با ارزش گلیسمی پایین باید افزایش یابد و مصرف مواد غذایی با ارزش گلیسمی بالا مانند سیب زمینی و هویج محدود شود.

به همین ترتیب ضمن افزایش مصرف سیب، گلابی و هلو با شاخص گلیسمی پایین، مصرف مواد غذایی با شاخص گلیسمی بالا مانند موز و آلو نیز باید محدود شود.

محصولات لبنی مانند ماست و کفیر که حاوی برخی باکتری‌ها به نام پروبیوتیک هستند، اثرات مفیدی بر سیستم ایمنی بدن دارند.

پروتئین‌هایی به نام لکتین موجود در گندم، ذرت، گوجه‌فرنگی، بادام زمینی، لوبیا، موز، نخود، عدس، سویا، قارچ، برنج و سیب‌زمینی که در بدن فعال هستند، سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند و از ایجاد عروق لازم برای رشد جلوگیری می‌کنند.

سرطان و جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی می‌تواند باعث مرگ شود. به دلیل این خواص، لکتین‌ها جایگاه مهمی در مبارزه با سرطان دارند و تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام می‌شود.

انواع قارچ‌ها، پلی ساکارید‌ها و گلوکان موثر در شیمی درمانی

در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است که برخی از انواع قارچ‌ها، پلی ساکارید‌ها و گلوکان موجود در طبیعت سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند عوارض جانبی شیمی درمانی را کاهش دهند. به همین دلیل، در درمان‌های حمایتی در سراسر جهان به طور گسترده استفاده می‌شود.

توجه کنید که در پزشکی مدرن، استفاده از رویکرد‌های درمانی که اثربخشی خود را با شواهد علمی پایه اثبات کرده‌اند، ضروری است. اقدامات اضافی ذکر شده در بالا می‌تواند از بدن در روند درمان سرطان حمایت کند. با این حال، باید در نظر داشت که استفاده از برخی غذا‌ها یا درمان‌های حمایتی در برخی سرطان‌ها ممکن است ناخوشایند باشد.

بیماران سرطانی در تغذیه به چه نکاتی باید توجه کنند؟

• وعده‌های غذایی نیز باید حاوی غذا‌های گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزیجات و میوه‌ها باشد.
• برای نیاز بدن به پروتئین، مصرف ماهی، گوشت بدون چربی و مرغ در یک وعده در روز ضروری است.
• از آنجایی که اقلام تیره منبع غنی از آنتی اکسیدان‌ها هستند، مصرف مکرر چنین غذا‌هایی توصیه می‌شود.
• به طور کلی، کنترل وزن با مقادیر متوسط غذا، قانون اساسی تغذیه سالم است.
• مصرف حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات فصل در روز ضروری است.
• شما باید حداقل ۲-۳ لیتر مایعات در روز بنوشید.
• در صورت وجود اسهال از مصرف غذا‌های گاز‌زا مانند لوبیا خشک، نخود، لوبیا چشم بلبلی، عدس، گل کلم و کلم اجتناب شود.