پرتودرمانی، روشی است که برای اهداف درمانی یا کاهش علائم در انواع خاصی از سرطان استفاده می‌شود. از این نظر مشخص شده است که انواع سرطان نسبت به پرتودرمانی حساسیت بیشتری دارند. سرطان یکی از کشنده‌ترین بیماری‌ها در کشور ما و همچنین در سراسر جهان است. مطالعات و تحقیقات در زمینه انکولوژی با سرعت تمام ادامه دارد و به درصد موفقیت پرتودرمانی نیز می‌پردازد. پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از کاربردی‌ترین و عجیب‌ترین روش‌ها در درمان سرطان است؛ بنابراین، اینکه این عمل تحت چه شرایطی، در چه زمان‌هایی و با چه هدفی انجام می‌شود، براساس نوع سرطان و روند درمانی متفاوت خواهد بود.
پرتودرمانی چیست؟
رادیوتراپی یا پرتو درمانی یک شیوه مهم درمانی با استفاده از پرتوهای پرانرژی است که برای درمان سرطان‌های مختلف استفاده می‌شود. تقریبا۴۰٪ از بیماران مبتلا به سرطان از رادیوتراپی به عنوان یک گزینه درمانی (چه به صورت تنها و چه به صورت درمان کمکی) برای مراحل مختلف سرطان استفاده می‌کنند. از این شیوه برای درمان تومورهای خوش خیم (غیر سرطانی) و بیماری‌های دیگر مانند: بیماری تیروئید و برخی اختلالات خونی استفاده می‌شود. پرتودرمانی موجب درمان تومورهای سرطانی در بسیاری از بیماران می‌شود (به تنهایی یا با درمان‌های دیگر) و علائم را تسکین می‌دهد؛ در سرطان‌های پیشرفته‌تر میزان طول عمر بیمار را طولانی می‌کند.
پرتو درمانی روی چه سرطان‌هایی تاثیر دارد؟
رادیوتراپی (radiation therapy) برای کاهش خطر عود کردن بسیاری از سرطان‌های شایع مانند: سرطان پروستات، سرطان روده، سرطان پوست، سرطان رحم و سرطان سینه در صورت زایمان (قبل یا بعد از عمل) بسیار موثر است. همچنین در برخی دیگر از سرطان‌ها مانند: سرطان‌های سر و گردن، پروستات، ریه، مثانه، دهانه رحم و پوست (بدون دارو درمانی و یا با دارو درمانی) می‌تواند، به‌عنوان درمان اصلی مورد استفاده قرار گیرد که از این طریق می‌شود از خطرات جراحی جلوگیری کرد. برای برخی از سرطان‌ها که در مراحل خیلی پیشرفته‌تری هستند، از پرتودرمانی برای تسکین درد و سایر مشکلات ناشی از سرطان مانند: خونریزی از ریه یا مثانه، می‌توان استفاده کرد.
فرایند رادیوتراپی و درصد موفقیت پرتودرمانی
پرتودرمانی یک روش درمانی قدرتمند در برخی از انواع سرطان است. در این روش، از اشعه‌های فرابنفش با فرکانس بالا که جزء امواج الکترومغناطیسی هستند، برای ترکیب بافت خاصی در بدن استفاده می‌شود. اشعه ایکس که قادر به نفوذ در لایه‌های بافتی و دسترسی به بافت‌های عمیق‌تر می‌باشد، تغییراتی در ساختار DNA (محل ذخیره اطلاعات ژنتیکی) ایجاد می‌کند. هدف از این روش، تخریب سلول‌های توموری مانند سلول‌های سرطانی است و از تکثیر آنها جلوگیری می‌کند. پرتودرمانی به عنوان یکی از روش‌های درمانی پربازده در مقابل سرطان شناخته می‌شود.
رادیوتراپی را می‌توان به طور مستقیم با استفاده از اشعه ایکس در ناحیه خاصی از خارج از بدن انجام داد، یا می‌توان آن را به طور غیرمستقیم با ارسال امواج تابشی به بافت از طریق مواد شیمیایی مختلف که در گردش خون شرکت می‌کنند، اعمال کرد. بر اساس داده‌های مؤسسه ملی سرطان آمریکا، تقریباً نیمی از بیماران مبتلا به سرطان، رادیوتراپی دریافت می‌کنند.
آیا باید پرتودرمانی اجرا شود؟
پرتودرمانی برای اهداف درمانی یا کاهش علائم در انواع خاصی از سرطان استفاده می‌شود. از این نظر مشخص شده است که انواع سرطان نسبت به پرتودرمانی حساسیت بیشتری دارند. در این نوع سرطان، پرتودرمانی را می‌توان به‌تنهایی یا همراه با شیمی درمانی اعمال کرد. از آنجایی که نوع پرتوهای مورد استفاده در پرتودرمانی می‌تواند راحت‌تر به بافت‌های خاصی برسد و اثر مطلوب در سلول‌های سرطانی خاص بهتر دیده می‌شود، مهم است که رادیوتراپی را بتوان در موارد خاصی به کار برد.
پرتودرمانی چه فایده‌ای دارد؟
مزایای مختلف این روش برای بیمار نقش فعالی در ترجیح پرتودرمانی دارد. مزایای رادیوتراپی را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
- می‌توان از آن به طور مستقیم در درمان اولیه سرطان استفاده کرد. به خصوص در انواع سرطان مانند لنفوم حساس به رادیوتراپی یا سرطان سروگردن، رادیوتراپی به عنوان یک درمان اولیه سرطان استفاده می‌شود.
- همچنین می‌توان از آن برای حمایت از سایر روش‌های درمان سرطان استفاده کرد. برای تقویت اثر ضد سرطانی حاصل از شیمی درمانی علاوه بر شیمی درمانی می‌توان از رادیوتراپی نیز استفاده کرد که نقش عمده‌ای در کوچک‌شدن بافت سرطانی قبل از جراحی دارد.
- کاهش اندازه تومور با کشتن سلول‌های سرطانی، عمل جراحی را ساده می‌کند و درمان کارآمدتر و مؤثرتری را ارائه می‌دهد.
انواع پرتودرمانی (رادیوتراپی) و درصد موفقیت آنها
پرتودرمانی (رادیوتراپی) به طور کلی به دو روش مختلف اعمال می‌شود. متداول‌ترین روش مورد استفاده در عمل، بالینی یا رادیوتراپی خارجی است. این روش بر اساس فرایند اعمال پرتودرمانی مستقیماً به بافت هدف از خارج از بدن است. دوز و مدت درمان با توجه به نوع سرطان، اندازه تومور، تراکم و نوع بافت‌های اطراف تومور توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود. بسته به دوز، مدت و روش درمان، عوارض جانبی و شدت این عوارض ممکن است متفاوت باشد.
روش دیگر استفاده از رادیوتراپی در داخل بدن یا پرتودرمانی داخلی است. این روش نیز به دو دسته تقسیم می‌شود. روش اول که به نام براکی تراپی نیز شناخته می‌شود، مبتنی بر قراردادن دستگاهی است که رادیوتراپی موقت یا دائمی را در بدن انجام می‌دهد. این دستگاه را می‌توان در نزدیکی بافت‌های تومور قرارداد و می‌تواند درمان پرتودرمانی مؤثرتر و کارآمدتری را در دوز و زمان مورد نظر ارائه دهد. روش دوم بر اساس تخریب بافت‌های سرطانی با مصرف مواد شیمیایی رادیواکتیو یا تزریق آنها به خون است. به این ترتیب، با کاهش شدت عوارض جانبی، هدف آن اعمال یک پرتودرمانی هدفمند مؤثر است.
نکته مهم در اینجا این است که دوز ماده شیمیایی را به‌خوبی تعیین کنیم. وضعیت سلامت عمومی بیمار، نوع سرطان، اندازه آن، محل قرارگیری سلول‌های سرطانی در بدن و ارتباط آنها با بافت‌های اطراف توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود.
همچنین بیشتر بخوانید: عوارض پرتودرمانی چیست؟
درصد موفقیت پرتودرمانی بر درمان سرطان
رادیوتراپی برای درمان توده‌های با حجم کم (زیر ۳ سانتی‌متر) فقط کانون‌ها سلول‌های سرطانی را درمان می‌کند و همچنین سرطان ریه را در مرحله اولیه به صورت کامل درمان می‌کند. درصد موفقیت پرتودرمانی در تومورهای سرطانی که در مراحل اولیه هستند، ۸۵ الی ۹۰ درصد است؛ این یعنی با استفاده از میانگین ۳ دوز بسته به محل ناحیه تومور، می‌شود سرطان را از بین برد و بیماری را درمان کرد. در ادامه به برسی میزان موفقیت رادیوتراپی در سرطان‌های شایع خواهیم پرداخت.
میزان موفقیت پرتودرمانی بر سرطان پروستات
با توجه به بررسی‌های انجام شده می‌توان به این نتیجه رسید که رادیوتراپی منجر به کاهش دائمی (PSA) در غده پروستات می‌شود، ولی میزان آن را به صفر نمی‌رساند و سطح PSA در حد قابل اندازه گیری باقی می‌ماند.
میزان موفقیت پرتودرمانی بر سرطان روده
رادیوتراپی برای برخی از سرطان‌های مربوط به روده مانند سرطان رکتوم (راست روده)، به عنوان درمان اصلی استفاده می‌شود اما برای سرطان روده بزرگ فقط در شرایط خاصی استفاده می‌شود. بنابراین همانگونه که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، استفاده و میزان موفقیت پرتودرمانی به نکات مهمی بستگی دارد.
میزان موفقیت پرتودرمانی بر سرطان پوست
رادیوتراپی به طور کلی می‌تواند به عنوان راه درمان قطعی برای سرطان‌های پوست مانند: سلول بازال (BCC) یا سنگفرشی (SCC) باشد؛ همچنین می‌شود از آن برای به تاخیر انداختن رشد سلول‌های سرطانی، در سرطان‌های پیشرفته‌تر استفاده کرد.
میزان موفقیت پرتودرمانی بر سرطان رحم
میزان موفقیت رادیوتراپی رحم به عواملی مانند: گسترش بیماری و مقاومت بدن بیمار وابسته است. به صورت کلی، رادیوتراپی یکی از بهترین شیوه‌های درمانی برای سرطان رحم است.
میزان موفقیت پرتودرمانی بر سرطان سینه
میزان موفقیت رادیوتراپی سینه، با توجه به آمار ارائه شده نزدیک به ۹۰ تا ۹۵ درصد است که معنی آن این است که احتمال عود سرطان سینه (رشد مجدد تومورهای سرطانی) بعد از انجام رادیوتراپی بین ۵ تا ۱۰ درصد است.
افزایش درصد موفقیت پرتودرمانی با توجه به فناوری‌های جدید
رادیوتراپی در سال‌های اخیر تحول عمیقی را تجربه کرده است. اگر قبلاً اغلب به عنوان یک “درمان تسکینی” یا بدتر از آن که فقط عوارضی به همراه داشت در نظر گرفته می‌شد، امروزه یکی از ارکان درمان‌های انکوهماتولوژیک است و بیش از 40٪ تومورها درمان می‌شوند و با این روش شفا پیدا کرد. در اصل، همراه با درمان‌های دارویی، رادیوتراپی نیز تحت تأثیر نوآوری بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است که با دردسترس‌بودن تجهیزات تکنولوژیکی پیشرفته امکان‌پذیر شده است که امکان افزایش تدریجی اندیکاسیون‌های استفاده و در نتیجه تعداد بیمارانی را که می‌توانند از درمان رادیوتراپی بهره‌مند شوند، شده است.
با توجه به اثربخشی و رشد روزافزون فناوری رادیوتراپی، امروزه سهم رادیوتراپی هم از نظر کنترل موضعی بیماری که رادیوتراپی اجازه می‌دهد تا ۱۰ درصد بهبود یابد و هم برای بقا، بسیار چشمگیر است. اگر این مقادیر را با فواید تولید شده توسط برخی دارو‌ها که در تصور جمعی تقریباً معجزه‌آسا در نظر گرفته می‌شود مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که درصد موفقیت پرتودرمانی چقدر بیشتر است.
پرتودرمانی به عنوان یک جایگزین موثر برای جراحی در برخی از نوع‌های سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سرطان سر و گردن، مزیتی تا ۳۰ تا ۳۵ درصد در بقا وجود دارد، در حالی که در سرطان گردن رحم، این عدد حدوداً ۲۰ تا ۲۵ درصد و در سرطان پروستات حدوداً ۱۵ درصد و در سرطان پستان حدوداً ۲۵ درصد است. این نتایج نشان می‌دهند که در برخی موارد، پرتودرمانی می‌تواند جایگزین مناسبی برای جراحی باشد.
کلام پایانی
میزان موفقیت پرتودرمانی به نوع سرطان، مرحله بیماری و… بستگی دارد و در آن از پرتوهای پر انرژی برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود؛ همچنین رادیوتراپی برای درمان سرطان‌هایی مانند: سرطان سینه، پروستات و… بسیار موثر است.
سوالات متداول
آیا پرتو درمانی سرطان را از بین می‌برد؟
رادیوتراپی، نمی‌تواند فورا سلول‌های سرطانی را از بین ببرد اما با گذشت روزها یا هفته‌ها با تاثیر بر روی DNA موجب می‌شود، سلول‌های سرطانی از بین بروند. درنتیجه، سلول‌های سرطانی هفته‌ها یا ماه‌ها پس از پایان رادیوتراپی به روند نابود شدن ادامه خواهند داد.
آیا پرتودرمانی رژیم غذایی خاصی دارد؟
بله، رژیم غذایی مناسب برای بیمار بسیار مهم است و این امکان را به بدن بیمار می‌دهد تا مواد مغذی و مناسب برای رشد بافت‌های سالم بدن را فراهم می‌کند. همچنین با تقویت سیستم ایمنی خطر عفونت و عوارض جانبی تشعشعات را کاهش می‌دهد.
رادیوتراپی چند جلسه است؟
جلسات مورد نیاز برای رادیوتراپی وابسته به نوع بیماری مشخص می‌شود و همچنین ارتباطی با شدت و پیشرفت بیماری ندارد.
