تهوع بعد از شیمی درمانی یکی از عوارض رایج شیمی درمانی است که می‌تواند در هر یک از افرادی که در حال شیمی درمانی هستند، ایجاد شود. مهم‌ترین نکته پیرامون این مسئله این است که علت تهوع توسط پزشک معالج یا تیم درمانی شما شناسایی شود و سپس راهکارهای مناسب آن اتخاذ شوند. در این بخش همراه ما باشید تا درمورد تهوع بعد از شیمی درمانی توضیحات کاملی را ارائه دهیم.
احساس تهوع بعد از انجام شیمی درمانی
ما تهوع ناشی از شیمی درمانی را با توجه به مدت زمان شروع آن به سه گروه مختلف تقسیم می‌کنیم:
حالت تهوع حاد
معمولا 1-2 ساعت بعد از انجام شیمی درمانی از هفته چهارم تا ششم رخ می‌دهد.
تهوع تأخیری
۲۴ ساعت پس از شیمی درمانی رخ می‌دهد. به خصوص در مواردی که از رژیم‌های شیمی درمانی حاوی سیس پلاتین با دوز بالا استفاده می‌شود، ۲۴ ساعت پس از درمان شروع می‌شود و در روز‌های ۲ و ۳ به شدیدترین سطح می‌رسد. با استفاده به موقع از داروهای ضد تهوع می‌توان از آن پیشگیری کرد.
تهوع اضطرابی
حالت تهوعی است که قبل از شیمی درمانی شروع می‌شود و به دلیل ناراحتی ناشی از آن ایجاد می‌شود، به خصوص اگر حالت تهوع شدید در شیمی درمانی قبلی ایجاد شده باشد.
عوامل تهوع بعد از شیمی درمانی
حالت تهوع در نتیجه تعامل چند وجهی بین مرکز استفراغ در مغز، شبکه عصبی و گیرنده‌های اندام‌ها رخ می‌دهد. دارو‌هایی که برای درمان تولید شده‌اند با سرکوب این مراکز و گیرنده‌ها، اثرات خود را اعمال می‌کنند. ما تهوع و استفراغ بیماران تحت شیمی درمانی را به دو گروه مربوط به بیمار و مربوط به درمان تقسیم می‌کنیم.
عوامل خطر مرتبط با بیمار، عبارتند از:
- سن کمتر از 50
- کسانی که قبلاً سیگار / الکل مصرف کرده‌اند.
- کسانی که مستعد بیماری هستند.
- کسانی که در زندگی روزمره خود احساس اضطراب شدید دارند.
- کسانی که عملکرد کلی ضعیفی دارند.
- کسانی که شیمی درمانی قبلی دریافت کرده‌اند و در درمان قبلی دچار حالت تهوع شده‌اند.
عوامل خطر مرتبط با درمان، عبارتند از:
- درمان‌های حاوی داروهای شیمی درمانی با اثر تهوع بالا
- دوز و شکل داروی شیمی درمانی مورد استفاده
- پروتکل‌هایی که شامل چندین داروی شیمی درمانی است.
- مکانیسمی که باعث تهوع و استفراغ در اثر شیمیواترپی می‌شود.
تهوع بعد از شیمی درمانی چگونه درمان می‌شود؟
عواملی با مکانیسم‌های عمل متفاوت برای پیشگیری و درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی وجود دارد. این دارو‌ها را می‌توان به تنهایی یا با هم برای جلوگیری از حالت تهوع استفاده کرد:
گیرنده 5HT3 ضد دارو
5HT3 (هیدروکسی تریپتأمین یا سروتونین) این گیرنده‌ها در سیستم عصبی مرکزی و محیطی یافت می‌شوند. هنگامی که فعال می‌شود، مرکز تهوع و استفراغ را در مغز فعال می‌کند. پس از کشف این گیرنده در دهه 1950، روند توسعه دارو به سال 1984برمی گردد و تا سال 1991 طول کشید تا در درمان سرطان به استفاده بالینی وارد شود.
داروهای ضد گیرنده NK1
این ماده باعث ایجاد انقباضات و شلی در ساختار عروقی می‌شود. در دهه ۱۹۷۰ این ماده، پروتئین بسیار رایجی برای سیستم عصبی مرکزی و محیطی (مغز و خارج نخاعی) ما بود و از طریق سه گیرنده مختلف عمل می‌کند. یکی از آنها، NK1 (نوروکینین ۱)، انتقال سیگنال‌های استرس، درد و انقباض عضلانی را فراهم می‌کند. داروهای توسعه یافته علیه این گیرنده در میگرن و در پیشگیری از تهوع ناشی از شیمی درمانی استفاده می‌شود.
داروهای ضد چند گیرنده؛ اولانزاپین
این دارو که اولین بار برای درمان بیماری‌های روانپزشکی ساخته شد و سال‌ها برای این منظور استفاده می‌شد، در مطالعات اخیر نشان داده است که از حالت تهوع و استفراغ نیز جلوگیری می‌کند.
داروهای ضد تهوع و استفراغ
معروف‌ترین داروهای ضدتهوع بعد از شیمی درمانی شامل موارد زیر است که باید توسط پزشک معالج شما تجویز شوند:
- اندانسترون (آنزید، زوفر، زوفران)، گرانیسترون (امتریل، گرانکسا، گرانیترون، کیتریل، سترون)، دولاسترون (آنزمت)، پالونوسترون (آلوکسی، پالودین، پالونکس)
- دگزامتازون (دکورت، کوردکسا)
- NK-۱: aprepitant (emend)، fosaprepitant (emend)، netupitant (akynzeo)، rolapitant (varubi)
سایر درمان‌های تهوع بعد از شیمی درمانی
متوکلوپرامید (متپامید) که اثر ضد تهوع سطح پایینی دارد و هالوپریدول، اسکوپولامین و کانابینوئید‌هایی که بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند نیز مؤثر بوده‌اند، اگرچه به دلیل اثربخشی داروهای موجود نیازی به آن نیست، با این حال، در استفاده از این دارو‌ها باید مراقب بود زیرا آنها سیستم عصبی مرکزی را سرکوب نمی‌کنند و ممکن است با اولانزاپین (زیپرکسا) تداخل داشته باشند. استفاده ترکیبی از داروهای ضد استفراغ بر اساس طبقه‌بندی خطر شیمی درمانی این درمان‌ها با توجه به رژیم شیمی درمانی که دریافت می‌کنید و ویژگی‌های شخصی شما توسط پزشک برای شما برنامه‌ریزی می‌شود.
راه‌های خانگی و مفید برای خلاصی از تهوع بعد از شیمی درمانی
برای مقابله با تهوع بعد از شیمی درمانی، تعداد وعده‌های غذایی به ۵-۶ به جای ۳ وعده در روز افزایش دهید و وعده‌های غذایی کوچک و مکرر بخورید.
غذا‌های سرد را ترجیح دهید، زیرا بوی غذا‌های گرم باعث افزایش احساس تهوع می‌شود. ترجیحاً غذا‌هایی بخورید که می‌توان آنها را در دمای اتاق یا سرد سرو کرد، مانند ساندویچ، پنیر، نان تست بدون چربی، غلات، دسر‌ها.
برای کاهش حالت تهوع از یک رژیم غذایی مایع و ملایم پیروی کنید. به طور کلی مایعاتی مانند آب سیب، آب میوه، چای، کولا، لیموناد و غذا‌هایی مانند پوره، شربت، کراکر، نان تست و پنیر به خوبی تحمل می‌شوند. اما زمانی که این مایعات به سرعت نوشیده شوند، باعث احساس پری معده و در نتیجه حالت تهوع و استفراغ می‌شوند، مایعات را به آرامی بنوشید.
اگر در دهانتان زخم وجود ندارد از غذا‌ها و نوشیدنی‌های ترش مانند لیمو، ترشی، آب نبات سفت یا آبلیمو استفاده کنید و پس از استفراغ دهان خود را با مخلوط آبلیمو و آب بشویید. از غذا‌هایی که بسیار شیرین، چرب، تند و بسیار معطر هستند، اجتناب کنید؛ زیرا می‌توانند احساس تهوع را افزایش دهند. از برخورد با بو‌های بد، افرادی که استفراغ می‌کنند، افرادی که در حال غذا خوردن یا آشپزی هستند که می‌توانند باعث ایجاد احساس تهوع در شما شوند، خودداری کنید.
در زمان تهوع سعی کنید در آشپزی از شخص دیگری کمک بگیرید. اگر چنین فرصتی ندارید، می‌توانید قبل از شیمی‌درمانی، وعده‌های غذایی مختلفی تهیه کنید و در یخچال یا فریزر نگهداری کنید و سپس آنها را گرم کنید و در دوره‌های تهوع بعد از شیمی‌درمانی بخورید.
سعی کنید آب نبات‌های سفت یا نرم، نعناع و چیزهای ترش بخورید که به کاهش طعم ناخوشایند دارویی که در دهان شما در طول شیمی درمانی قرار می‌دهند، کمک کند.
هنگامی که حالت تهوع شدید دارید، مهم است که از غذا‌هایی که دوست دارید، اجتناب کنید تا بعداً از آن غذا بیزاری نکنید.
برای کاهش تهوع و استفراغ، سعی کنید با تمرکز بر فعالیت‌هایی که از آن لذت می‌برید مانند موسیقی، برنامه‌های تلویزیونی، بازی‌های الکترونیکی و خواندن کتاب، حواس خود را از احساس تهوع دور کنید.
با تنفس عمیق همراه با موسیقی، عضلات خود را آرام و شل کنید. سعی کنید در دوره‌هایی که به شدت حالت تهوع دارید، بخوابید. می‌توانید آنقدر ورزش کنید که شما را خسته نکند و اگر احساس خستگی نمی‌کنید، می‌توانید پیاده روی در هوای آزاد را امتحان کنید.
استفاده منظم از مراقبت‌های دهانی هم از ایجاد زخم در دهان جلوگیری می‌کند.
اگر با وجود تمام اقدامات احتیاطی، حالت تهوع و استفراغ دارید، ۲-۱ ساعت قبل و ۳ ساعت بعد از درمان چیزی نخورید. نوشیدن لیموناد سرد کمی شیرین شده، ۳۰ دقیقه قبل از شروع درمان، حس چشایی شما را بدون تغییر نگه می‌دارد و به جلوگیری از حالت تهوع کمک می‌کند.
قبل از جلسه شیمی درمانی چه بخوریم؟
توصیه می‌شود همیشه دستورالعمل‌های دریافت شده از تیم پزشکی در خصوص تهوع بعد از شیمی درمانی را دنبال کنید و احتمالاً با کادر پزشکی همکاری کنید تا هر گونه انتخاب را از جلسه‌ای به جلسه دیگر بر اساس پاسخ‌های فردی اصلاح کنید. از دیدگاه کلی، تمایل به استفاده از غذا‌های سبک و غذا‌های آسان هضم است.
مصرف وعده‌های کوچک و مکرر به ۲ تا ۳ وعده در روز ترجیح داده می‌شود، در حالی که تا حد امکان توصیه می‌شود از وعده‌های غذایی زیاد خودداری کنید و از غذا‌های چرب و یا تند که ممکن است هضم آنها دشوارتر باشد، خودداری کنید.
توصیه می‌شود در طول روز شیمی درمانی به آرامی غذا بخورید. به نظر می‌رسد خوردن وعده‌های کوچک به آرامی و هر چند ساعت یکبار بهترین کارایی را دارد. در این روز‌ها از حذف وعده‌های غذایی و خوردن غذا‌های چرب یا تند خودداری کنید. در طول جلسه، بیمار اغلب به خوردن میان وعده‌های کوچک و مقادیر متوسط مایعات تشویق می‌شود.
