اخیراً به این مسئله از سوی بیماران مورد پرسش واقع شده است که آیا سرطان در آزمایش خون مشخص است؟ تقریباً همه آنها می‌خواهند با آزمایش خون بفهمند که آیا سرطان دارند یا خیر. به‌نوعی خوانده یا شنیده‌اند که برخی از مواد موجود در خون نشان‌دهنده سرطان هستند. حتی برخی به نتایجی می‌رسند و می‌پرسند نتایج به چه معناست. برخی از بیمارانی که قبلاً مبتلا به سرطان تشخیص داده شده‌اند، تعجب می کنند که چرا این آزمایش‌ها درخواست می‌شود و می‌خواهند معنای تغییر در مقادیر خون را بیاموزند. در این بخش از ایران سرطان به برخی سوالات در مورد متداول ترین نشانگرهای تومور (CEA, CA 125, CA 15.3, CA 19.9) اشاره شده است. با ما همراه باشید.
تومور مارکر چیست؟
تومور مارکر یا نشانگرهای تومور نوعی مواد نشانگرهای بیولوژیکی هستند که در خون، ادرار، مدفوع، مایعات بدن یا بافت، یافت می‌شوند که میزان آنها در حضور سرطان افزایش می‌یابد.
تومور مارکرها می‌توانند توسط خود بافت سرطانی یا سلول‌های طبیعی تولید شوند. تومور مارکرهای متعددی برای بسیاری از سرطان‌ها شناسایی شده است. محدوده استفاده از هر کدام با دیگری متفاوت است. اگرچه برخی از نشانگرها برای یک سرطان خاص هستند، اما بیشتر آنها با انواع مختلف سرطان، مرتبط هستند. نشانگر ایده آل باید به اندازه کافی حساس باشد تا بتواند تشخیص زودهنگام در تومورهای کوچک و خاص آن نوع سرطان را ایجاد کند. متأسفانه هنوز هیچ نشانگری وجود ندارد که این شرایط را داشته باشد و به عنوان ایده آل تعریف شود.
آیا سرطان در آزمایش خون مشخص است؟
نشانگرهای تومور را می توان در خون، مایعات بدن یا خود بافت سرطانی جستجو کرد.
تومور مارکرهای در گردش، اغلب در خون بررسی می‌شوند. همچنین می توان آن را در ادرار و مایعات بدن اندازه‌گیری کرد. (به عنوان مثال: CEA، CA 15.3، CA 19.9، CA 125، کلسی تونین، و غیره) در واقع، این نشانگرها بیشترین استفاده را در کلینیک دارند. از تومور مارکرهای در گردش میتوان در موارد زیر و برای درمان سرطان استفاده کرد:
- پیش بینی سیر بیماری
- تخمین میزان سرطان باقی مانده پس از درمان یا شناسایی بیماری عود کننده پس از درمان
- تعیین پاسخ به درمان پس از جراحی، شیمی درمانی یا رادیوتراپی
- برای تعیین اینکه آیا سرطان نسبت به درمان مقاومت پیدا کرده است یا خیر.
تومور مارکرهای بافتی، نشانگرهایی هستند که در بافت تومور در طی بیوپسی یا جراحی بررسی می‌شوند. به عنوان مثال: گیرنده استروژن (ER)، گیرنده پروژسترون (PR)، مورد استفاده در سرطان پستان، یا EGFR، PD-L1، و غیره. نشانگرهای تومور بافتی را میتوان برای موارد زیر استفاده کرد:
- پیش بینی پیش آگهی (پیش بینی سیر بیماری)
- برای تشخیص، مرحله بندی یا طبقه بندی بیماری
- تعیین درمان مناسب (داروهای هوشمند “درمان هدفمند”)
آیا از تومور مارکرها در غربالگری سرطان استفاده می‌شود؟
اگرچه نشانگرهای تومور با موفقیت برای تعیین پاسخ به درمان، پیگیری سیر بیماری یا انتخاب درمان مورد استفاده قرار می گیرند، اما برای غربالگری، یعنی برای تعیین اینکه آیا یک فرد سرطان دارد یا خیر، استفاده نمی‌شود. تشخیص بالای یک یا چند نشانگر در آزمایش خون لزوماً به معنای ابتلای فرد به سرطان نیست. گاهی اوقات، نشانگرها را می توان در افراد سیگاری و در شرایط خوش‌خیم که سرطانی نیستند، یافت. در چنین مواردی، تشخیص وجود یا نبودن سرطان منجر به آزمایشات غیرضروری، بار روانی، فیزیولوژیکی و مالی زیادی می‌شود. علاوه بر این، وجود نشانگرهای سرطانی طبیعی نشانه ای نیست که فرد به سرطان مبتلا نیست. به عنوان مثال، مقادیر CA 15.3 بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان پستان در مراحل اولیه در محدوده طبیعی است.
برای بیمارانی که تحت درمان سرطان قرار می گیرند، وضعیت باید به طور خاص برای بیمار و بیماری ارزیابی شود و این ارزیابی فقط باید توسط پزشک تحت نظر بیمار انجام شود. مقایسه خود بیمار یا نتایج او با بیمار دیگر ممکن است به نتایج نادرست منجر شود. بیمار باید از پزشک خود بپرسد که در مورد چه چیزی کنجکاو است و اطلاعاتی از او کسب کند.
نشانگرهای تومور خون بالا به چه معناست؟
بالابودن هر نشانگری در یک اندازه‌گیری خیلی تعیین‌کننده نیست. اندازه‌گیری‌ها باید در فواصل زمانی مشخص و در زمان‌های مختلف انجام شود و این نتایج باید به طور کلی با وضعیت بیمار، سایر روش‌های آزمایش و تصویربرداری ارزیابی شود. همچنین مهم است که نشانگر تا چه اندازه در مدت زمان افزایش می‌یابد. این ارزیابی توسط پزشک انجام می‌شود.
تومور مارکرها آزمایشات تصادفی و اختیاری نیستند. دستورالعمل‌هایی در مورد زمان و نحوه استفاده از نشانگر وجود دارد.
ASCO (انجمن انکولوژی بالینی آمریکا) دستورالعمل‌هایی را در مورد استفاده بالینی از نشانگرها در انواع خاصی از سرطان (مانند سرطان سینه، سرطان ریه، سرطان روده بزرگ) منتشر کرده است. برخی از پرکاربردترین و کنجکاوترین نشانگرهای سرطان در عمل بالینی، عبارتند از:
CEA (آنتی‌ژن کارسینومبریونیک)
این یک گلیکوپروتئین است که در سلول‌های دستگاه گوارش نوزاد در رحم یافت می‌شود. زمانی که فرد بالغ می‌شود، سطح خونی این ماده به سطوح بسیار پایین کاهش می‌یابد. این رایج‌ترین نشانگر مورد استفاده در عمل بالینی است.
CEA به ویژه با سرطان روده بزرگ مرتبط است. به‌غیراز سرطان روده بزرگ، ممکن است در سایر انواع سرطان مانند سرطان معده، پانکراس، ریه، سرطان مدولاری تیروئید افزایش یابد. بیماری‌های التهابی روده (کولیت اولسراتیو، بیماری کرون)، پانکراتیت، سیروز، سیگارکشیدن و برخی از تومورهای خوش‌خیم نیز علل غیر سرطانی هستند که می‌توانند باعث افزایش CEA شوند.
CEA برای پیش‌بینی پیش آگهی (سیر بیماری) در بیماران مبتلا به سرطان، نظارت بر پاسخ به درمان و ارزیابی احتمال عود استفاده می‌شود. ممکن است در طول درمان، نوساناتی وجود داشته باشد. به همین دلیل اندازه‌گیری‌ها باید به صورت سریالی انجام شود و همراه با سایر علائم و معاینات توسط پزشک ارزیابی شود.
CA 125 (آنتی‌ژن سرطانی 125)
CA125، یک گلیکوپروتئین است که به طور خاص در سطح سلول‌های سرطانی تخمدان یافت می‌شود. پس از درمان سرطان تخمدان برای ارزیابی پاسخ به درمان و تعیین اینکه آیا بیماری عود کرده است یا خیر، استفاده می‌شود. CA 125 برای تعیین اینکه آیا توده‌هایی که تصور می‌شود از اندام‌های تناسلی در قسمت تحتانی شکم منشأ می گیرند، بدخیم یا خوش‌خیم هستند، استفاده می‌شود. با این حال، این تصمیم فقط با نگاه‌کردن به سطح CA 125 گرفته نمی‌شود.
CA 125 ممکن است در سرطان‌های پانکراس، سرطان دیواره رحم و لوله‌های تخمدان، سرطان روده بزرگ و برخی سرطان‌های دیگر مانند سرطان ریه افزایش یابد. علاوه بر این، ممکن است افزایش در علل غیر سرطانی مانند سیروز، اندومتریوز (کیست‌های شکلاتی)، نارسایی احتقانی قلب، نارسایی کلیه و لوپوس مشاهده شود.
مقدار بالای CA 125 به معنای ابتلای بیمار به سرطان نیست و مقدار نرمال به معنای عدم وجود بیماری نیست. به همین دلیل آزمایشات باید در فواصل معین تکرار شود و بیمار به طور کلی مورد ارزیابی قرار گیرد.
CA 15-3 (آنتی‌ژن سرطانی 15-3)
CA 15-3، یک گلیکوپروتئین است که به طور خاص در سطح سلول‌های سرطانی سینه یافت می‌شود. مشخص است که سرطان سینه با مرحله و اندازه تومور متناسب است. این نشانگر به ویژه برای ارزیابی پاسخ به درمان در سرطان سینه متاستاتیک و پیگیری عود استفاده می‌شود. به دلیل حساسیت کم در غربالگری سرطان سینه استفاده نمی‌شود. روش استاندارد طلایی پذیرفته شده در حال حاضر برای غربالگری سرطان پستان ماموگرافی است.
CA 15-3 ممکن است در سرطان‌های دیگر مانند سرطان ریه، روده بزرگ، پانکراس، کبد، تخمدان، دهانه رحم و دیواره رحم به‌غیراز سرطان سینه نیز افزایش یابد. علل غیر سرطانی مانند سیروز نیز ممکن است باعث افزایش CA 15-3 شود.
CA 19-9 (آنتی‌ژن کربوهیدرات 19-9)
CA 19-9، آنتی‌ژنی است که به ویژه با سرطان پانکراس و مجاری صفراوی مرتبط است. علاوه بر این، ممکن است افزایش در سرطان‌های روده بزرگ، معده، ریه، کبد، مری و تخمدان دیده شود.
علل غیر سرطانی افزایش CA 19-9، عبارتند از: عفونت‌های مجاری کبدی – صفراوی، سیروز، ذات‌الریه، نارسایی کلیه و لوپوس.
برخلاف سایر نشانگرها، CA 19-9 یک تترا ساکارید است و شکل سیالیزه شده آنتی‌ژن Lewis A (آنتی‌ژن گروه خونی) است؛ بنابراین، این نشانگر حتی اگر تومورها در افرادی که آنتی‌ژن A در خون خود ندارند، بسیار بزرگ باشد، افزایش نمی‌یابد.
CA 19-9، در ارزیابی پاسخ به درمان در سرطان پانکراس و در پیگیری عود بیماری استفاده می‌شود. گاهی اوقات، اگر توده‌ای در پانکراس تشخیص داده شود، برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن توده مفید است.
ASCO (انجمن انکولوژی بالینی آمریکا) استفاده از CA 19-9 را در غربالگری سرطان توصیه نمی‌کند.
به‌غیراز CEA، CA 125، CA 15-3 و CA 19-9 ذکر شده در این مقاله، بیش از چهل نشانگر تومور وجود دارد. تحقیقات برای یافتن نشانگر تومور ایده‌آل ادامه دارد.
