در این صفحه از ایران سرطان با مراحل سرطان ریه و سیستم های مرحله بندی سرطان ریه آشنا خواهیم شد. مرحله یا اِستِیج (Stage) سرطان ریه، عددی است که بر اساس نتایج آزمایشها به سرطان اختصاص داده میشود و میزان گسترش و جدی‌بودن سرطان را نشان می‌دهد. این عدد، یکی از مبناهای تصمیم‌گیری برای انتخاب مناسب‌ترین روش درمان سرطان ریه است.
مرحله بندی سرطان ریه چیست؟
اسکن‌ها و آزمایش‌هایی که برای تشخیص سرطان انجام می‌شوند، اطلاعاتی در مورد مرحلۀ سرطان به دست می‌دهند. گاهی اوقات نمی‌توان تا بعد از انجام عمل جراحی، با اطمینان در مورد مرحلۀ سرطان صحبت کرد.
یکی از سیستم های مرحله بندی سرطان ریه که پزشکان از آن استفاده میکنند، سیستم TNM است. در این سیستم، از سه نمره برای توصیف گستردگی سرطان ریه استفاده میشود:
- نمره T، میزان رشد تومور اولیه را توصیف میکند.
- نمره N، میزان رشد سرطان را در گرههای لنفاوی اطراف توصیف میکند
- نمره M نیز بیان میکند که آیا سرطان به اعضای دور از ریه گسترش یافته است یا خیر.
سیستم مرحله‌بندی دیگری نیز برای سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) وجود دارد که ممکن است توسط پزشکان استفاده شود. در این سیستم، سرطان ریه در دو مرحلۀ «محدود» (محدود به نیمی از قفسه سینه) و «گسترده» (سرطان پیشرفته‌تر) رده‌بندی شده است.
سیستم مرحله بندی TNM
همان‌طور که گفته شد، سیستم TNM، یکی از سیستم های مرحله بندی سرطان ریه است. سیستم مرحله بندی TNM، رایج‌ترین روش برای مرحله‌بندی سرطان ریه سلول غیرکوچک توسط پزشک است. گاهی اوقات از این سیستم برای مرحله‌بندی سرطان ریه سلول کوچک استفاده میشود.
TNM مخفف سه اصطلاح Tumor (تومور)، Node (گره لنفاوی)، Metastasis (متاستاز) است. در بیانی ساده‌تر، این سیستم با استفاده از سه معیار، مرحلۀ سرطان را مشخص میکند؛ اندازه خود تومور، انتشار سرطان به گرههای لنفاوی اطراف تومور، گسترش تومور به سایر نقاط بدن.
پزشکان از سیستم TNM برای ایجاد یک سیستم مرحله‌بندی عددی (مراحل ۱ تا ۴) استفاده میکنند.
در مورد مراحل سرطان ریه بر اساس سیستم TNM بیشتر بخوانید.
تومور (T)
حرف T که ابتدای کلمه Tumor به معنای تومور است، اندازۀ تومور یا همان ناحیۀ سرطانی را نشان می‌دهد. از حرف T به همراه رقم‌های ۰ تا ۴ برای توصیف اندازه و محل تومور استفاده میشود. بعضی از مراحل به گروه‌های جزئی‌تری تقسیم می‌شوند که به توصیف جزئیات تومور کمک میکند.
| TX | بدین معناست که نمی‌توان تومور اولیه را ارزیابی کرد. سرطان در اسکن‌ها و آزمایشها قابل مشاهده نیست اما ممکن است سلول‌های سرطانی در خلط و مایع برداشته‌شده از ریه وجود داشته باشد. | |
| T0 | بدین معناست که هیچ شواهدی از سرطان ریه وجود ندارد. | |
| Tis | به معنای سرطان درجا است؛ یعنی سلول‌های سرطانی، حالت تهاجم به بافت‌های اطراف نداشته و صرفاً در ریه قرار دارند. | |
| T1 | بدین معناست که سلول سرطانی در ریه مشاهده شده است. این مرحله ممکن است بسته به اندازۀ تومور، به سه زیرمرحله به نام‌های T1a، T1b و T1c تقسیم شود.
T1mi، توصیف مرحله‌ای نوعی سرطان ریه سلول غیرکوچک به نام آدنوکارسینوم بوده و به معنای آدنوکارسینوم با حداقل تهاجم است. وسعت تومور در وسیع‌ترین قسمت، بیشتر از ۳ سانتی‌متر نیست و تومور بیش از ۰.۵ سانتی‌متر در بافت ریه نفوذ نکرده است. |
|
| T1a | بدین معناست که اندازۀ تومور در وسیع‌ترین قسمت، ۱ سانتی‌متر یا کمتر است. | |
| T1b | بدین معناست که اندازۀ تومور در وسیع‌ترین قسمت، بین ۱ تا ۲ سانتی‌متر است. | |
| T1c | بدین معناست که اندازۀ تومور در وسیع‌ترین قسمت، بین ۲ تا ۳ سانتی‌متر است. | |
| T2 | می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد.
اندازۀ تومور بین ۳ تا ۵ سانتی‌متر است، یا اینکه یکی از ویژگی‌های زیر را دارد: · نای را درگیر میکند اما حداقل ۲ سانتی‌متر دور از ناحیه‌ای است که در آن نای تقسیم میشود تا به هر یک از ریه‌ها برود. · پوشش داخلی حفرۀ قفسۀ سینه (لایۀ احشایی پرده جنب) را درگیر میکند. · بخشی از ریه بر اثر التهاب جمع شده (روی هم خوابیده) یا مسدود شده است. |
|
| T2a | اندازۀ تومور بین ۳ تا ۴ سانتی‌متر است. | |
| T2b | اندازۀ تومور بین ۴ تا ۵ سانتی‌متر است. | |
| T3 | می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد.
اندازۀ تومور بین ۵ تا ۷ سانتی‌متر است؛ یا بیش از یک تومور در همان لوب قرار دارد؛ یا اینکه تومور به یکی از ساختارهای زیر انتشار یافته است: · دیوارۀ قفسۀ سینه (ساختار استخوانی محافظ ریه و سایر اعضای موجود در قفسۀ سینه) · پوشش خارجی حفرۀ قفسه سینه (لایۀ جداری پردۀ جنب) · عصب نزدیک به ریه (عصب فِرِنیک یا میان‌بندی) · پوشش بیرونی قلب (پِریکارد یا آب‌شامه) |
|
| T4 | می‌تواند معانی مختلفی داشته باشد.
اندازۀ تومور بیشتر از ۷ سانتی‌متر است؛ یا بیش از یک تومور در یکی از لوب‌های ریه قرار دارد؛ یا اینکه تومور به یکی از ساختارهای زیر انتشار یافته است: · عضلۀ زیر ریه‌ها (دیافراگم) · ناحیۀ بین ریه‌ها در وسط قفسۀ سینه (مدیاستین یا میان سینه) · قلب · رگ خونی اصلی · نای · عصب کنترل‌کنندۀ حنجره · مری · ستون فقرات · قسمتی که نای تقسیم میشود تا به هر یک از ریه‌ها برود. |
|
گره (N)
حرف N که ابتدای کلمه Node به معنای گره است، نشان می‌دهد که آیا سرطان به گرههای لنفاوی مجاور گسترش یافته است یا خیر.
| NX | بدین معناست که غدد لنفاوی قابل ارزیابی نیستند. |
| N0 | بدین معناست که سلول سرطانی در غدد لنفاوی وجود ندارد. |
| N1 | بدین معناست که سلول سرطانی در گره‌ها و غدد لنفاوی درون ریه یا در غدد لنفاوی ناحیۀ هیلوم وجود دارد. هیلوم، ناحیه‌ای در قسمت مرکزی هر ریه است که در قسمت میانی هر ریه قرار دارد. این ساختار، حامل رگ‌های حیاتی است و ریه‌ها را شکل داده و هر ریه را در جای خود نگه می‌دارد. |
به صورت خلاصه، در مرحله N1، سرطان به گرههای لنفاوی مجاور در همان سمت بدن گسترش یافته است.N2بدین معناست که سرطان به گرههای لنفاوی نواحی زیر گسترش یافته است:
· گرههای لنفاوی در مرکز قفسۀ سینه (مدیاستینوم) در همان سمت ریه آسیب‌دیده
· گرههای لنفاوی که دقیقاً در زیر ناحیه‌ای که نای منشعب‌شده است، قرار دارند.
به صورت خلاصه، در این مرحله، سرطان به گرههای دورتر گسترش یافته اما هم‌چنان در همان طرف قفسۀ سینه قرار دارد.N3بدین معناست که سرطان به گرههای لنفاوی نواحی زیر گسترش یافته است:
· گرههای لنفاوی واقع در طرف دیگر قفسۀ سینه
· گرههای لنفاوی واقع در بالای استخوان ترقوه
· گرههای لنفاوی بالای ریه
متاستاز (M)
حرف M که ابتدای کلمه Metastasis است، به گسترش و مهاجرت سلول‌های سرطانی از یک بافت به بافت‌های دیگر، گفته میشود. در اصطلاح علمی، به این گسترش، متاستاز گفته میشود.
| M0 | بدین معناست که سرطان به سایر لوب‌های ریه و یا بخش‌های بدن گسترش نیافته است. | |
| M1 | بدین معناست که سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است. این مرحله به سه زیرمرحلۀ M1a و M1b و M1c تقسیم میشود. | |
| M1a | این مرحله، یکی از ویژگی‌های زیر را داراست: | |
· سرطان به هر دو ریه گسترش یافته است.
· سرطان به پوشش اطراف ریه (پرده جنب) و پوشش اطراف قلب (پریکارد) گسترش یافته است.
· در اطراف ریه و قلب، مایعی وجود دارد که حاوی سلول‌های سرطانی است؛ به این حالت‌ها، به ترتیب پلورال افیوژن بدخیم و پریکاردیال افیوژن بدخیم گفته میشود.M1bسرطان به اندام‌ها (مانند مغز و کبد) و گرههای لنفاوی دورتر در خارج از قفسۀ سینه گسترش یافته است.M1cبدین معناست که بیشتر از یک ناحیۀ سرطانی در یک یا چند عضو بدن ایجاد شده است.
سیستم مرحله‌بندی محدود و گسترده (سرطان ریه سلول کوچک)
پزشکان از یک سیستم مرحله‌بندی ساده‌تر برای سرطان ریه سلول کوچک استفاده میکنند. در این سیستم، سرطان ریه در دو مرحلۀ «محدود» (محدود به نیمی از قفسه سینه) و «گسترده» (سرطان پیشرفته‌تر) رده‌بندی شده است.
سرطان محدود
در صورتی که تومور صرفاً در یک ناحیه از یک سمت قفسۀ سینه وجود داشته باشد، این سرطان با عنوان مرحلۀ محدود توصیف میشود. سرطانی که در این مرحله قرار داشته باشد را می‌توان با انجام پرتودرمانی برای همان ناحیه درمان کرد.
مرحله محدود سرطان ریه سلول کوچک دارای ویژگی‌های زیر است:
- تومور صرفاً در یک ریه قرار دارد (اما در کل ریه پخش نشده است)
- ممکن است به غدد لنفاوی موجود در همان سمت ریه درگیر گسترش یافته باشد؛ به عنوان مثال، غدد لنفاوی واقع در مرکز قفسۀ سینه یا بالای استخوان ترقوه
در صورتی که سرطان در مرحله محدود قرار داشته باشد، ممکن است شیمی‌درمانی و پرتودرمانی به صورت همزمان انجام شوند که به آن کمورادیاسیون گفته میشود. برخی از بیماران بنابر تشخیص پزشک معالج، تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند.
سرطان گسترده
در این مرحله، تومور به نحو گسترده‌اى، به کل ريه، غدد لنفاوى سمت ديگر قفسه سينه و يا ساير قسمت‌هاى بدن (شامل مغز استخوان) انتشار یافته است. برخى پزشکان در صورتی که سرطان ریه سلول کوچک به مايع اطراف ريه‌ها منتشر شده باشد (پلورال افیوژن بدخیم)، آن را مرحلۀ گسترده در نظر می‌گیرند. دو سوم بيماران مبتلا در اولين تشخيص، در اين مرحله قرار دارند. درمان اصلی سرطان مرحله گسترده، شیمی‌درمانی است.
تطبیق سیستم‌های مرحله‌بندی سرطان
پزشکان به ندرت از سیستم مرحله‌بندی محدود و گسترده استفاده میکنند. سیستم‌های مرحله بندی عددی و TNM رایج‌تر هستند. در ادامه به تطبیق سیستم‌های مرحله بندی سرطان ریه می‌پردازیم:
- سرطان محدود در سیستم مرحله‌بندی TNM، معادل هر یک از مرحله‌های T (شامل T1 تا T4)، هر یک از مرحله‌های N (N1 تا N3) و M0 است.
به طور کلی، سرطان محدود، در سیستم مرحله‌بندی عددی معادل مراحل ۱، ۲ و ۳ سرطان ریه سلول کوچک است. - سرطان گسترده در سیستم مرحله‌بندی TNM، معادل هر یک از موارد زیر است:
- هر یک از مرحله‌های T (شامل T1 تا T4)، هر یک از مرحله‌های N (N1 تا N3) و M1a
- هر یک از مرحله‌های T (شامل T1 تا T4)، هر یک از مرحله‌های N (N1 تا N3) و M1b
- هر یک از مرحله‌های T (شامل T1 تا T4)، هر یک از مرحله‌های N (N1 تا N3) و M1c
به طور کلی، سرطان گسترده، در سیستم مرحله‌بندی عددی معادل مرحله ۴ سرطان ریه سلول کوچک است.
درجه‌های سرطان ریه
درجه‌بندی، روشی برای تقسیم سلول‌های سرطانی به گروه‌های مختلف بر اساس ظاهر سلول‌ها در زیر میکروسکوپ است. درجه‌بندی سرطان، سرعت و احتمال گسترش سرطان به سایر نواحی را مشخص میکند.
برای بیشتر سرطان‌های ریه، سیستم درجه‌بندی خاصی وجود ندارد. به طور کلی، درجه‌های سرطان ریه عبارتند از:
درجه ۱
سلول‌های سرطانی شباهت زیادی به سلول‌های معمولی دارند. رشد کندی دارند و احتمال انتشار آن‌ها کمتر از سلول‌های سرطانی درجۀ بالاتر است. این درجه با عنوان درجه پایین نیز شناخته میشود.
درجه ۲
سلول‌ها غیرطبیعی به نظر می‌رسند و احتمال انتشار و گسترش آن‌ها بیشتر از سلول‌های درجه ۱ است. این درجه با عنوان درجه متوسط نیز شناخته میشود.
درجه ۳ و ۴
سلول‌ها در زیر میکروسکوپ بسیار غیرطبیعی به نظر رسیده و اصلاً شبیه سلول‌های طبیعی نیستند. سلول‌های سرطانی تمایل به رشد سریع داشته و احتمال انتشار و گسترش سرطان بالاست. این درجه‌ها با عنوان درجه بالا نیز شناخته می‌شوند.
درمان سرطان ریه بر اساس مرحله
حال که با مراحل سرطان ریه آشنا شدیم، می‌توان در مورد روش‌های درمان سرطان ریه در هر مرحله صحبت کرد. روش درمان انتخاب‌شده به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع سرطان ریه (نوع سلولی که منشأ سرطان بوده است)
- محل قرارگیری تومور
- سایر بیماری‌هایی که شخص مبتلاست
مرحلۀ سرطان و سایر مواردی که گفته شد، می‌توانند دورنمایی از وضعیت بیمار در آینده را مشخص کنند (پیش‌آگهی).
روش‌های درمانی که برای سرطان ریه استفاده می‌شوند، عبارتند از:
- شیمی‌درمانی
- پرتو درمانی
- کمورادیاسیون؛ شیمی‌درمانی همراه با پرتودرمانی
- جراحی؛ برای برداشتن قسمتی از ریه یا تمام آن
- داروهای هدفمند درمان سرطان
- ایمونوتراپی
- درمان سرطان ریه با RF
- فوتودینامیک‌تراپی
درمان سرطان ریه در مرحله 1 و مرحله 2
اولین انتخاب و درمان استاندارد طلایی برای بیمارانی که ظرفیت قلب و ریه خوبی دارند و تصور میشود قادر به انجام این عمل هستند، جراحی است. به عنوان بهترین روش درمانی در سراسر جهان پذیرفته شده است. 20 درصد از بیماران مبتلا به سرطان ریه می‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند. در بیماران با مرحله 2 و بالاتر، شیمی درمانی/ایمونوتراپی پس از جراحی اضافه میشود.
درمان سرطان ریه در مرحله 3 و 4
در مرحله 3 و 4، شیمی درمانی، ایمونوتراپی، داروهای هدفمند و یا رادیوتراپی ارجحیت دارند. در بیماران منتخب در این مراحل، درمان جراحی می‌تواند به دنبال ایمونوتراپی، شیمی درمانی، داروهای هدفمند و/یا رادیوتراپی انجام شود. درمان جراحی نیز می‌تواند در بیماران مناسب با تعداد محدودی متاستاز انجام شود که به آن بیماری الیگومتاستاتیک می‌گویند.
تصمیمات درمانی در سرطان ریه به صورت فردی اتخاذ نمی‌شود، بلکه با تصمیم شورای چند رشته‌ای اتخاذ میشود. به این ترتیب با اخذ نظرات تمامی شعب مربوطه تصمیم مشترک گرفته میشود.
یک بیمار مبتلا به سرطان ریه در مرحله چه مدت زندگی میکند؟
پیش‌بینی اینکه بیماران چقدر عمر خواهند کرد بسیار دشوار است. بسته به وضعیت عمومی بیمار، امتیاز عملکرد، نوع سلول تومور، ژنتیک تومور، مرحله سرطان و پاسخ درمانی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. هیچ آزمایش قطعی که بتواند پاسخ به شیمی درمانی و ایمونوتراپی را پیش‌بینی کند وجود ندارد. آزمایش‌هایی که ژنتیک تومور و آسیب DNA را بررسی میکنند می‌توانند در انتخاب دارویی مفید باشند.
هر چه سرطان ریه زودتر تشخیص داده شود، شانس زنده ماندن از سرطان بیشتر است. امید به زندگی برای یک دوره 5 ساله ساخته شده است. فردی که به مدت 5 سال بدون بیماری و بدون عود تومور زندگی میکند، کاملاً عاری از سرطان در نظر گرفته میشود. تخمین امید به زندگی بر اساس مراحل دقیق‌ترین نتیجه را نشان می‌دهد. IASLC (انجمن بین المللی برای مطالعه سرطان ریه) مرحله بندی هشتم TNM بر روی داده‌های 94708 بیمار سرطان ریه انجام شد. بر این اساس، در حالی که امید به زندگی 5 ساله در مرحله پاتولوژیک Ia1 90 درصد است، در مرحله IVb 0 درصد است.
با در نظر گرفتن میانگین تمام مراحل، امید به زندگی 5 ساله 18 درصد و میانگین امید به زندگی 8 ماه است. با این حال، در سال‌های اخیر، آزمایشها و روش‌های تشخیصی، پیشرفت‌های جراحی، و پیشرفت‌های پزشکی و پرتوشناسی انکولوژی، امیدهایی را برای افزایش امید به زندگی ایجاد کرده است.
