هنگامی که سرطان پس از یک دوره بهبودی مجدداً ایجاد می‌شود، عود سرطان می‌گویند. عود سرطان به این دلیل اتفاق می‌افتد که برخی از سلول‌های سرطانی علیرغم تلاش شما برای خلاص‌شدن از شر آن باقی می‌مانند.
چه چیزی باعث عود سرطان می‌شود؟
سلول‌ها ممکن است در محلی باشند که اولین سرطان از آنجا شروع شده است، یا ممکن است در قسمت دیگری از بدن باشند. این سلول‌ها ممکن است برای مدتی خاموش بمانند، اما در نتیجه، به تکثیر ادامه می‌دهند و عامل عود سرطان هستند.
عود سرطان به عنوان بازگشت همان سرطان پس از یک دوره زمانی تعریف می‌شود. به‌ندرت پیش می‌آید که افراد مبتلا به سرطان جدیدی تشخیص داده شوند که کاملاً با سرطان اول نامرتبط باشد.
در مورد میزان عود باید همیشه دو موضوع را در نظر داشت:
احتمال عود سرطان بسته به مرحله، نوع و زیر نوع سرطان، عوامل ژنتیکی، عوامل مرتبط با بیمار و گزینه‌های مختلف درمانی بسیار متفاوت است.
بیشتر تخمین‌ها از میزان عود براساس داده‌های تاریخی است و به طور خاص گزینه‌های جدید درمان ضدسرطان را در نظر نمی‌گیرند؛ بنابراین، نرخ عود باید به عنوان تخمینی در نظر گرفته شود که می‌تواند بین افراد متفاوت باشد.
سرطان کجا عود می‌کند؟
سرطان ممکن است از همان منشأ سرطان قدیمی منشأ بگیرد یا ممکن است به سایر قسمت‌های بدن متاستاز کند. عود به سه دسته تقسیم می‌شود:
عود موضعی یعنی سرطان در همان محل یا خیلی نزدیک به سرطان قبلی تجدید می‌شود. هیچ سرایتی به غدد لنفاوی یا سایر قسمت‌های بدن وجود ندارد.
عود منطقه‌ای به سرطانی اطلاق می‌شود که در بافت اطراف یا غدد لنفاوی سرطان قبلی رخ می‌دهد.
عود دور، سرطانی است که در آن سرطان از محل اولیه خود بیشتر پخش می‌شود (متاستاز).
محل عود سرطان به نوع و مرحله سرطان اصلی بستگی دارد. برخی از انواع سرطان اغلب در نواحی خاصی عود می‌کنند.
چه نوع سرطانی بیشتر در معرض عود است؟
درمان برخی سرطان‌ها دشوار است و میزان عود بالایی دارند. به‌عنوان‌مثال، با وجود درمان ترکیبی (جراحی + رادیوتراپی + شیمی درمانی)، تقریباً همه بیماران مبتلا به تومور مغزی GBM عود می‌کنند . میزان عود در بیماران مبتلا به سرطان تخمدان (تخمدان زنانه) حدود 85 درصد است. سارکوم‌های بافت نرم تقریباً در 50 درصد بیماران پس از شیمی درمانی کمکی (محافظت‌کننده پس از عمل) عود می‌کنند و میزان عود در اکثر بیماران مبتلا به سارکوم در مرحله پیشرفته نزدیک به 100 درصد است. به همین ترتیب، سرطان مثانه تقریباً 50 درصد بیماران پس از سیستکتومی (جراحی برداشتن مثانه) عود می‌کنند. مثال دیگر عود سرطان علیرغم شیمی درمانی کمکی در 36 تا 46 درصد از بیماران مبتلا به سرطان لوزالمعده در مراحل اولیه است که تحت مداخله جراحی برای درمان (شفای کامل) قرار گرفتند.
سرطان ناشی از بدخیمی‌های خونی (سرطان‌های خون و سرطان مغز استخوان) در 60 تا 70 درصد بیماران مبتلا به لنفوم سلول B منتشر، زیرگروهی از لنفوم غیرهوچکین و در 75 درصد بیماران پس از درمان اولیه در T- محیطی عود می‌کند.
احتمال عود کدام نوع سرطان کم است؟
برخی از سرطان‌ها نرخ عود پایینی دارند، به‌خصوص زمانی که در مراحل اولیه درمان شوند. بیمارانی که دارای گیرنده استروژن مثبت و سرطان پستان غیر پیشرفته هستند، نرخ عود تنها 5 تا 9 درصد است. عود سرطان کلیه تقریباً در 13٪ بیماران پس از جراحی ایجاد می‌شود و عود موضعی (منطقه‌ای) استئوسارکوم در مراحل اولیه تقریباً 11٪ -12٪ است.
لنفوم هوچکین عمدتاً با شیمی درمانی متعدد قابل‌درمان است و میزان عود این سرطان خونی کم است: بین 10 تا 13 درصد. اگر عود برای این گروه بیمار رخ دهد، میزان عود پس از درمان خط دوم 20 تا 50 درصد است. میزان عود لوسمی میلوئیدی حاد کم‌خطر در دوران کودکی حدود 9 درصد گزارش شده است.
نرخ عود “تقریبی” برای برخی سرطان‌ها
- سرطان مثانه: 50 درصد پس از سیستکتومی
- سرطان سینه: 30 درصد برای تمام مراحل و همه زیر انواع. 5٪ – 9٪ برای میانگین 10.6 سال در سرطان پستان مثبت هورمونی (10، 16).
- سرطان‌های روده بزرگ کولورکتال: 17 درصد پس از جراحی کامل با حاشیه‌های جراحی منفی.
- گلیوبلاستوما تومور مغزی (GBM): نزدیک به 100٪.
- مرحله 4 سرطان سروگردن: 17 درصد عود منطقه‌ای، 22% متاستازهای دور.
- لنفوم هوچکین: 10 تا 13 درصد پس از درمان خط اول. 20٪ – 50٪ پس از درمان خط دوم (13، 14).
- سرطان کلیه: 13 درصد پس از جراحی در مراحل اولیه. 49 درصد پس از پاسخ کامل به داروهای گروه مهارکننده تیروزین کیناز
- در مرحله پیشرفته
- لنفوم لنفوبلاستیک حاد لوسمی دوران کودکی (ALL): 9٪ – 29٪ بر اساس وضعیت خطر
- لنفوم منتشر بزرگ سلول B 60٪ – 70٪
- لنفوم سلول T محیطی: 75%
- سرطان پوست ملانوم بدخیم: 15٪ – 41٪، اگرچه بسته به مرحله متفاوت است. 87% متاستاتیک (در مرحله 4)
- سرطان ریه سلول غیر کوچک: 26 درصد پس از جراحی درمانی (حذف کامل تومور)، 27٪ پس از درمان شیمی درمانی برای بیماری پیشرفته موضعی (پیشرفته منطقه‌ای).
- اورتئوسارکوم (سرطان استخوان): 11٪ – 12٪ عود منطقه‌ای 5٪ – 45٪ متاستاز.
- سرطان تخمدان (تخمدان زنان): 85 درصد.
- سرطان لوزالمعده: 36٪ درمان (با حذف کامل تومور) در عرض 1 سال پس از جراحی برای سرطان پانکراس.
- خطر عود منطقه‌ای بعد از جراحی 38 درصد و خطر متاستاز دوردست 46 درصد است.
- سرطان پروستات: خطرات عود 10 ساله پس از پروستاتکتومی (جراحی سرطان پروستات): 24% بیماری کم‌خطر؛ 40% بیماری با خطر متوسط؛ برای 48 درصد بیماری پرخطر.
- سارکوم بافت نرم: 50% پس از جراحی پس از شیمی درمانی پیشگیرانه. در بیماری پیشرفته نزدیک به 100% است.
- سرطان تیروئید: تا 30 درصد در سرطان‌های متمایز تیروئید. 8٪ – 14٪ پس از جراحی سرطان مدولاری تیروئید.
عود سرطان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
عود سرطان همانند سایر سرطان‌ها تشخیص داده می‌شود. پزشک ممکن است براساس آزمایشات خاص یا علائم و نشانه‌های فرد به عود سرطان مشکوک شود.
پس از آخرین درمان، پزشک احتمالاً نمودار پیگیری برای بررسی عود سرطان را به فرد داده است. در مورد علائم و نشانه‌هایی که ممکن است پیش‌ساز عود سرطان باشند بحث خواهد شد. نظارت بر عود سرطان با نظارت بر سرطان اول کاملاً متفاوت است. همچنین اهداف دو فرایند متفاوت است.
درمان عود موضعی سرطان در بسیاری از انواع سرطان امکان‌پذیر است، بنابراین تشخیص زودهنگام بسیار مهم است. اگر ناحیه عود سرطان از نقطه اول دور شود، نشان می‌دهد که شانس بهبودی خوب نیست.
همه سرطان‌ها متفاوت هستند، بنابراین با پزشک خود در مورد نوع سرطانی که دارید و در صورت عود آن در مناطق دوردست چه باید بکنید صحبت کنید. این ممکن است تعیین کند که کدام آزمایش در معاینات روتین بیمار پس از اولین درمان انجام خواهد شد.
آیا عود سرطان (عود) قابل‌درمان است؟
عود موضعی و منطقه‌ای در بیشتر موارد بهبود می‌یابد. حتی اگر درمان ممکن نباشد، درمان می‌تواند سرطان را کوچک کند تا رشد آن را کند کند. این می‌تواند به تسکین درد و سایر علائم کمک کند و طول عمر بیمار را افزایش دهد.
اینکه کدام درمان را انتخاب می‌شود به همان عواملی بستگی دارد که هنگام تصمیم‌گیری در مورد درمان اولین سرطان خود در نظر می‌گیرید. به این فکر کنید که امیدوارید به چه چیزی برسید و چه عوارض جانبی را تجربه خواهید کرد. علاوه بر این، پزشک درمان‌های قبلی که دریافت کرده‌اید و پاسخ بدن به این درمان‌ها را در نظر می‌گیرد.
همچنین ممکن است شرکت در کارآزمایی‌های بالینی را در نظر بگیرد، جایی که می‌تواند به آخرین درمان‌ها و داروهای آزمایشی دسترسی داشته باشد. بیمار باید با پزشک خود در مورد آزمایشات بالینی که برای وی مناسب است صحبت کند.
چگونه با عود سرطان مقابله کنیم؟
عود سرطان همان احساساتی را که در هنگام تشخیص اولین سرطان خود احساس می‌کردید را به شما باز می‌گرداند. احساسات رایج عبارت‌اند از:
کسالت/استرس
هنگامی که درمان اولین سرطان به پایان می‌رسد، زندگی فرد تقریبا به حالت نرمال برمی‌گردد. با گذشت هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها، سرطان جایگاه کمتری را در زندگی فرد اشغال می‌کند.
شوک ناشی از بازگشت سرطان زمانی که فکر می‌کنید تمام شده است، گاهی اوقات می‌تواند باعث ناراحتی بیشتری نسبت به زمانی که برای اولین بار تشخیص داده شد، ایجاد کند.
به خودت شک می‌کنی بیمار ممکن است نسبت به منطقی بودن تصمیمات درمانی گذشته یا سبک زندگی خود از تجربه قبلی سرطان خود شک داشته باشید. سعی کنید به گذشته نگاه نکنید. درعوض، روی وضعیت فعلی خود و کار‌هایی که برای حرکت رو به جلو باید انجام می‌دهید تمرکز کنید.
کنترل خشم
عصبانیت از عود سرطان بسیار رایج و موجه است. حتی ممکن است از پزشک خود عصبانی باشید که نمی‌تواند سرطان را در اولین بار متوقف کند، یا ممکن است تعجب کنید که چرا عوارض جانبی درمان قبلی را تحمل می‌کنید. با این حال، شما و پزشکتان انتخاب‌های درمانی را براساس اطلاعات موجود در آن زمان انجام داده‌اید.
گرفتن نظر چند متخصص می‌تواند به بیمار در درک گزینه‌های خود کمک کند. طبیعی است که احساس کنید نمی‌توانید دوباره با سرطان کنار بیایید.
به خودتان اعتماد کنید
حتی اگر می‌خواهید به خودتان شک کنید، با این واقعیت که بار اول سرطان را شکست دادید، خودتان را تشویق کنید. همه این احساسات طبیعی هستند و مکانیسم‌های مقابله‌ای که با اولین سرطان خود استفاده کردید، احتمالاً این بار نیز کار می‌کنند. می‌دانید که یکی از دوستان، اعضای خانواده یا گروه حمایتی حمایت عاطفی خوبی را ارائه می‌دهد. این بار شما مزایای دیگری نیز دارید. به آن‌ها تکیه کنید تا به شما در مقابله کمک کنند. مثلا:
به این فکر کنید که وقتی برای اولین بار تشخیص دادند که مبتلا هستید، چقدر در مورد سرطان می‌دانستید. آن را با آنچه اکنون می‌دانید مقایسه کنید، مانند درمان‌های موجود و عوارض جانبی آن.
شما قبلاً موفق شده‌اید. براساس تجربه اولیه سرطان خود، می‌دانید که در طول این فرایند چه چیزی برای شما بهتر است. چه کسی را با خود بخواهید و چه ترجیح می‌دهید تنها باشید، می‌توانید از تجربیات خود در برنامه‌ریزی قبلی استفاده کنید.
از این تجربیات به نفع خود استفاده کنید. این می‌تواند به بیمار کمک کند هنگام تصمیم‌گیری در مورد درمان خود کنترل بیشتری داشته باشد.
در نهایت احساسات خود را به پزشک خود بیان کنید. گفتگو‌ها می‌توانند وضعیت فرد را بهتر توصیف کند و به تصمیم‌گیری در مورد درمان نیز کمک کند.
برای به حداقل رساندن احتمال عود سرطان چه باید کرد؟
سال اول دوره‌ای است که احتمال عود بیماری بیشتر است. با گذشت سال‌ها این امکان به تدریج کاهش می‌یابد. براساس یک دیدگاه عمومی پذیرفته شده، عود بیماری بعد از سال پنجم به عنوان عود (بازگشت) تلقی نمی‌شود، بلکه به عنوان ظهور یک بیماری جدید در همان منطقه یا نزدیک است.
گاهی حتی پس از اعمال کامل درمان‌هایی مانند جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی، بیماری ممکن است عود کند. به عبارت دیگر، اینکه کاری که باید انجام شود به طور کامل انجام شود، متأسفانه احتمال عود بیماری را دوباره تنظیم نمی‌کند، بلکه آن را به حداقل می‌رساند. بازگشت بیماری نباید به این معنا باشد که همه‌امید‌ها از بین رفته است.
نکته مهم این است که تشخیص داده شود که بیماری در مرحله قابل‌درمان چه زمانی عود می‌کند و اقدامات تکمیلی لازم را انجام دهد. در اینجا مهم است که بیمار معاینات منظم خود را قطع نکند و معاینات مورد نظر را انجام دهد. علاوه بر این، بازگشت بیمار به زندگی اجتماعی پس از طی مراحل درمانی که شامل برخی سختی‌ها و گرفتاری‌ها می‌شود، شروع به انجام فعالیت‌های روزمره خود کرده و در صورت شاغل بودن به زندگی تجاری باز می‌گردد.
استعمال دخانیات و الکل در شکل‌گیری بیماری و همچنین در بازگشت آن نقش دارد. ضروری است که بیماران در صورت وجود این عادات را ترک کنند. بستگان بیماران در این زمینه مسئولیت بزرگی دارند. اگر بیمار به تنهایی نمی‌تواند این عادات را ترک کند، نباید از کمک گرفتن از روانپزشکان و روانشناسان درنگ کند.
اکثر بیماران برای جلوگیری از عود بیماری که از آن می‌ترسند پس از درمان سرطان به برخی از محصولات گیاهی متوسل می‌شوند. نکته مهم در اینجا این است که بدانید این محصولات به ویژه زمانی که بیش از حد استفاده شوند، می‌توانند باعث برخی مشکلات جدی سلامتی شوند. به عنوان مثال، در برخی منابع خارجی گفته شده است که محصولاتی مانند عصاره شاه توت یا پروتئینی که از سویا به دست می‌آید ممکن است مفید باشد، اما همچنین تأکید شده است که هیچ مدرک پزشکی قطعی وجود ندارد. در این صورت توصیه ما مصرف انواع سبزیجات و میوه‌هایی است که در صورت امکان طبیعی هستند که در معرض سموم دفع آفات قرار نگرفته‌اند.
